Morgunblaðið - 13.06.1999, Page 32

32 SUNNUDAGUR 13. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 13. JÚNÍ 1999 33
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
LANDSMONNUM leizt ekki
á blikuna, þegar upplýst var
að hækkun á iðgjöldum af bíla-
tryggingum í kjölfar nýrra
skaðabótalaga mundi leiða til
þess að vísitalan hækkaði um
0,6 prósentustig. Þess vegna
kom það mjög á óvart, þegar
upplýst var, að þessi hækkun
yrði ekki nema 0,18 prósentu-
stig. Við nánari eftirgrennslan
kom í ljós, að Hagstofa Islands
hafði tekið upp nýjar aðferðir
við útreikninga á vísitölu.
Fyrsta hugsun margra hefur
vafalaust verið sú, hvort í upp-
siglingu væru nýjar deilur um
vísitöluútreikninga eins og urðu
á síðasta áratug, þegar þeim
var beinlínis breytt, en þá var
vakin athygli á því að allar slík-
ar breytingar mundu draga úr
trú manna á verðtryggingu,
sem mælikvarða í viðskiptum,
sem hægt væri að treysta á.
Nú er hins vegar komið í ljós,
að Hagstofan hefur sterk rök
fyrir sínu máli. I Morgunblað-
inu í gær var rifjað upp, að á ár-
inu 1997 tók gildi nýr grunnur
vísitölu neyzluverðs. Þá var
tekið upp það nýmæli að taka
tillit til gæðabreytinga við mat
á verðhækkunum með skipuleg-
um hætti. í þeim efnum sé
stuðst við þróunarvinnu á veg-
um hagstofu ESB. Og ennfrem-
ur að verið sé að taka upp nýtt
samræmt verklag við útreikn-
inga neyzluverðsvísitalna á
Evrópska efnahagssvæðinu.
Síðan segir í frásögn Morgun-
blaðsins:
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
„Ef vara eða þjónusta hækk-
ar í verði vegna þess, að gæði
hafa aukizt, er ekki um verð-
lagshækkun að ræða, þar sem
hærra verð endurspeglar meiri
gæði. Ef hins vegar sami hlutur
breytist í verði milli tveggja
tímapunkta er um réttnefnda
breytingu á verðlagi að ræða og
það eru slíkar verðlagshækkan-
ir, sem vísitöluútreikningar
miða að því að fylgjast með. Til
þess að greina þarna á milli hef-
ur Hagstofan beitt gæðaleið-
réttingum á undanförnum miss-
erum í nokkrum tilvikum til
dæmis hvað varðar nýjan búnað
í bifreiðum, hvað varðar inn-
flutning á stærri og öflugri tölv-
um, svo eitthvað sé nefnt, en
nýjasta dæmið er hækkun á ið-
gjöldum lögboðinna ökutækja-
trygginga.“
Það er augljóst, að þessi rök
Hagstofunnar eru sterk og
raunar verður ekki um þau
deilt. Þau sýna jafnframt hvað
útreikningar vísitölu fyrr á ár-
um hafa verið vanþróaðir með
öllum þeim afleiðingum, sem
það hefur haft í vísitölutengdu
þjóðfélagi.
Hins vegar vekja þessar
reikningsaðferðir óneitanlega
ýmsar spurningar. Hvað um
húsnæði? Hefur íbúðarhúsnæði
ekki verið að batna stöðugt að
gæðum? Er tekið tillit til þess í
útreikningum vísitölu? Það má
spyrja sömu spurningar varð-
andi benzín. Olíufélögin öll
halda því fram, að þau selji
gæðameira benzín en áður. Hef-
ur verið tekið tillit til þess í vísi-
töluútreikningum? Margar
spurningar vakna vegna hinna
nýju reikningsaðferða Hagstof-
unnar. En það fer ekki á milli
mála, að rökin eru fyrir hendi.
