Morgunblaðið - 05.07.1998, Blaðsíða 10

10 B SUNNUDAGUR 5. JÚLÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Comedian Harmonists
COMEDIAN Harmonists. Talið frá vinstri: Robert Biberti, Erich Abraham-Collin, Erwin Bootz, Roman Cycowski,
Harry Frommermann og Ari Leschnikoff.
Þriðji áratugurinn -u
gekk undb' nafninu á ■■
gullni áratugurinn ■ H H j 1 i I 1 H H ||j|
en það ekki við H H
að öllu levti því að þá ■ "íl H J I " J ysk 9 9 Mff
voru miklir óróa- og
upplausnartímar i W
Pýskalandi. Á fyrri
hluta hans geisaði óðaverðbólga og
allan áratuginn var mikið atvinnu-
leysi og öfgaflokkar sóttu í sig veðr-
ið. Á menningarsviðinu var hins veg-
ar annað upp á teningnum. Berlín
var miðstöð þeúrar miklu gerjunar
og grósku, sem átti sér stað í þýsku
menningar- og listalífi og vísindum á
seinni hluta þriðja áratugarins. Þá
voru í Berlín um 35 leikhús, rúmlega
20 hljómleikasalir og óteljandi
skemmtistaðir á borð við kabaretta,
fjölskemmtihús, kvikmyndahús, bari
og danshús. Á þriðja áratugnum
komu einnig fram á sjónarsviðið
stóru danshljómsveitirnar, sem nutu
mikilla vinsælda. Síðast, en ekki síst,
náðu hljómplötur og plötuspilarar
mikilli útbreiðslu meðal almennings
á seinni hluta áratugarins, sérstak-
lega eftir að farið var að taka upp
hljómplötur með rafrænum hætti.
Bandaríski kvartettinn The Revel-
ers naut mikillar hylli í Pýskalandi á
seinni hluta þriðja áratugarins, og
seldust hljómplötur með söng hans í
risaupplögum. Kvartett þessi var
stofnaður árið 1917 og söng fyrstu
árin í hefðbundnum stíl slíkra söng-
flokka, en árið 1925 fór hann að
syngja dægurlög í djassútsetning-
um, og féll fólki það vel í geð.
Söngstfll The Revelers var mjög
ólíkur því sem tíðkaðist þá. Þeir
svinguðu, djössuðu, rauluðu og
sungu með þokka, nákvæmni og
hugmyndaauðgi, sem hafði aldrei áð-
ur heyrst í Þýskalandi.
Það byrjaði með auglýsingn
Meðal þeirra, sem hrifust af söng
The Revelers, var ungur, atvinnu-
laus leiklistarnemi í Berlín, Harry
Frommermann að nafni. Honum
hugkvæmdist að stofna áþekkan
söngflokk og hófst handa um að út-
setja dægurlög í anda The Revelers.
Þegar það verk var vel á veg komið,
þurfti að fá söngvara til að unnt væri
að koma söngflokknum á laggimar,
en þeir lágu ekki á lausu. Þá datt
Frommermann í hug að auglýsa eftir
söngvumm, og birtist auglýsingin í
dagblaðinu Berliner-Lokal Anzeiger
18. desember 1927. Þeim, sem höfðu
áhuga, var stefnt í kytm þá, sem
Frommermann hafði á leigu í út-
hverfi Berlínar hinn 29. desember.
Viðbrögð við auglýsingunni urðu
miklu meiri en Frommermann hafði
þorað að vona, því að allan liðlangan
daginn stóð fólk í biðröð, sem náði út
IGEGN
A undanförnum mánuðum hefur þess
verið minnst með margvíslegum hætti í
Þýskalandi að 70 ár eru liðin frá þvi að
söngflokkurinn Comedian Harmonists var
stofnaður í Berlín um áramótin 1927-28.
Enginn söngfiokkur hefur notið jafnmikilla
vinsælda á þessari öld og Comedian
Harmonists og er ekkert lát á þeim.
Asgeir Guðmundsson stiklar hér á stóru
í sögu þessa merkilega söngflokks í
þremur greinum.
leið þeir áttu fyrir höndum til að
komast með tærnar þar sem The
Revelers höfðu hælana.
Að nokkrum vikum liðnum gerðu
þeir félagar sér grein fyrir að þeir
kæmust vart lengra að óbreyttu.
Frommermann hafði samið útsetn-
ingar fyrir fimm raddir en hann
hafði ekki gert ráð fyrir píanóundir-
leik. Þá félaga vantaði píanóleikara,
sem gæti leikið undir söng þeirra,
þannig að píanóið væri eins konar
sjötta rödd og sem annaðist einnig
tónlistarstjórn fyrir söngflokkinn. I
byrjun mars 1928 kom Ari
Leschnikoff með ungan píanóleikara.
