Morgunblaðið - 19.03.2000, Síða 12

12 SUNNUDAGUR 19. MARS 2000
MORGUNBLAÐIÐ
'é&
s
r..

Reuters.
Keizo Obuchi, forsætisráðherra Japans, stígur upp að loknum fundi með samstarfsmönnum sinum, þeim Ichiro
Ozawa (til vinstri), leiðtoga Frjálslynda flokksins og Takenori Kanzaki, leiðtoga Nýja Komeito-flokksins.
Skrípaleikur í
japanska þinginu
SÚ SÉRKENNILEGA staða
kom upp í Japan fyrir
skemmstu að Keizo Obuchi
forsætisráðherra varð að
halda stefnuræðu sína fyiir hálftóm-
um þingsölum. Stjórnarandstaðan
neitaði að mæta til fundar til þess að
mótmæla vinnubrögðum ríkisstjóm-
arinnar. Var hún fjarverandi í tvær
vikur og krafðist þess m.a. að þingi
yrði slitið og boðað til kosninga sem
fyrst og að Obuchi bæðist afsökunar á
flramferði stjómarinnar. Stóð svo í
tvær vikur en þá sneri andstaðan aft-
ur til þingfunda án þess þó að hafa
fengið nokkrum af helstu kröfum sín-
um framgengt. Þessir árekstrar eru
mjög lýsandi fyrir þá spennu sem nú
ríkir í japönskum stjómmálum, og
fyrir þær hræringar sem þar hafa
verið síðustu árin.
Atburðirnir í þinginu
Japanska þingið var sett 20. janúar
sl. Venja er í Japan að þing hefjist
með því að stjómin mæli fyrir fjárlag-
afrumvarpi ársins en nú gerði stjóm-
in það að einu af sínum fyrstu verkum
að leggja fram framvarp til fækkunar
þingsæta sem kosið er í í hlutfalls-
kosningu úr 200 í 180 sæti. Þetta vakti
mikla reiði stjómarandstöðunnar
sem neitaði að mæta til nefndarfund-
ar um málið. Stjómin lét það þó ekki á
sig fá og var framvarpið afgreitt frá
nefndinni í fjarvera stjómarandstöð-
unnar. Þá fyrst tók þó steininn úr og
nú brá svo við að stjórnarandstaðan
neitaði að mæta til þings. Enn hélt
stjómin þó sínu striki og afgreiddi
framvarpið frá neðri deild. Fram-
varpið var síðan afgreitt frá efri deild
þingsins án nokkurrar nefndaram-
ræðu. Við það neitaði stjómarand-
staðan að mæta aftur til þings fyrr en
hafin væri umræða um þingslit og
nýjar kosningar og Obuchi forsætis-
ráðherra hefði beðist velvirðingar á
framferði stjórnar sinnar. Obuchi lét
sig þó hvergi og flutti stefnuræðu sína
að stjómarandstöðunni fjarverandi.
Á það sér enga hliðstæðu í japanskri
stjómmálasögu. Þetta ástand varði í
tvær vikur en þingstarf komst í eðli-
legt horf hinn 9. febrúar sl. þegar
stjómarandstaðan mætti aftur til
leiks. Hafði hún þó ekki fengið kröf-
um sínum framgengt. Obuchi neitaði
að biðjast afsökunar og hélt því fram
að ríkisstjórnin hefði ekki gert neitt
af sér. Hann virðist og staðráðinn í
því að boða ekki til kosninga íyrr en
með haustinu en yfirstandandi kjör-
tímabil rennur út í október.
Flokksræði
Hvemig stendur eiginlega á því að
stjómarandstaðan greip til svo rót-
tækra ráða að ganga af fundi þegar
hún sneri svo aftur tveimur vikum
síðar án þess að hafa fengið nokkra
framgengt? Og hvers vegna lagði
stjómin svo mikla áherslu á að
tryggja íramgang máls sem virðist
harla h'tilvægt - að fækka þingmönn-
um um tuttugu? Til þess að svara
þessum spumingum þarf að líta að-
eins á stjómmálasögu Japans eftir-
stríðsáranna og þær væringar sem
verið hafa uppi í japanska flokkakerf-
inu síðasta áratuginn.