STÓRIÐJA Á
AUSTURLANDI
FYRIR tveimur árum skýrði
Morgunblaðið frá því, að
rússneskir og bandarískir aðil-
ar hefðu lýst áhuga á að byggja
olíuhreinsunarstöð á Austur-
landi. Bæði Finnur Ingólfsson,
iðnaðarráðherra, og Halldór
Asgrímsson, utanríkisráðherra,
staðfestu, að viðræður hefðu
farið fram. Þegar frá leið virtist
sem áhugi á þessu verkefni
hefði minnkað. A fimmtudags-
kvöld hafði einn af þingmönnum
Framsóknarflokksins, Olafur
Orn Haraldsson, formaður um-
hverfísnefndar Alþingis, orð á
því í sjónvarpsþætti, að þessi
möguleiki kynni enn að vera
fyrir hendi og það var staðfest
af Þórði Friðjónssyni, ráðu-
neytisstjóra í iðnaðarráðuneyti,
hér í blaðinu í gær.
Það er því ekki lengur verið
að ræða um einn stóriðjukost á
Austurlandi. Eftir heimsókn
fulltrúa Columbia Ventures,
eiganda Norðuráls á Grundar-
tanga, er augljóst, að tveggja
kosta er völ í sambandi við upp-
byggingu álvers á Reyðarfirði
og fleiri kosta í tengslum við
stóriðju.
Nú virðist einnig raunhæfur
möguleiki á að taka upp þráðinn
þar sem frá var horfið í sam-
bandi við uppbyggingu olíu-
hreinsunarstöðvar. Slíkt stór-
iðjuver hefur þann kost, að ekki
þarf að reisa mikla virkjun á
Austurlandi af þeim sökum, og
þar með mundum við losna við
þær hörðu deilur, sem fyrirsjá-
anlegar eru vegna hugsanlegra
virkjana norðan Vatnajökuls. A
hinn bóginn mundu margir hafa
áhyggjur af mengun vegna olíu-
hreinsunarstöðvar og þá ekki
sízt af siglingum olíuskipa með
mikið magn af olíu um verðmæt
fiskimið. Engu að síður er full
ástæða til að þessi möguleiki
verði kannaður nánar.
VÍSITÖLUR
OG GÆÐI
Skáldin grugga vötn sín
til að þau virðist djúp
[Saraþústra]
HELGI
spjall
Ég lít til himins eins og fugl sem fer
með fögnuð sinn og gleði hingað út
og vorið þitt og veröld fylgir mér
og vötn sem gjálfra enn við lítinn fót.
Ég sé þig enn í sólskinsgrænum kjól
og sumarblærinn strýkur augu þín,
þau gárast eins og geisli snerti skel
og gleðin kalli nýjan dag til sín.
En úthaf mitt er annað dýpra haf
en öll þau stóru vötn sem fylgja þér
samt ferðu enn minn söknuð sólarstaf
er sortinn leggst sem hagl að auga mér.
Og brosið þitt er grænt sem golan þíð
og gagnsætt vatnið spegill eins og nú
og jörðin vex til himins enn um hríð
og hverfult tunglið laufgað eins og þú.
M.
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 12. júní
UPPLÝSINGAR af
margvíslegu tagi eru
nú aðgengilegri íyrir
fólk en áður var. Þar
kemur bæði til
breytt afstaða til
miðlunar upplýs-
inga, þ.e. að það
þykir sjálfsagt að almenningur hafi að-
gang að upplýsingum, sem áður voru á til-
tölulega fárra höndum og svo, að tölvu-
tæknin auðveldar mjög aðgengi að upplýs-
ingum. Gagnvart hinum almenna borgara
er það ekki sízt Netið, sem þar á hlut að
máli. Netið auðveldar almenningi að afla
sér upplýsinga. Gott dæmi er álitsgerð
samkeppnisráðs um málefni Landssímans.
Umfang hennar er slíkt, að það var óhugs-
andi að birta hana í heild í Morgunblaðinu
í gær, föstudag. Blaðið birti á átta dálkum
kjamann úr álitsgerðinni en skjalið í heild
má finna á Morgunblaðinu á Netinu.