Þeim félögum varð strax Ijóst að
Hverjir voru þeir?
hvort söngflokkurinn fengi náð fyrir
augum tónleikahaldara. Þeir fóru í
reynslusöng í fjölskemmtihúsinu
Scala, sem var hið stærsta og fræg-
asta sinnar tegundar í Þýskalandi.
Skemmst er frá því að segja að þessi
tilraun fór gersamlega út um þúfur.
Þrátt fyrir þessar hrakfarir létu þeir
félagar ekki deigan síga. Þeir þjöpp-
uðu sér saman og voru staðráðnir í
að gefast ekki upp, heldur æfðu af
enn meira kappi en áður. Það stóð
þeim fyrir þrifum að þurfa að æfa við
þær aðstæður, sem voru í kytru
Frommermanns, og því æfðu þeir
um skamma hríð í íbúð Bootz við lít-
inn fögnuð leigusalans sem á endan-
um fleygði Bootz út. Þá lagðist þeim
félögum það til að Frommermann
var í þingum við dóttur hinnar frægu
dönsku leikkkonu Asta Nielsen, og
fengu þeir inni í stórri íbúð hennar
með æfingamar. Þar höfðu þeir m.a.
afnot af góðum flygli. í ágúst sama
ár fékk Frommermann umboðsmann
skemmtikrafta, sem var fjarskyldur
honum, til að hlusta á söng þeirra fé-
laga. Umboðsmaðurinn hlustaði á
lögin 11, sem þeir félagar höfðu á
efnisskránni, og lét ekki uppi hvort
honum líkaði betur eða verr. Þegar
söngnum var lokið réðst umboðs-
maðurinn ekki á garðinn þar sem
hann var lægstur því að hann fór
með þá á fund revíukóngsins Eriks
Charell, forstjóra Stóra leikhússins.
Þegar Charell hafði hlustað á söng
Melody Makers, bauð hann þeim að
koma fram í revíu sem átti að sýna
þá um haustið. Umboðsmanninum
þótti þóknun sú, sem Charell bauð,
of Jág og fór því með þá félaga til
helsta keppinautar hans. Þetta varð
til þess að Charell bauð þeim félög-
um tvöfalt hærri þóknun, og gengu
þeir að þvi. Charell var ekki ánægð-
m- með nafnið Melody Makers og
stakk upp á því að söngflokkurinn
yrði kallaður Comedian Harmonists.
Féllust þeir félagar á það.
Revían, sem Comedian Harmon-
ists áttu að koma fram í, hét „Casa-
nova“, og vai- hún byggð á tónlist eft-
ir Johann StrauB sem Ralph
Benatzky hafði útsett. Þar sem æf-
ingar á henni voru vel á veg komnar,
þegar Comedian Harmonists komu
til sögunnar, brá Chareli á það ráð
að láta þá félaga koma fram á milli
þátta, en þeir voru fjórir, og þess
vegna kom í hlut Comedian Harmon-
ists að syngja þrjú lög. Frumsýning-
in var 1. september 1928, og var
revíunni feiknavel tekið bæði hjá
Harry
Frommermann
Robert
Biberti
Ari
Leschnikoff
á götu. Var það fyrst og fremst til
marks um það, hve mikið atvinnu-
leysi og neyð var í Berlín um þessar
mundir.
Frommermann og félagi hans,
barítonsöngvarinn Theodor Steiner,
prófuðu umsækjendurna. Frommer-
mann skýrði þeim frá hugmynd sinni
um söngflokkinn og gat þess, að
hann hefði ekki efni á að borga vænt-
anlegum félögum laun, meðan æfing-
ar stæðu yfir. Steiner lék á píanó-
skrifli undir söng umsækjendanna
og er skemmst frá því að segja að
þeir reyndust allsendis óhæfir til að
starfa í hinum væntanlega söng-
flokki. Þegar leið að kvöldi var ekld
laust við að Frommermann væri far-
inn að örvænta en þá snaraðist ung-
ur og hávaxinn maður inn í herberg-
ið og reyndist hann uppfylla þau
skilyrði sem Frommermann setti.