Frjálslyndi lýðræðisflokkurinn var
stofnaður árið 1955 með samrana
Fijálslynda flokksins og Lýðræðis-
flokksins. Hafði flokkurinn þá þegar
meirihluta á japanska
þinginu og fór einn með
völdin í Japan. Svo stóð til
ársins 1993 er flokkurinn
klofnaði, missti meiri-
hluta sinn og lenti svo í
stjómarandstöðu. Er það
fágætt að sami ílokkurinn fari einn
með völd samfleytt í svo langan tíma
- nema þá helst í þeim löndum hvar
lög kveða á um einræði eins ilokks.
Helsti andstæðingur Frjálslynda lýð-
ræðisflokksins á þessu tímabili var
Sósíahstaflokkur Japans. Frá 1955
fram undir 1990 hélt sá fyrmefndi
meirihluta þingsæta og sá síðamefndi
fékk um 20-30% atkvæða. Þótt ýmsir
smáflokkar ykju á fjölbreytnina var
þannig í Japan að mestu tveggja
flokka kerfi eins og víða annars stað-
ar en þó með því sérkenni að sami
flokkurinn var alltal' í stjóm og hinn
alltaf í stjórnarandstöðu.
Á sjötta áratugnum og fram á þann
sjöunda vora sterk flialdsöfl í Frjáls-
lynda lýðræðisflokknum sem héldu
því fram að endurskoða skyldi stjóm-
arskrá landsins, sem samin var af
bandaríska hemámsliðinu, og færa
ýmislegt aftur í það horf sem verið
hafði fyrir stríðslok. Þessu var Sósíal-
istaflokkurinn mjög mótfallinn og
hélt því fram að stjómarskráin end-
urspeglaði vilja þjóðarinnar og festi
lýðræði í sessi. Þegar teikn komust á
loft um það að þjóðin væri heldur að
snúast á sveif með sósíalistum ákvað
stjóm Frjálslynda lýðræðisflokksins
að láta málið niður falla og einbeita
sér að því að reisa við efnahag Japans
eftirstríðsáranna. Tókst flokknum
fljótlega að koma sér upp þeirri
ímynd með þjóðinni að hann væri
flokkur ábyrgrar efnahagsstjómunar
og honum mætti þakka mjög svo
batnandi efnahag landsins. Kjósend-
ur tóku að líta svo á að Frjálslynda
lýðræðisflokknum einum væri treyst-
andi til að stjórna landinu og með því
að leggja áherslu á að bæta lífskjör
allra tókst flokknum að breikka fylgi
sitt. Á sama tíma varð erfiðara fyrir
Sósíalistaflokkinn að halda uppi and-
stöðu við stjómina. Hugmyndafræði-
legur ágreiningur um stjómarskrána
var ekki í umræðunni og erfitt er fyrir
stjómmálaflokk sem hyggur á vin-
sældir að setja sig gegn bættum lífs-
kjöram. í staðinn gagnrýndu sósíal-
istar vinnubrögð stjómarinnar, og
sérstaklega spillinguna sem þótti
mikil.
Á þessu tímabili eftirstríðsáranna
efldust ákveðnir stjómarhættir sem
fyrir vora og aðrir nýir þróuðust sem
síðan hafa enn frekar sett mark sitt á
það hvemig japönsk stjómmál ganga
fyrir sig. í þvi samhengi sem hér ræð-
ir má nefna að embættismannakerfið
í Japan er sterkara en
gerist í flestum lýðræðis-
ríkjum. Embættismenn
hafa lengi haft mikil áhrif
á stefnumótun í landinu
og hafa samið og mælt
íyrir mikilvægum laga-
framvörpum. í annan stað einkennist
tímabilið af mjög háværri stjómar-
andstöðu sem þó var meira en tilbúin
að semja við stjómina bak við tjöldin
um framgang ákveðinna mála.
