Morgunblaðið - 03.01.1999, Síða 16

16 B SUNNUDAGUR 3. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
íslands þúsund úr ú nlda
mótaári í Vesturheimi
Vestur-Islendingarnir
Davíð Gíslason, for-
maður Millennium 125
nefndarinnar, og Neil
Bardal, aðalræðismað-
ur Islands í Kanada,
voru staddir hér í byrj-
un desember til að und-
irbúa hátíðahöldin í
Kanada árið 2000.
—7---------------------
I samtali við Oddnýju
Sv. Björgvins varpa
þeir Davíð og Neil Ijósi
á mikilvægi þess fyrir
-7---------------------
Islendinga að minnast
landafunda og land-
náms vestanhafs
á aldamótaári.
ARGIR segja að allt
I eigi að gerast árið
12000. Aldamótin eru
Ivissulega merk tíma-
Imót, og mikilvægt að
minna á sögu sína meðan heimurinn
lítur tilbaka yfir liðna öld. Alda-
mótaárinu má líkja við gamlárs-
kvöld og nýársdag, þegar litið er
aftur og fram í tímann.
Það var einstakt í íslenskri sögu
þegar íslendingar leituðu út fyrir
landsteinana að nýjum heimkynn-
um. Fundur Ameríku árið 1000
tengist bæði kristniboði og útþrá
víkingsins. Nú geta ferðamenn
skoðað Leifsbúðir á Nýfundnalandi,
byggð Leifs heppna, Þorfinns karls-
efnis og Guðríðar Þorbjamardóttur.
Árið 2000 mun víkingaskipið, ís-
lendingurinn, sigla frá íslandi og
þræða hina fomu siglingaleið að
nyrsta skaga Nýfundnalands til
L’Anse aux Meadows.
Áhrifamikil saga varð til með
landnámi íslendinga 1875 í Vestur-
heimi, þegar stór hluti þjóðarinnar
tók sig upp og flutti í nýja heimsáifu,
- og stofnaði þar Lýðveldið Nýja ís-
land. Margir íslendingar hafa farið
pílagrímsferð um Nýja ísland, og
hrifist af íslenskum bautasteinum á
kanadísku landsvæði. Árið 2000 ætla
deildir Þjóðræknisfélags íslendinga
í Vesturheimi að afhjúpa enn fleiri
minnisvarða.
Þá munu íslenskir bautasteinar
varða leiðina frá Leifsbúðum að
Gimli, höfuðstað Nýja íslands, og
vestur um sléttumar allt út að
Kyrrahafi. Vestur Islendingar era
stoltir af íslenska upprunanum, sem
hefur staðið upp úr í fjölþjóðlegu
samfélagi, og Neil ræðir um áhrifa-
mátt „íslenska ömmuhnappsins“.
ísland er land mikilla örlaga og
sterkar persónur Islendingasagna
hafa löngum fylgt þjóðinni. Samtím-
is fundi Leifsbúða rís sterk kven-
persóna upp af spjöldum sögunnar.
Guðríður Þorbjarnardóttir samein-
ar vel ísland, Grænland og Vinland
Leifs heppna / Kanada Vestur-Is-
lendinga. Guðríður er sameiningar-
tákn Islendinga og bræðra okkar
vestanhafs. Hún er fyrsta hvíta
móðir Ameríku, svo að margar
þjóðir munu kynna sér sögu hennar.
Sagnapersónan Guðríður Þor-
bjamardóttir er merkisberi landa-
funda íslendinga á nýrri öld. Nýlega
var saga hennar færð í leikbúning,
og stytta af henni verður afhjúpuð á
Menningarsafni Kanada árið 2000.
Landafundanefnd 2000
og „Millennium 125“
- Hve mikilvægt er þetta tvennt,
Davíð?
„Ég var spurður að þessu á árs-
Morgunblaðið/Arni Sæberg
DAVÍÐ Gíslason og Neil Bardal voru á íslandi í desember til að undirbúa
hátíðahöldin í Vesturheimi árið 2000.
fundi Þjóðræknisfélagsins í
Brandon í vor. Svar mitt er: Þegar
íslensku landnemarnir komu til
Winnipeg árið 1875, vora allir for-
vitnir að sjá fólkið frá íslandi,
ísaköldu eyjunni í Norðurhöfum.
