Morgunblaðið - 03.01.1999, Side 12

12 B SUNNUDAGUR 3. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 3. JANÚAR 1999 B 13
+
STRÍDSHETJA í
HELGAN STEIN
HELGI Hallvarðsson skipherra er
mörgum í fersku minni frá því í
þorskastríðunum, þegar íslendingar
færðu út fiskveiðilögsöguna. Hann
var á sjó, síðast skipherra á Tý, allt
þar til fyrir átta árum. Kom þá í land
og hefur síðan gegnt starfi fram-
kvæmdastjóra gæsluframkvæmda hjá
Landhelgisgæslunni. Helgi, sem er 67
ára, telur nú kominn tíma til að draga
sig í hlé og hleypa yngri mönnum að.
En hvað tekur við? „Eg á mikið af
blaðaúrklippum sem ég þarf að ganga
betur frá og svo þarf ég að koma
myndasafninu mínu í gott lag,“ segir
Helgi, en hann hefur lengi verið mikill
áhugamaður um ljósmyndun og tekið
margar myndir gegnum árin. „Eg er
ekki hræddur um að ég setjist þannig
í helgan sfyin að ég safni á mig köngu-
lóarvef! Eg hef nóg að sýsla meðan
heilsan er góð; þarf til dæmis að ferð-
ast um eigið land, það hefur gleymst
gegnum árin vegna anna, þó ég hafi
séð landið mikið af sjó og úr lofti,“ en
Helgi flaug mikið á vélum Gæslunnar
meðan hann var stýrimaður og skip-
herra.
Helgi er Reykvíkingur. Foreldrar
hans voru Guðfinna Lýðsdóttir og
Hallvarður Rósinkarsson. „Ég er
fæddur á Seljavegi 7 þannig að segja
má að ég hafi verið á réttum slóðum
undanfarin ár; fæðingarstaðurinn er
rétt hjá aðalstöðvum Landhelgis-
gæslunnar. Faðir minn var sjómað-
ur, vélstjóri hjá Landhelgisgæslunni
og móðir mín húsmóðir. Við erum sex
bræðumir og stríddum pabba oft að
hann hefði alltaf verið að reyna að
eignast stelpu, þess vegna værum við
svona margir!" Helgi fór snemma að
vinna, fyrst í byggingarvinnu en síð-
an lá leiðin á sjóinn.
Fjölskyldan bjó á Hörpugötu í
Skerjafirði þegar hann var ungur en
varð að flytja þegar flugbrautin var
lögð. „Við lentum í jaðri hennar og
urðum að flytja; fengum lóð á Hrísa-
teig í Laugamesinu. Stórbýlið Bjarg
var við Sundlaugarveginn, þai- sem
Erlingur Pálsson yfirlögregluþjónn
og kona hans Sigríður Sigurðardóttir
vora með mikinn búskap; refi, beljur,
svín og ýmislegt annað. Á bænum
voru sjö systur og konan mín var ein
þeirra. Við kynntumst því snemma."
Eiginkona Helga er Þuríður Erla
Erlingsdóttir og eiga þau þrjú börn;
Guðfinna, viðskiptafræðingur, er gift
Guðna Einarssyni, blaðamanni, Sig-
ríður, prentsmiður og skrifstofumað-
ur, er gift Birgi Sigurðssyni skipu-
lagsstjóra Kópavogsbæjar og Helgi,
framkvæmdastjóri, er kvæntur Guð-
rúnu Sigurgrímsdóttur og reka þau
eigið fyrirtæki.
Ældi lifur og lungum
Helgi man vel eftir fyrsta deginum
hjá Landhelgisgæslunni, sumarið
1946. „Já, sannarlega, því ég varð að
fara alla leið á Blönduós til að komast
um borð. Maður var ekki dags dag-
lega í drossíu á þessum tíma og mér
þótti merkilegt að fara í ferðalag; fór
með rútu norður og var sóttur í land
á árabát því höfn var ekki á Blöndu-
ósi. Við vorum svo varla búnir að
létta akkeram þegar ég varð að fara í
koju því ég varð svo sjóveikur. Það
var nánast logn en ég ældi samt lifur
og lungum, og lofaði sjálfum mér því
að fara aldrei til sjós aftur!“
Helgi leysti af í mánuð þetta sum-
ar; faðir hans útvegaði honum pláss-
ið, á varðbátnum Oðni, 72 tonna tré-
skipi smíðuðu á Akureyri. Skipherra
var enginn annar en kempan Éiríkur
Kiistófersson. Óðinn, Sæbjörg og
Ægir vora þetta sumar þrjá mánuði
stanslaust fyrir Norðurlandi við
gæslu á síldarvertíð. Vel þurfti að
fylgjast með fjölda erlendra sfldveiði-
skipa sem þar var, að sögn Helga.