I ljósi þess hve upplýsingar eru nú að-
gengilegar íyrir þá, sem hagsmuna eiga að
gæta eða hafa áhuga á, er miður að ekki
hefur enn tekizt samkomulag um að öll
dagblöð á Islandi séu aðilar að upplagseft-
irliti og ekki bætir úr skák, að svo virðist
sem samstarf dagblaða og auglýsingastofa
um könnun á lestri blaðanna sé í uppnámi.
Þetta er neikvæð þróun, sem æskilegt er
að snúa við.
Leynd um raunverulegt upplag blaða
hefur verið regla á íslandi í a.m.k. hundrað
ár. Það var ekki fyrr en Morgunblaðið
ákvað einhliða að veita upplagseftirliti
Verzlunarráðsins aðgang að gögnum
blaðsins um þetta efni, að eitt dagblað á
íslandi fór í upplagseftirlit. Og eru upplýs-
ingar um upplag blaðsins birtar tvisvar á
ári. Fyrr á árum, þegar stjórnmálaflokkar
höfðu ýmist mikil áhrif á útgáfu blaðanna
eða gáfu þau beinlínis út hefur það sjálf-
sagt verið talið óheppilegt frá pólitísku
sjónarmiði að fela óháðum aðila að upplýsa
um raunverulegt upplag blaðanna. Stjórn-
málaflokkarnir hafa talið, að það yrði álits-
hnekkir fyrii- þá, ef upplýst væri um upp-
lag sumra blaðanna. Þó voru sum þeirra
gefin út með myndarlegum hætti um
skeið.
Nú á dögum er hins vegar æskilegt og
nauðsynlegt fyrir auglýsendur að hafa svo
víðtækar upplýsingar, sem kostur er um
notkun þeirra fjölmiðla, sem þeir auglýsa
í. Frá þeirra sjónarmiði er það skiljanleg
afstaða. Auglýsingar eru dýrar og þess
vegna er það eðlileg krafa auglýsenda, að
þeir hafi aðgang að upplýsingum, sem auð-
velda þeim að meta hvar auglýsingafé
þeirra er bezt varið.
Tölur um upplag blaða og breytingar á
því eru einn þáttur í þessum upplýsingum.
Það er ekki nóg að blöðin sjálf gefi upp
upplag sitt. Það er eðlilegt, að óháður aðili
sannreyni hvert selt upplag þeirra er.
Morgunblaðinu er ekki kunnugt um annað
en að upplýsingar sem þessar séu opin bók
í öllum nálægum löndum og engin rök fyr-
ir því, að annað eigi við hér. A síðustu ár-
um hefur ný röksemd komið til sögunnar
um upplagseftirlit. Vaxandi umræður um
að einstök útgáfufyrirtæki dagblaða fari á
markað eins og það er kallað hljóta að
kalla á, að væntanlegir hluthafar séu upp-
lýstir um raunverulegt selt upplag blað-
anna. Það eru einfaldlega upplýsingar,
sem væntanlegir fjárfestar eiga rétt á að
fá upplýsingar um.
Auk upplagseftirlits, sem Morgunblaðið
eitt blaða er nú aðili að, hafa fjölmiðlar
ásamt auglýsingastofum staðið að reglu-
legum könnunum á lestri dagblaða, hlust-
un á útvarpsstöðvar og áhorfi á sjónvarps-
stöðvar. Þessar upplýsingar eru einnig og
ekki síður verðmætar fyrir auglýsendur,
þegar þeir vega og meta, hvar þeir vilja
auglýsa. Auglýsingastofurnar hafa smátt
og smátt verið að byggja upp nýja tækni á
grundvelli þessara upplýsinga til þess að
geta sagt viðskiptavinum sínum hvar í við-
komandi fjölmiðli sé æskilegast að aug-
lýsa. Hvort þessi síða í dagblaði sé betri en
hin, hvaða tími í sjónvarpsstöðvum eða út-
varpsstöðvum henti hagsmunum hans bezt
o.sv. frv. Nú orðið geta auglýsendur pant-
að ákveðna staði í Morgunblaðinu, sem er
mikil og um leið sjálfsögð breyting frá
þeim tíma, þegar þeir vissu ekki hvar í
blaðinu auglýsingin mundi birtast fyrr en
það kom út.