Flestir bjuggust við að sjá eskimóa.
Ungi kynstofninn frá Islandi vakti
bæði undran og aðdáun.
Guðmundur Andri Thorsson seg-
ir í bók sinni, íslandsförin, að Is-
lendingar séu einskonar huldufólk
svo einangraðir hafi þeir verið. Nú
er þjóðin að verða þekktari, en enn-
þá eru samt margir sem trúa því að
Kristófer Kólumbus hafi fundið
Ameríku.
Aldamótin 2000 eru góð tímamót
fyrir íslendinga að kynna sig. Fyr-
ir afkomendur Islendinga í
Kanada er tækifærið gullvægt - að
kynna 125 ára landnám - samtímis
því að festa landafundi íslendinga
árið 1000 á spjöld heimssögunnar.
Þá eigum við að reisa svo áhrifa-
mikla minnisvarða, að heimurinn
þekki eyjuna í Norður Atlantshafi.
I því sambandi hlýtur að vera mik-
ilvægt fyrir íslensku þjóðina, að
eiga deildir Þjóðræknisfélags Is-
lendinga í Vesturheimi dreifðar
um allt meginland Ameríku, sem
tengja bræðrabönd á milli heims-
álfanna.
úr gömlu landnemakistlununi,
ásamt fjórum barnaböruum.
Að þekkja uppruna sinn er
hverjum manni dýrmætt. Vínlands-
sagan er stolt Islendinga, þegar
Leifur Eiríksson reisti fyrstu ís-
lensku húsin á nyrsta skaga
Nýfundnalands, - og þegar Guðríð-
ur sigldi til Kanada með eigin-
manni sínum Þorfinni Karlsefni og
Sýnishorn alda-
mótaviðburða
í borgum í
Vesturheimi
árið 2000:
► Hljómleikar Sinfóníuhljóm-
sveitar íslands
► Sýning á íslenskum málverk-
um frá Listasafni íslands
► Islensk kvikmyndahátíð
► Islandskynning
► Brúðuleikhúsið sýnir Sögu-
svuntuna
► Tónleikar Karlakórs Reykja-
víkur
► Islenskur ljóðalestur með
djasstónlist
► Kynning á íslenskum bók-
menntum
►fslensk ljósmyndasýning
►Snorri Program: ungmenna-
skipti Norræna félagsins kynnt
►Routes to the Roots: námskeið
Sumarháskóla fslands
►Multi Media: styrkur til fram-
leiðslu á margmiðlunardiski með
ýmsum fróðleik um Island, sem verð-
ur dreift í gruimskólum vestanhafs.
fæddi fyrsta barnið á meginland-
inu.
Fundur Ameríku árið 1000 og
landnám íslendinga í Kanada 1875
eru heimssögulegir atburðir sem
rétt er að kynna, þegar heimurinn
lítur yfir farinn veg í aldarlok.
Upphaf Landafunda-
nefndar 2000
Hugmyndin að stofnun Landa-
fundanefndar fyi’ir árið 2000 varðtil
í opinberri heimsókn forseta Is-
lands, Ólafs Ragnars Grímssonar,
til Nýja íslands 1997. Hann bað
okkur um að funda saman og ræða
hvernig best væri að styrkja tengsl-
in, - og hvernig væri best að fagna
árinu 2000. Fyrsta hugsun okkar
var að fá víkingaskip til að sigla í
kjölfar Leifs Eiríkssonar. Nú er
ákveðið, að víkingaskip Gunnars
Marels Eggertssonar, Islendingur-
inn, muni sigla frá Islandi meðfram
Grænlandsströndum til L’Anse aux
Meadows, þar sem búið er að end-
urreisa Leifsbúðir að hluta.