Þetta var Robert Biberti sem var,
eins og Frommermann, sjálfmennt-
aður tónlistarmaður en hafði ágætis
bassarödd. Biberti var mikill aðdá-
andi The Revelers, og hann hafði
aldrei áður heyrt neitt í líkingu við
útsetningar Frommermanns og taldi
að hinn fyrirhugaði söngflokkur gæti
átt mikla framtíð fyi-ir sér. Biberti
söng í kór Stóra leikhússins í Berlín
(Grofies Schauspielhaus), og hann
fékk tvo félaga sína í kórnum, þá Ari
Leschnikoff og Walter Nufibaum,
sem voru tenórar, til liðs við hinn
nýja söngflokk.
Æfingar hófust um miðjan janúar
1928 og fóru þær fyrstu mánuðina
fram í herbergiskytru Frommer-
manns. Æfingamar sóttust erfiðlega
og kom þar ýmislegt til. Aðstaðan í
kytru Frommermanns var afar léleg
svo að þeir félagamir urðu að gera
sér að góðu að æfa þar í nístings-
kulda. Þá gekk mjög erfiðlega í
fyrstu að samhæfa söng þeirra fé-
laga því að þeir hylltust til að syngja
með fullum raddstyrk, eins og þeir
höfðu tamið sér í kór Stóra leikhúss-
ins en það fór þvert á það sem Harry
Frommermann hafði í huga. Hann
lagði áherslu á að þeir héldu aftur af
sér við sönginn, þannig að ein rödd
yfirgnæfði eldd aðrar, heldur fengju
þær allar að njóta sín. Þá var ekki
laust við að félagamir fylltust von-
leysi þegar þeir hlustuðu á hljóm-
plötur með söng The Revelers og
gerðu sér grein fyrir því hve langa
Bootz var maðurinn, sem þá vantaði,
því að hann var jafnvígur á ldassíska
tónlist og allar tegundir léttrar tón-
listar. Bootz varð steinhissa, þegar
hann sá, að útsetningar Frommer-
manns voru allt að 12 mínútur að
lengd. Hann stytti þær því í hefð-
bundna lengd, u.þ.b. þrjár mínútur.
Nú komst aftur skriður á æfing-
arnar og þeir félagar tóku nokkrum
framfórum. Æfingamar vora langar
og strangar og stóðu yfirleitt í fjóra
tíma alla daga vikunnar og hófust
oftast um miðnætti því að nokkrir fé-
laganna sungu í kór Stóra leikhúss-
ins á kvöldin og kóræfingarnai- fóru
fram á daginn. Um miðjan maí 1928
hætti Theodor Steiner í söngflokkn-
um, því að hann þótti ekld standa sig
nógu vel, og í stað hans kom pólskur
söngvari, Roman Cycowsky, sem
hafði sungið í óperahúsum víðsvegar
um Þýskaland en söng í kór Stóra
leikhússins um þetta leyti. Þeir fé-
lagar vora orðnir nokkuð vissir um
að þeim myndi takast að koma söng-
flokknum á laggimar og því gáfu
þeir honum nafnið Melody Makers.
Á þessum áram var það í tísku í
Þýskalandi og þótti mjög fínt að
listamenn og hljómsveitir væra
nefndar enskum nöfnum.
I júní 1928 töldu þeir félagar tíma
vera kominn til að láta reyna á það
áheyrendum og gagnrýnendum.
Fyrstu tveimur lögunum, sem
Comedian Harmonists sungu, var
tekið frekar fálega, en áhorfendur
tóku því þriðja feiknavel. Þar með
hafði söngflokkurinn Comedian Har-
monists fest sig í sessi, og var þetta
upphafið að velgengni hans. Revían
var sýnd á hverju kvöldi samfleytt í
sex mánuði, og einnig voru síðdegis-
sýningar tvisvar í viku. Stóra leik-
húsið tók 3.500 manns í sæti, og því
mun tæplega ein milljón áhorfenda
hafa séð revíuna.
Fljótlega eftir að þeir félagar fóru
að koma fram í Stóra leikhúsinu, var
farið að falast eftir því, að þeir kæmu
fram í næturklúbbum að lolcnum
sýningum á revíunni, og létu þeir
ekki segja sér það tvisvar. Meðan
Comedian Harmonists vora að festa
sig í sessi, vora þeir kynntir sem
Hinir þýsku Revelers, svo að fólk
gæti betur áttað sig á því, hvers kon-
ar tónlist þeir fluttu. Úm svipað leyti
fóru þeir að syngja inn á hljómplötur
hjá hljómplötuútgáfunni Odeon.
Þegar þeir félagar hlustuðu á plöt-
urnar, varð þeim ljóst, að enn skorti
töluvert á, að söngur þeirra væri
orðinn hnökralaus, og gerðu þeir
ráðstafanir til að bæta úr því.
Comedian Harmonists slökuðu ekld
á ldónni, þó að þeir ættu velgengni