Þótt ekki liggi fyrir nákvæmar tölur um
hve mikið fé er veitt í auglýsingar á ári
hverju er talið að það geti numið um fimm
milljörðum króna og eru þá einhverjir
þættir í auglýsingastarfsemi ekki taldir
með. Þetta eru miklir fjármunir og eðlileg
og sjálfsögð krafa þeirra, sem taka að lok-
um ákvörðun um hvar þeim skuli varið, að
þeir hafi 1 höndum allar tiltækar upplýs-
ingar um þá auglýsingamiðla, sem um er
að tefla.
I ljósi þessa er æskilegt, að nýtt átak
verði gert í því að ná samkomulagi um að-
ild allra dagblaða að upplagseftirliti og að
komið verði í veg fyrir, að samstarf um
fjölmiðlakönnun fari út um þúfur. Að vísu
er auðvelt að kanna lestur dagblaða, hlust-
un útvarpsstöðva og áhorf sjónvarpsstöðva
án þess, að viðkomandi miðlar taki þátt í
slíkri könnun. En æskilegast er, að alhliða
samstarf geti tekizt um kannanir og upp-
lagseftirlit enda er hér engu að leyna.
Fjölmiðlafyrirtækin á Islandi hafa eflzt
mjög á undanförnum árum. Það er staðið
myndarlega að útgáfu þeirra þriggja dag-
blaða, sem hér koma út og ekki síður að
rekstri útvarps- og sjónvarpsstöðva. ítar-
legar upplýsingar fyrir viðskiptavini aug-
lýsingadeilda fjölmiðlafyrirtækjanna er
því allra hagur og ætti að vera þeim öllum
metnaðarmál.
Síðasta fjöl-
miðlakönnun
I SIÐUSTU fjöl-
miðlakönnun, sem
fram fór í aprílmán-
uði og upplýst var
um nú fyrir skömmu var niðurstaðan sú,
að meðallestur á hvert tölublað Morgun-
blaðsins hafði aukizt um nær 6 prósentu-
stig, úr 57% í október á síðasta ári í 62,7%
nú. Á sama tíma hafði meðallestur á hvert
tölublað DV minnkað um tæp 2 prósentu-
stig, var 42% í október en 40,2% nú og
meðallestur Dags hafði lækkað úr 13 pró-
sentustigum í 11 prósentustig.
Mikill munur er á meðallestri á hvert
tölublað Morgunblaðsins á milli lands-
hluta. Þannig var meðallestur á höfuð-
borgarsvæðinu og nærliggjandi byggðar-
lögum 73,5% en 40,7% á landsbyggðinni.
Það er ekkert nýtt, að svo mikill munur sé
á lestri Morgunblaðsins eftir landshlutum.
Hins vegar er blaðið mest lesna blaðið
hvort sem er á höfuðborgarsvæðinu eða á
landsbyggðinni.
Meðallestur á hvert tölublað DV á höf-
uðborgarsvæðinu og nærliggjandi byggð-
arlögum var 40,5% en 39,8% á landsbyggð-
inni. Það er því ljóst, að yfirburðir Morg-
unblaðsins eru miklir á suðvesturhorninu
en staðan er mun jafnari á landsbyggðinni.
Ástæðurnar fyrir jafnari stöðu á lands-
byggðinni geta verið margvíslegar. I sum-
um byggðarlögum getur dreifingartími
DV hentað fólki betur en dreifingartími
Morgunblaðsins. Þegar horft er yfir lengri
tíma er auðvitað ljóst, að víða um landið er
gömul hefð fyrir lestri annarra blaða en
Morgunblaðsins, að sumu leyti af pólitísk-
um ástæðum en þar kemur einnig fleira til.
Þetta er þó augljóslega að breytast enda
fjölmargir staðir á landinu, sem fá Morg-
unblaðið nú samdægurs og sums staðar er
það borið út að morgni með sama hætti og
á suðvesturhorni landsins. Blaðið hefur í
nokkur ár verið keyrt að næturlagi til
Akureyrar en það þýðir um leið dreifingu
að morgni í þeim byggðarlögum, sem eru á
þeirri leið.