Stjómarandstaðan var þó að sínu
leyti veik að hún hafði ekki aðgang að
embættismannakerfinu og átti fyrir
vikið erfltt með að undirbúa eigin
stefnu í nokkrum smáatriðum. Þá
byggðust stjómmál mjög á fyiir-
greiðslu þingmanna, og þá sérstak-
lega þingmanna Fijálslynda lýðræð-
isfiokksins, við kjördæmi sín, nokkuð
sem Islendingar myndu kalla hrossa-
kaup. Kerfið bauð auðvitað upp á þá
spillingu sem í huga margra ein-
kennir öðra fremur japönsk stjóm-
mál. Hneykslismál hafa verið tíð og
náðu ákveðnu hámarki í upphafi
tíunda áratugarins. Árið 1989 tapaði
Fijálslyndi lýðræðisflokkurinn meiri-
hluta sínum í efri deild þingsins en
Það hefur veríð
stormasamt á köflum
í japanska þinginu
undanfarna mánuði.
Hulda Þóra Sveins-
dóttir fréttaritari
í Japan rekur
ástæður þess.
tvær deildir era í japanska þinginu og
kosið til þehra hvorrar í sínu lagi.
Eftir það varð flokkurinn að semja
við hluta stjómarandstöðunnar til að
koma fram málum sínum.
Þáverandi forsætisráðherra, Kaifu,
lofaði úrbótum en fékk tillögur þar að
lútandi ekki samþykktar í flokknum
og hrökklaðist frá völdum. Eftirmað-
ur hans, Miyazawa, endurtók loforð
Kaifu frammi fyrir alþjóð. Honum
tókst heldur ekki að koma sínum til-
lögum í gegnum flokkinn og árið 1993
greiddu 39 meðlimir Frjálslynda lýð-
ræðisflokksins atkvæði með van-
trauststillögu stjórnarandstöðunnar.
I kjölfarið stofnuðu 46 íyrrverandi
meðlimir Frjálslynda lýðræðisflokks-
ins tvo nýja stjómmálaflokka og lof-
uðu umbótum. í kosningunum sem
fylgdu í kjölfarið tapaði Frjálslyndi
lýðræðisflokkurinn meirihluta sínum.
Sósíalistar töpuðu miklu fylgi í þess-
um kosningum en nýir hægri flokkar
sem komu fram á sjónarsviðið gerðu
það gott. Eftir kosningamar tók við
samsteypustjóm sjö flokka, gamalla
stjómarandstöðuflokka og nýju
flokkanna sem stofnaðir vora í kjölfar
klofningsins í Frjálslynda lýðræðis-
flokknum. Flokkurinn sem verið
hafði í stjóm í 38 ár samfleytt var
kominn í stjómarandstöðu. Hin nýja
stjóm varð þó ekki langlíf og hrökkl-
aðist frá völdum eftir aðeins átta
mánaða stjómarsetu. Fijálslyndi lýð-
ræðisflokkurinn komst aftur til valda,
nú sem hluti af samsteypustjóm með
Sósíalistaflokknum og litlum flokki,
Sakigake.
Nú var efnahagur Japans hins veg-
ar kominn í mikla kreppu og í kosn-
ingum til efri deildar þingsins sumar-
ið 1998 beið Fijálslyndi lýðræðis-
flokkurinn afhroð. Hashimoto for-
sætisráðherra sagði af sér og boðað
var til formannskosninga í flokknum.