„Landhelgin og fiskveiðimörkin voru
þrjár sjómflur, náðu inn um firði og
flóa. Öll okkar skip á þessum tíma
voru byggð eins og togarar, með það
fyrir augum að nappa lögbrjótana;
við vorum ekki með það kraftmiklar
vélar að ef þeir fengu forskot var
ekki hægt að ná þeim nema að
skjóta. Og kúluskotum var óspart
beitt ef í það fór. Púðurskoti fyrst, en
síðan kúluskotum þannig að kúlumar
skullu í sjóinn til hliðar við þá. Skip-
herrar höfðu hvorki leyfi þá né
seinna að skjóta kúluskotum í skipin
nema með leyfi úr landi, frá dóms-
málaráðherra, þó svo ég bryti þær
reglur í þorskastríðinu!"
Sjóveikin
„Nei, sjóveikin lagaðist ekki. Hún
var fylgifiskur minn í mörg ár, eltist
eiginlega af mér. Fyrstu árin var ég
fárveikur af sjóveiki en svo rénaði
þetta aðeins. Þá var ég bara sjóveik-
ur fyrstu dagana eftir að haldið var
úr höfn og síðan jafnaði ég mig. En
eftir nokkra daga í höfn var ég sjó-
veikur fyrstu dagana. Síðustu 20 árin
á sjónum fann ég hins vegar ekkert
fyrir þessu.“
Þrátt fyrir sjóveikina hvarflaði
ekki að Helga að hætta á sjónum
vegna þessa. „Nei. Aldrei, nema
þama alveg fyrst. Það var eitthvað
sem togaði í mig. Ég hef oft sagt,
meira í gríni en alvöra, að það væri
besta ráðið þegar deilt er við erfiða
samningamenn að fara með þá út í
Flóa í norðaustan garra. Þeir myndu
skrifa undir allt ef þeir yrðu sjóveik-
ir! Þetta er hræðileg veiki.“
Helgi fór í Stýrimannaskólann. „Til
að fá full stýi-imannaréttindi varð
maður að vera eitt ár í millilandasigl-
ingum. Það gat verið erfitt því ekki
var hægt að komast í pláss á þessum
áram nema þekkja mann sem þekkti
mann... Mér fannst þetta reyndar
mjög skrýtið, og finnst enn. Á sama
tíma og við voram að hamast hér á
ströndinni í erfiðu sjólagi, gat háseti á
Tröllafossi, sem sigldi frá Reykjavík
til New York - beina leið, fram og til
baka - fengið fulla stýrimannspapp-
íra, þó hann þekkti ekki nokkum
skapaðan hlut til héma á ströndinni.
Mér hefði fundist að þetta hefði átt að
gilda jafnt. Við voram að skrapa sam-
an tímum og ég náði loksins nægilega
mörgum með því að vera á Selfossi
gamla um tíma og síðan á Dranga-
jökli. Ég hafði að sjálfsögðu gott af
því, þetta var viss lærdómur í sjó-
mennsku, en ég verð að segja eins og
er að mér líst ekki á að hver sem er
siglir á Þór
ATVIKIÐ fræga í mynni Seyðis-
fjarðar þegar dráttarbáturinn
Lloydsman sigldi á Þór. Fyrst náði
annar dráttarbátur að gefa Þór
„sniá dank“ eins og Helgi segir og
Lloydsman „náði ekki nógu góðu
höggi á mig; skrapast samt eftir síð-
unni á mér. Ég læt vaða á hann
púðurskot og þegar ég er kominn
aðeins frá honum sé ég að þetta er
ómögulegt; að þeir skuli ráðast á
varðskip innan landhelgi. Mér
finnst að ef ég sýni þeim ekki hörku
þá verði þeir ábyggilega enn æstari
þannig að ég læt setja kúluskot í
fallbyssuna og skjóta á kvikindið.