Einn helsti viðburður ársins 2000
í Kanada verður afhjúpun á styttu
af Guðríði Þorbjarnardóttur, fyrstu
hvítu móður Ameríku. Styttan á að
standa í glæsilegu Menningarsafni
okkar í Ottawa. Guðríður á örugg-
lega eftir að draga til sín fjölda
þeirra 1,3 milljóna ferðamanna sem
heimsækja safnið árlega.
I Menningarsafninu er sagan rak-
in frá komu fyrstu Evrópumanna til
Kanada. Saga Frakka. Saga Eng-
lendinga. Saga norrænna landnema.
I norræna salnum dvaldi ég lengi, -
og uppstillingin, þar sem tvær kon-
ur með ljósar fléttur og tveir karlar
eru að bera kistla sína á land úr litl-
um Færeyingi (fylgibátur með
knerri), vakti sterkar tilfinningar
hjá mér. Þetta gæti svo vel verið
mynd af Guðríði og Þorfinni Karls-
efni að bera farangur sinn á land í
L’Anse aux Meadows. „The Norse
Hall“ ætti að heita „The Icelandic
Hall“. Fyrsta skrefið í þá átt er að fá
styttu Guðríðar við innganginn. Hún
tekur á móti gestunum.“
Nú áttir þú hugmyndina að því að
koma styttunni þarna fyrir.
Hvenær kviknaði sú hugmynd?
„í júlí 1994 var ég í heimsókn hjá
ættfólki mínu í Skagafirði, - og var
viðstaddur þegar fra Vigdís Finn-
bogadóttir forseti afhjúpaði styttu
Guðríðar fyrir framan kirkjuna í
Glaumbæ. Þó fyrst kynntist ég sögu
Guðríðar.
Saga hennar er svo máttug og
tengir okkur svo vel saman, að mér
finnst hún hljóti að vera sterkur
þráður í örlögum íslensku þjóðar-
innar. Guðríður bjó með manni sín-
um um þriggja ára skeið í Kanada
(Vínlandsgátan bls. 96). Þar fæddi
hún Snorra, sem við Vestur-íslend-
ingar eignum okkur. Hann er fyrsti
íslendingurinn sem fæðist í
Kanada. Síðar flytja þau til íslands
og Þorfinnur kaupir Glaumbæ. Eft-
ir lát hans fer Guðríður í pílagríms-
ferð til Rómar. Snorri er búinn að
reisa kirkju á Glaumbæ, þegar móð-
ir hans snýr heim. Guðríður býr hjá
kirkjunni ætíð síðan, eða eins og
segir í Græ'nlendingasögu: „Síðan
varð Guðríðr nunna ok einsetukona
ok var þar, meðan hún lifði“.
Styttan við Glaumbæjarkirkju er
gjöf Vestur-íslendinga til íslensku
þjóðarinnar. Svo undarlega vildi til
að tvær afsteypur voru gerðar af
„Fyrstu hvítu móður Ameríku" eftir
Ásmund Sveinsson. Seinni styttan
fer til Ottawa og verður gjöf ís-
lensku þjóðarinnar til afkomenda
íslendinga vestanhafs. Segðu svo að
þetta sé ekki örlagaþrungið!" segir
Davíð og brosir við.
„Hinn þekkti Ferðafélagsmaður,
hagyrðingur og kennari, Hallgrím-
ur Jónasson, var eitt sinn spurður,
hver væri merkasti Skagfirðingur-
inn? „Guðríður Þorbjarnardóttir!“
var svarið. I bók sinni, Geislar yfir
kynkvíslum, segir Hallgrímur sögu
Guðríðar. Þar vísar hann til orða
völvunnar á Grænlandi, eftir að
Guðríður hafði sungið spákonuseið
að heiðnum sið til að seiða fram hin-
ar ýmsu náttúrar. Halldís, fóstra
hennar á íslandi, hafði kennt henni
seiðinn, en unga stúlkan var þá orð-
in kristin og færðist því undan.
„Yfir þínum kynkvíslum skína
bjai-tari geislar en ek hef megin til
að geta slíkt vandliga sét“, sagði
völvan við Guðríði.