Morgunblaðið er samkvæmt síðustu
fjölmiðlakönnun mest lesna dagblaðið í öll-
um aldursflokkum. Það er því rangt, sem
stundum hefur verið haldið fram, að unga
fólkið lesi ekki Morgunblaðið. Af einstök-
um blöðum er Morgunblaðið langmest les-
ið á sunnudögum. Þann dag les 71% allra
landsmanna blaðið og á höfuðborgarsvæð-
HUGAÐ AÐ BLÓMUNUM.
Morgunblaðið/Arnaldur
inu hvorki meira né minna en 81,4% en
50,2% á landsbyggðinni.
Athygli vekur að veikastur er lestur
dagblaða í aldursflokknum 20-24 ára og á
það við um öll blöðin. I sjálfu sér þarf
þetta ekki að koma á óvart. Á þessum aldri
er fólk oft að byggja upp heimili sín og
fjölskyldur og hefur einfaldlega minni
tíma til þess að lesa blöð. Lestur blaðanna
eykst svo strax í næsta aldursflokki á eftir.
Heildarmyndin skv. þessari síðustu fjöl-
miðlakönnun er sú, að það dregur sundur
með Morgunblaðinu og keppinautum þess.
Þó ber þess að geta að í þessum könnun-
um eru alltaf einhverjar sveiflur og æski-
legt að hægt væri að bera þær saman við
upplag hjá fleiri blöðum en Morgunblað-
inu. En jafnframt er ljóst af niðurstöðum
fjölmiðlakönnunarinnar, að af hálfu keppi-
nauta Morgunblaðsins er haldið uppi öfl-
ugri útgáfustarfsemi. Það er fagnaðarefni
enda nauðsynlegt fyrir samfélagið, að fjöl-
breytni sé á blaðamarkaðnum ekki síður
en á öðrum sviðum þjóðlífsins.
Forræðis-
hyggja sam-
keppnisráðs
í ÁLITSGERÐ
samkeppnisráðs um
Landssímann, sem
birt var í heild á
netútgáfu Morgun-
blaðsins sl. fimmtu-
dag og ítarlegur kafli úr í Morgunblaðinu í
gær, föstudag, er m.a. fjallað um stöðu
neytenda á þeim nýja símamarkaði, sem
er orðinn til og þar segir m.a.: „Njóti eitt
fyrirtæki hins vegar rekstrariegs forskots
í formi ríkisaðstoðar er það til þess fallið
að hamla gegn því að virk samkeppni ríki á
markaðnum. Við það skaðast neytendur,
þótt þeim kunni að virðast, þegar litið er
til skamms tíma, að þeir njóti lægra verðs
og bættra kjara í viðskiptum við hið ríkis-
styrkta fyrirtæki. Ef ríkisstyrkurinn hrek-
ur keppinauta út af markaðnum eða kem-
ur í veg fyrir að nýir keppinautar festi
rætur mun það fyrr eða síðar leiða til
hærra verðs en ella og slakari þjónustu og
skaða neytendur þegai- til lengri tíma er
litið.“
Oumdeilt er, að ríkisstyrkur hefur þau
áhrif, sem samkeppnisráð lýsir hér.
Þannig hefur Morgunblaðið margsinnis
bent á, að ókeypis úthlutun kvóta til út-
gerðarfyrirtækja jafngildir ríkisstyrk til
þeirra og skapar þeim fyrirtækjum, sem
byggja fyrst og fremst á slíkri kvótaeign
verulegt forskot umfram þau fyrirtæki,
sem byggja rekstur sinn aðallega á keypt-
um kvóta. Það er svo annað mál, hvort
samkeppnisráð hefur rétt fyrir sér í mati
þess á því, að verðmat á eignum Lands-
símans hafi í raun falið í sér ríkisstyrk til
fyrirtækisins. Þetta er endurskoðenda að
segja til um eins og bent er á í forystu-
grein Morgunblaðsins í dag, laugardag.