Og það hitti! Enda flúðu þeir eins
og fjandinn væri á hælunum á þeim,
út fyrir.“
geti nánast gengið inn af götunni, án
þess að hafa nokkurn tíma pissað í
saltan sjó, farið í Stýrimannaskólann
og fengið full réttindi til að stjóma
skipi. Áður þurftum við að vera í tvö
ár á sjó til að komast í skólann en nú
er í bígerð að menn komist inn eftir
smá tíma á sjó. Það er ekki sama að
stjóma skipi og keyra bfl hér á göt-
unni því menn eiga eftir að læra á sjó-
inn og það er kúnst; sjólagið við Is-
land er engu líkt.“
Helgi lauk námi frá Stýrimanna-
skólanum 1954. Þá vora fiskveiði-
mörkin komin út í fjórar mflur. Fyrst
fór hann í afleysingar sem stýrimað-
ur á Skjaldbreið, skipi Skipaútgerðar
ríkisins, en síðar sama ár varð hann
stýrimaður hjá Gæslunni, á Sæ-
björgu. Landhelgisgæslan var gerð
að sérstakri stofnun 1952 en hafði áð-
ur verið hluti af Skipaútgerðinni.
Bókhald og ráðningarstjórn var þó
áfram sameiginlegt.
Þorskastríðin
Landhelgismálin og þorskastríðin
svokölluðu skipa stóran sess í minn-
ingum Helga, eins og nærri má geta.
„Lengd þorskastríðsins í hvert
skipti var í öfugu hlutfalli við út-
færsluna. Þegar fært var úr fjórum
mílum í 12 tók stríðið þrjú ár; úr 12 í
50 tók stríðið tvö ár og þegar fært
var úr 50 í 200 tók það eitt ár.“
Það fyrsta hófst 1958 og þá var
Helgi orðinn stýrimaður á Álberti.
„Bretarnir sættu sig ekki við út-
færsluna; töldu að þorskurinn væri
svona innarlega. Haft var á orði að
sumir skipstjórarnir væra orðnir svo
vanir að nota ákveðnar þúfur í landi
sem viðmið að ef þeir færu svona
langt út, og nytu þeirra ekki við leng-
ur, yrðu þeir eins og blindir kettling-
ar! Það var hins vegar orðið lífs-
spursmál fyrir okkur að koma Iand-
helginni út því þama vora tugir er-
lenda togara að skrapa alveg uppi í
fjöraborði. Bretar sendu strax her-
skip til vemdar togurunum, undir
stjórn Andersons sjóliðsforingja og
hann var með voðalega stæla. Mesta
ánægja hans manna var að hóta því
að sökkva okkur með einu skoti. Þeir
litu á okkur sem einhverja litla kalla.
Voru auðvitað á miklu stærri skipum
og það hefði ekki verið neitt mál fyrir
þá að láta verða af hótununum."
En íslendingai'nir óttuðust ekki að
þeir gengju svo langt. „Við tókum
hins vegar aldrei neina áhættu. Það
gat alltaf verið einhver geðbilaður á
bak við byssumar."
Eitt og annað nýstárlegt var reynt
í þorskastríðunum til að velgja út-
lendingunum undir uggum. Fræg-
asta bragðið era klippurnar, leyni-
vopnið sem notað var til að „klippa“
togvírana aftan úr toguranum en að
þeim verður vikið síðar. Af því að vit-
að var af Belgunum að veiðum við
Ingólfshöfða - að þeir væra að
skrapa inn fyrir fjórar mflurnar -
gafst tækifæri til að góma þá með
óvenjulegum hætti. „Eftir að lögsag-
an var færð út í fjórar mflur sóttu
Belgar stíft á svæðið þar útaf. Og eft-
ir að við fengum fyrstu gæsluflugvél-
ina, TF RÁN, sem var Katalínuflug-
bátur, gátum við fylgst með þeim
með óvenjulegum hætti. Vélinni var
lent á flugvellinum við Kirkjubæjar-
klaustur. Völlurinn er þannig stað-
settur að við gátum séð út á sjóinn
við Ingólfshöfða úr radarnum," segir
Helgi. Flugvélin hafi stundum staðið
á vellinum í sólarhring, radarnum
verið haldið í gangi með rafhlöðu og
staðnar hafi verið vaktir til að fylgj-
ast með Belgunum. „Við sáum hvern-
ig þeir skröpuðu við línuna og fóra
síðan aðeins inn fyrir.“ Þannig var
sem sagt hægt að fylgjast með land-
helgisbrjótum úr flugvél á jörðu
niðri! Ekki nóg með það; „Þegar ís-
lendingar voru orðnir svolítið harðir í
landhelgisbaráttunni settum við rad-
ar í Gæslubílinn og fylgdumst með
skipum fyrir utan Portland...“
Blaðamaður undrast: Portland?!