Það kom flestum á óvart þegar Keizo
Obuchi var kjörinn formaður flokks-
ins og síðar forsætisráðherra. Hann
naut lítilla vinsælda meðal almenn-
ings og þótti sérlega litlaus. Hin nýja
ríkisstjórn Obuchi átti líka erfitt upp-
dráttar. Hún hafði ekki meirihluta í
efri deild þingsins og varð þv í að leita
samkomulags við einhvem af stjóm-
arandstöðuflokkunum til þess að
koma málum sínum fram. Stjómar-
andstaðan sem nú var leidd af Lýð-
ræðisflokknum sem stofnaður var
haustið 1996 virtist styrkja stöðu sína
jafnt og þétt. Á haustmánuðum 1998
neyddi hún svo Obuchi til þess að
gjörbreyta mjög mikilvægu fram-
varpi stjómarinnar til styrktar fjár-
hag japanskra banka sem margir
römbuðu á barmi gjaldþrots. Er ekki
ofsögum sagt að stjómarandstaðan
og þá helst Lýðræðisflokkurinn hafi
verið farin að gera að því skóna að
hún myndi vinna næstu kosningar og
komast til valda í Japan.
Stjórnin styrkir
stöðu sína
Vinsældir Obuchi með þjóðinni
jukust hins vegar smám saman.
Obuchi er í rauninni andhetja og svo
virðist sem fólk hafi vegna sameigin-
legra erfiðleika fengið samúð með
forsætisráðherra sínum frekar en
andúð á honum. Minnti samband
Obuchi við þjóðina riokkuð á samband
Steingríms Hermannssonar við ís-
lendinga í síðari forsætisráðherratíð
hans. Þegar engar væntingar era
gerðar til leiðtogans, eins og átti við
um Obuchi, verða öll þau verk sem
honum tekst að leysa úr hendi þeim
mun meiri vegtyllur en ella.
Hvað sem vaxandi vinsældum
Obuchi leið þá þurfti Frjálslyndi lýð-
ræðisflokkurinn að
styrkja stöðu sína innan
þingsins og koma í veg
fyrir að Lýðræðisflokkur-
inn gæti haft svo mikil
áhrif á afgreiðslu þing-
mála. I óþökk ýmissa
valdamanna í ílokki sínum samdi
Obuchi við lítinn flokk, Frjálslynda
flokkinn, og fékk hann til liðs við
stjómina í janúar 1999. Fijálslyndi
flokkurinn er leiddur af Ichiro Ozawa
sem var áhrifamikill þingmaðui- innan
Frjálslynda lýðræðisflokksins þar til
1993 er hann gerðist einn þeirra sem
krafðist umbóta og yfirgaf ílokkinn.
Ozawa er um margt holdgervingur
þeirra hræringa sem síðan hafa verið
í japanska flokkakerfinu en hann hef-
ur síðan 1993 leitt þrjá stjómmála-
flokka sem allir hafa sameinast öðr-
um flokkum eða verið lagðir niður.
Fyrir vikið á Ozawa nú marga pólit-
íska óvini, ekki síst innan Fijálslynda
lýðræðisflokksins. Obuchi lét þó ekki
þar við sitja og seinna sama ár samdi
hann við Komeito-flokkinn að hann
gengi inn í ríkisstjórnina. Komeito
var stofnaður á sjöunda áratugnum
og er pólitískur armur samtaka
búddískra leikmanna, Soka Gakkai,
sem margir líta á sem sértrúarsöfnuð.
Sviptingar í þinginu
Á meðan öllu þessu fór fram lenti
stjórnarandstaðan og þá sérstaklega
stærsti flokkur hennar, Lýðræðis-
flokkurinn, í ákveðnum vanda. Haust-
ið 1998 höfðu margir á orði að for-
maður Lýðræðisflokksins, Kan, yrði
næsti forsætisráðherra Japans en
sumarið 1999 hafði hann misst hylli
almennings, tiltrú flokksmanna sinna
og formannstignina. Við tók Yukio
Hashimoto, bamabarn eins frægasta
stjórnmálamanns íhaldsaflanna á eft-
irstríðsáranum. Sú tilfinning virtist
vera að koma upp í herbúðum
stjórnarandstöðunnar að henni væri
að ganga úr greipum sögulegt tæki-
færi til þess að vinna næstu kosning-
ar og komast til valda. Þá sveið henni
auðvitað sárt að stjómin skyldi hafa
náð að tryggja sér meirihluta á þingi
og væri því ekki lengur upp á náð
andstöðunnar komin.