Hins vegar virðist ofangreind tilvitnun í
álitsgerð samkeppnisráðs benda til þess,
að það telji neytendum fyrir beztu að bíða
eftir verðlækkunum, þangað til nýr keppi-
nautur Landssímans hefur byggt sig svo
mjög upp, að hann eigi í fullu tré við
Landssímann og þá fyrst eigi verðlækkanir
að koma til skjalanna. M.ö.o. samkeppnis-
ráð ætlar að hafa vit fyrir neytendum, sem
krefjast verðlækkana strax með fyrirheiti
um, að þær verði þeim mun meiri síðar.
Þetta er fáránleg afstaða. Allir vita, að
millilandasamtöl hafa árum saman verið
seld á okurverði. Þetta hefur ekki verið
séríslenzkt vandamál heldur alþjóðlegt.
Símafyrirtækin tóku sig saman um þetta,
þótt Póstur og sími mótmælti því harðlega
fyrir allmörgum árum, þegar Morgunblað-
ið vakti fyrst athygli á þessari okurstarf-
semi. En jafnframt er ljóst, að Landssím-
inn hafði óheyrilegan hagnað af GSM-sím-
tölum á síðasta ári. Sá hagnaður var svo
mikill, að það jaðrar við þjóðarhneyksli,
vegna þess að hann sýndi, að þar fór fram
okurstarfsemi ekki síður en á millilanda-
samtölunum á sínum tíma.
Hið erlenda símafyrirtæki, sem hóf
starfsemi hér á vegum Tals hf. gerði það
af fúsum og frjálsum vilja. Það vissi að
hverju það gekk. Það er fráleitt að krefj-
ast þess, að íslenzkir neytendur greiði
fjárfestingarkostnað fyrirtækisins með
því að halda áfram að borga okurverð
fyrir GSM-símtöl. En það er í raun krafa
samkeppnisráðs, sem nú tilkynnir, að
Landssíminn skuli fella niður magnaf-
slátt af slíkum símtölum til svokallaðra
stórnotenda og sl. haust mæltist til þess
við Landssímann að hann héldi að sér
höndum um frekari lækkanir á GSM-sím-
töl.
Þeir sem vilja keppa á þessum markaði
verða að sjá um sínar fjárfestingar sjálfir.
Þeir geta ekki gert kröfu til þess, að neyt-
endur geri það nema þá að þeir afhendi
þeim hlutabréf í fyrirtækjunum í staðinn.
Islendingar hafa orðið að greiða okurverð
fyrir millilandasamtöl og GSM-símtöl ár-
um saman. Það er skýlaus krafa fólks, að
þessi kostnaður lækki og sá var tilgangur-
inn með samkeppninni að knýja Lands-
símann til lækkunar. Þau markmið með
samkeppninni hafa náðst að töluverðu
leyti en betur má ef duga skal.
Samkeppnisráð telur, að ríkisstyrkir
getið hrakið keppinauta út af markaði. Það
er rétt. En það á bersýnilega ekld við á
símamarkaðnum. Tal hf., keppinautur
Landssímans eflist og sækir fram. Lækk-
anir Landssímans á símagjöldum hafa
greinilega ekki orðið til þess að hrekja
þann keppinaut út af markaðnum nema
síður væri og nýr aðili, Íslandssími, er að
koma til sögunnar og telur greinilega, að
rúm sé fyrir fleiri á fjarskiptamarkaðnum.
Forræðishyggja samkeppnisráðs er óþörf
og beinlínis til skaða.
„f ljósi þessa er
æskilegt, að nýtt
átak verði gert í
því að ná sam-
komulagi um aðild
alira dagblaða að
upplagseftirliti og
að komið verði í
veg fyrir, að sam-
starf um fjölmiðla-
könnun fari út um
þúfur... Fjölmiðla-
fyrirtækin á fs-
landi hafa eflzt
mjög á undanförn-
um árum. Það er
staðið myndarlega
að útgáfu þeirra
þriggja dagblaða,
sem hér koma út
og ekki síður að
rekstri útvarps- og
sjónvarpsstöðva.
Itarlegar upplýs-
ingar fyrir við-
skiptavini auglýs-
ingadeiida fjöl-
miðlafyrirtækj -
anna er því allra
hagur og ætti að
vera þeim öllum
metnaðarmál.“