Þá kemur í ljós að sjómenn kalla
Dyi-hólaey Portland. Þannig var sem
sagt fylgst með bátum úr bflnum,
sem var í stöðugu sambandi við flug-
vél Gæslunnar sem var tilbúin að
fara á loft ef með þurfti.
Ætli hann sé ekki lygari!
Þó baráttan væri í algleymingi
segir Helgi menn ætíð hafa reynt að
sjá broslegu hliðarnar á því sem var
að gerast. „Eiríkur Kristófersson,
okkar frægi skipherra, sem var þá
með Þór - flaggskip okkar - hafði
mikið samband við Ánderson og þeir
komu oft hvor um borð til annars, til
að ræða málin og leysa vandamál
sem upp komu. Okkur þótti til dæmis
ógurlega sárt að herskipin vörnuðu
þess að við gætum tekið togara við
veiðar innan fjögurra mflnanna, sem
breska ríkisstjómin hafði viður-
kennt. Jafnvel þó við gætum lagt
sannanir á borðið og þeir séð það
sjálfir að togaramir væra innan við
fjögurra mflna mörkin. Svo var það
einhvern tíma að þetta var farið að
valda miklum ágreiningi og þeir
ákváðu að hittast. Eiríkur fer um
borð til Andersons. Hann var góða
stund um borð en þegar Eiríkur
kemur aftur upp í brú og segir við yf-
irstýrimann sinn, Garðar Pálsson, að
nú sé ákveðið að Anderson skipti sér
ekki af þvi þó varðskip taki togara að
veiðum innan fjögurra mflna
markanna. Þá segir Garðar: Heyrðu
Eiríkur, annað hvort er Anderson
lygari eða þú kannt ekki ensku! Ei-
ríkur svarar: Ætli hann sé ekki lyg-
ari! Og það stóðst; það var ekkert að
marka það sem Anderson sagði.“
Helgi segir það hafa sýnt sig í
þorskastríðunum að nánast væri
ógerningur að fiska undir herskipa-
vernd. Hann segir herskipin hafa út-
hlutað togurunum hólfum til að veiða
í. „Skipherrarnir höfðu engan áhuga
á því hvar fiskurinn var; hugsuðu
eingöngu um að ögra okkur og vildu
bara koma í veg fyrir að varðskipin
gætu tekið togarana; og þeir fengu
að skrapa botninn hvort sem þar var
fiskur eða ekki. Ég veit því að oft
hefur verið sárt fyrir Bretana, þegar
þeir voru í þessum básum, og löptu
dauðann úr skel, að sjá Þjóðverjana,
sem höfðu samþykkt 12 mflurnar,
koma af Halanum alveg á nösunum;
með fullt skip af fiski, þegar hinir
voru með eina eða tvær körfur!“
Helgi segir togarana hafa orðið að
veiða í þeim hólfum sem herskipin
ákváðu, fyrsta sólarhringinn eftir að
komið var á Islandsmið. „Þeir sem
ekki gerðu það vora settir á svartan
lista. Eftir fyrsta sólarhringinn gátu
togararnir reyndar fært sig, en þó
ekki án samþykkis herskipsins og
ekki langt því herskipið þurfti að
geta komið í hvelli ef á þurfti að
halda. Ef við sáum einhverja eftir-
legukind - eins og við kölluðum tog-
arana, sem yfirgáfu hólfin - reyndum
við auðvitað að gera þeim eins mikla
skráveifu og við lifandi gátum. Við
gerðum mikið af því að vera með
mannskap á dekkinu, sérstaklega á
minni bátunum því þeir hræddust þá
meira; héldu að við væram með upp-
göngulið og urðu að halda sér vak-
andi sólarhringum saman, eftir því
hvað við gátum hangið lengi við hlið
þeirra. Skipstjórarnir voi-u þá farnir
að sjá varðskip úr öllum áttum þó
ekkert varðskip væri nálægt! Þetta
var taugastríð. Þessu fyrsta þorska-
stríði lauk svo með samkomulagi
þannig að þeir fengu að fiska upp að
sex mílum í eitt ár og á þeim tíma
héldu þeir sig fyrir utan sex mflurn-
ar. Nema einn og einn...“
Helgi segh’ að þrátt fyrir þorska-
stríð hafi Landhelgisgæslan aldrei
gleymt helsta hlutverki sínu, sem
væra björgunarstörf og það væri
ánægjulegasti hluti starfsins þegar
hægt væri að koma mönnum til bjarg-
ar eða aðstoða að einhverju leyti.
í október 1963 björguðu Helgi og
félagar hans á Óðni allri áhöfn á
breska togaranum Northern Spray.
Helgi var þá yfirstýrimaður. „Hann
strandaði undir Grænuhlíð í kolvit-
lausu veðri, norðaustan átt. Við fór-
um á léttbátnum okkar upp undir
landið og björguðum áhöfninni en
togarinn varð eftir; við reyndum að
draga hann út en það gekk ekki.“
Leynivopnið
Annað þorskastríðið hófst 1972.
Það var þá sem leynivopnið fræga -
klippurnar - var óspart notað, Bret-
um til mikils ama. „Pétur Sigurðs-
son, forstjóri Landhelgisgæslunnar,
var byrjaður að hanna klippumar
undir lok fyrsta stríðsins og við æfð-
um okkur þá á Ægi og Maríu-Júlíu.
Ægir var þá með klippurnar og Mar-
ía-Júlía dró togvíra á eftir sér, því
hún var eins og togskip. Fyrstu
klippurnar vora ógurlega frumstæð-
ar; eins og ljár með tveimur örmum,
þannig að það gat verið happdrætti
hvort maður hitti á vírana. En við
æfðum þetta og það átti heldur betur
eftir að skila sér.“
Framan af þorskastríðinu sem
hófst 1972 voru Bretarnir látnir
bjarga sér sjálfir. Herskip vora ekki
send á Islandsmið en togarasjómenn-
irnir mótmæltu því harðlega. Helgi
var orðinn skipherra þegar þetta var.
Stundin milli stríða var tíu ár og
Helgi segir allt hafa verið í óvissu um
það, þegar landhelgin var færð út í
50 mflur, hvernig Bretai-nir bi’ygðust
við. „Við vorum mjög fátækir af skip-
um á þessum tíma. Ægir var nýjast-
ur, kom 1968, og svo vora Óðinn og
Þór. Gæslan var reyndar líka með
Árvakur, en hann var ganglítill,
þannig að farið var að leita fyrir sér
með skip að utan eða hér heima og
niðurstaðan var sú að reyna að fá
leigða hvalbáta, að minnsta kosti
einn. Á ýmsu gekk, útgerðarmaður-
inn var smeykur við að fá á sig svart-
an stimpil erlendis ef hann lánaði bát
til þessara starfa, hann fékk ýmsa
góða menn sér til liðsinnis og ýmis-
legt var gert til að fá okkur ofan af
þessu. En það endaði með því að
hann gaf eftir og við leigðum Hval 9
sem reyndist alveg prýðis skip; var
hraðgengur og lipur í snúningum, öf-
ugt við varðskipin sem voru voðalega
stirð í snúningum."
Fyrst eftir að landhelgin var færð
út í 50 mflur „voru Bretarnir með alls
kyns stæla,“ segir Helgi. „Máluðu yf-
ir nafn og númer togaranna, settu
jafnvel upp sjóræningjafána og voru
með alls konar bölvaða vitleysu. Ég
held reyndar að þeir hafi ekki ein-
ungis verið að ögra okkur heldur líka
bresku ríkisstjórninni, því sjómenn-
irnir voru óhressir með að ekki
skyldi vera búið að senda herskip
þeim til aðstoðar." Ekki batnaði
ástandið eftir að leynivopninu, klipp-
unum margfrægu, var fyrst beitt;
„þeir urðu hvumsa þegar klippt var
aftan úr fyrsta togaranum en urðu
svo auðvitað alveg trylltir þegar þeir
uppgötvuðu hvað var um að vera. Þá
dundu hótunarskeytin yfir bresku
ríkisstjórnina; skipstjórarnir hótuðu
að fara út og færa okkur 50 mílurnar
á silfurfati. Þetta kom bresku stjórn-
inni líka í opna skjöldu. Það gefur
auga leið að hún var ekki hrifin af þvi
að senda herskip á íslandsmið, eftir
reynsluna af fyrsta þorskastríðinu,
og sá líka að þorskurinn yrði dýr með
alla þessa herskipavernd. Hún vildi
koma sér undan því að fá aðra eins
útreið og í fyrsta stríðinu og ákvað að
senda dráttarbáta á miðin. Skömmu
áður en sá fyrsti kom hafði eldgosið í
Vestmannaeyjum hafist og varðskip-
in voru þá öll kölluð til Eyja. Þar
vora þau öll; flest í siglingum milli
Þorlákshafnar og Eyja með hjálpar-
lið, vörar og annað þess háttar og
eitt var í höfninni í Vestmannaeyjum.
Fyrir utan höfnina þurfti líka að
mæla dýpið og gera alls konar kúnst-
ir og svo þurftum við að vera tilbúnir
að taka björgunarliðin ef kæmi
sprengigos, sem margir spáðu.“
Þegar gosinu lauk og varðskipin
mættu aftur á miðin varð handa-
gangur í öskjunni, að sögn Helga.
jAJlir vildu komast að og minna á sig.
Ég var fyrst með Hval 9, sem skírður
var Týr en fékk aukanefnið Hval-Týr
og Bretarnir kölluðu Moby Dick.
Hann var mjög snöggur og gat þeyst
á milli þeirra, þannig að þeir vissu
aldrei hvar þeir höfðu hann.“
Guðmundur Kjærnested var skip-
herra þegar fyrst var klippt aftan úr
togara með leynivopninu, en Helgi
klippti fyrst veiðarfæri aftan úr
breskum togara út af Horni. „Hann
var að byrja að hífa upp þegar ég
kom, en ég skelli mér á hann flatan;
við fóram fyrst á hægri ferð til að
láta klippumar liggja niðri; toguðum
eins og togari en svo verð ég allt í
einu var við að skipið hjá mér er
stopp. Ég skil ekkert hvað er um að
vera; það er allt í lagi niðri í vél. Svo
sé ég hvar fremri hlerinn kemur upp
og klippurnar era þá fastar í hleran-
um og þegar Bretamir sjá leynivopn-
ið reka þeir upp ægilegt stríðsöskur;
ætla sér heldur betur að ná vopninu.
Þeir koma með gils til að setja á vír-
inn frá mér til að geta híft þetta inn
og höggva svo af, en nákvæmlega
þegar þeir era að koma með gilsinn
losna klippurnar úr hleranum, skella
niður og klippa á annan togvírinn hjá
honum! Siguröskrin breyttust þá
fljótt í annað öskur. Þeir urðu alveg
brjálaðir. Staðreyndin var nefnilega
sú að ef maður klippti á annan vírinn
bölvuðu karlarnir um borð í toguran-
um svakalega; það tók þá marga
klukkutíma að ná trollinu upp á öðr-
um vímum og þegar það kom um
borð var það allt snúið og vitlaust og
marga klukkutíma tók að greiða úr
því. „Karlinn“ var hins vegar rólegur
og kátur ef svona fór. Næðum við
hins vegar báðum vírunum var það
hins vegar öfugt, karlarnir vora þá
kátir en skipperinn alveg vitlaus."
Fljótlega eftir gosið í Eyjum fór
Helgi af Tý og tók við Þór. Hann seg-
ir engan hafa vitað fyrirfram hvemig
baráttan við dráttarbátana yrði.
„Þegar við komum á miðin reyndu
þeir að sigla fyrir okkur svo við
kæmumst ekki að togurunum, en
voru ekki þjálfaðri en það að eitt
púðurskot nægði til að hrekja þá
burtu. Það fannst bresku togaraskip-
stjóranum alveg ótækt; fannst þetta
bara einhverjar dúkkur og algjör
leikaraskapur að vera með þessa
báta. Þeir sendu því aftur hótanir til
bresku ríkisstjórnarinnar og heimt-
uðu herskip. Hún reyndi hins vegar
enn að komast undan og sendi fleiri
dráttarbáta. Ég man að einu sinni
komum við að breskum hóp og skár-
um undan fjóram á hálftíma og þá
varð allt vitlaust; hótanimar urðu
slíkar frá skipstjórunum að herskip
vora send af stað.“
Herskipin, dráttarbátarnir og tog-
aramir sjálfir reyndu gjarnan að
sigla í veg fyrir varðskipin, þegar
þau stefndu í átt að togara við veiðar.
„Maður var oft með allt heila liðið á
eftir sér; herskip, dráttarbáta og tog-
ara. Ég man sérstaklega eftir einu
atviki á Selvogsbanka. Árvakur var
þar fyrir og hafði náð að klippa á
einn togara en Bretamir vora famir
að þjarma að honum þegar við á Þór
komum á fullri ferð. Arvakur var
ekki með fallbyssu en þegar okkur
bar að var togarinn greinilega að
reyna að sigla á hann. Árvakursmenn
voru farnir að skjóta af rifflum á
brúna á togaranum. Við létum vaða
púðurskot á þá úr báðum byssum, að
framan og aftan, og vissum að þegar
færið væri varla skipsfjarlægð og
púðurskot úr 57 millimetra fallbyss-
um skylli á brúnni liði þeim sem inni
era eins og' þeir væra í tómri tunnu
og lamið væri í með sleggju; þeir
yrðu heymarlausir og trylltir og það
urðu þeir þama. Einn náði skarpri
beygju á mig og skrapaði eftir allri
síðunni. Það urðu einhverjar
skemmdir hjá okkur en þetta kostaði
líka það að það kom leki að honum
þannig að hann þurfti að sigla heim í
fylgd annars togara. Þar með voru
tveir úr leik í bili.“
Míklu meiri harka
Undir lok stríðsins gripu bresku
herskipin til nýstái’legs ráðs til að
klekkja á varðskipunum. Gamlii’ jám-
brautarteinar vora festir á afturstefn-
ið, „svo komu þeir á fullri ferð með-
fram varðskipinu, og beygðu skarpt
og ætluðu að rista það eins og þeir
væra með dósahníf. En það gekk
aldrei upp. Þetta var nákvæmlega
eins og þegar þeir reyndu að klippa á
klippumar hjá okkur; þá settu þeir út
einhvers konar klippur en það þurfti
sérstaka lagni við þetta og þeir náðu
aldrei takmarki sínu.“ Helgi segir
Breta hafa óspart dreift þeim áróðri
að mikil hætta væri á ferðum þegar
varðskipin klipptu aftan úr toguran-
um. Svo hefði hins vegar alls ekki ver-
ið því víramir hefðu alltaf verið í sjón-
um og dottið dauðir niður þar. „Fyrst
minnst er á það má ekki gleyma fjöl-
miðlunum; þegar við byrjuðum í
þorskastríðinu fyrsta vildi íslenska
HELGI, þá yfirstýrimaður, stjórnaði morgunleikfimi skipverja á
Óðni um árabil. Hér hleypur hann fyrstur um þilfarið.
HELGI og félagar lentu oft í vondu veðri á sínum tíma. Hér eru
skipverjar að brjóta klakastykki af varðskipinu úti á sjó.
HELGI, sem ungur stýrimaður, tekur hornamiðun um borð. Hann
varð fyrst stýrimaður um borð í Skjaldbreið, 1954.
+
HELGI og Friðgeir heitinn Olgeirsson, fyrsti stýrimaður á Þór,
eftir að komið var til Reykjavíkur í kjölfar ásiglingar á skipið.
STÝRIMANNASKÓLINN. Helgi 2. f.v. í fremstu röð. Þröstur Sig-
tryggsson, einnig síðar skipherra, ber í kennarann í glugganum.