Er nýtt þing kom saman stóð
stjórnin þó frammi fyrir sínum eigin
vanda. Ozawa hafði gert það að sínu
helsta stefnumáli að fá samþykkt
framvarp þess efnis að þingmönnum
sem kosnir era hlutfallskosningu yrði
fækkað um 20. í neðri deild japanska
þingsins era 300 þingmenn kosnir úr
einmenningskjördæmum en 200 hlut-
fallskosningu af kjördæmislistum.
Frjálslyndi lýðræðisflokkurinn var
aldrei sérstaklega hlynntur málinu og
Komeito-flokkurinn var upphaflega
alfarið á móti hugmyndinni enda lík-
legt að hann myndi tapa þingsætum
með breytingunum. Um tíma leit út
fyrir að stjómin næði ekki saman í
málinu og hótaði Fijálslyndi flokkur-
inn að ganga úr stjórninni. Líf stjóm-
arinnar hékk því um tíma á frekar
ómerkilegu máli. Á endanum kúventi
Komeito þó stefnu sinni og ríkis-
stjórnin lagði málið fyrir nýtt þing.
Það er í sjálfú sér undarlegt að einn
minnsti flokkur þingsins, Fijálslyndi
flokkurinn, standi fyrir því að fækka
sætum kosnum í hlutfallskosningum
þar sem sUk kosningakerfi eiga að
hygla litlum flokkum. Hér kemur þó
tvennt til. I fyrsta lagi er talið að
Ozawa, leiðtogi flokksins, sé að von-
ast til að sameinast Fijálslynda lýð-
ræðisílokknum á ný sem fyrst. í öðra
lagi heldur Ozawa því fram að með
fækkun þingmanna sé hann að knýja
fram umbætur í þinginu svipaðar
þeim sem fyrirtæki hér hafa þurft að
ganga í gegnum á síðustu áram í
kjölfar efnahagserfiðleikanna, m.a.
með fækkun starfsfólks. Það má
spyrja hversu miklar umbætur séu
fólgnar í því að fækka þingmönnum
um tuttugu, en málið hefur táknrænt
gildi fyrir Ozawa. Hann getur nú
haldið því fram að vera hans í stjóm-
inni hafi breytt einhveiju og að hann
sé enn sá umbótamaður sem hann var
árið 1993 þegar hann fyrst yfirgaf
Fijálslynda lýðræðisflokkmn.
Allt frá því að Fijálslyndi lýðræðis-
flokkurinn fékk Lýðræðisflokkinn og
Komeito-flokkinn í lið með sér hefur
stjómarandstaðan krafist þess að
þing verði rofið og boðað til kosninga
enda hafi hin nýja stjóm hvorki um-
boð kjósenda né stuðning almenn-
ings. Svo virðist sem stjómarand-
staðan hafi við ósætti stjómarinnar
um þingmannaframvarpið séð sér
leik á borði að auka hit-
ann í málinu í þeirri von
að endurvekja mætti
ósætti stjómarinnar og
knýja fram kosningar.
Tilraun stjórnarand-
stöðunnar mistókst þó.
Stjórnin hélt sínu striki og þótt al-
menningur virðist hafa kennt stjóm-
inni um skrípaleikinn í þinginu þá
snerist hann ekki á sveif með stjóm-
arandstöðunni í málinu. Stjórnar-
andstaðan hrökklaðist því á endanum
aftur inn í þingið án þess að hafa feng-
ið nokkru framgengt sem orð er á
gerandi. Obuchi situr enn sem fastast
og líkur benda nú til þess að hann
muni ekki boða til kosninga fyrr en
með haustinu. Hann vill bíða sem
lengst til að sjá hvort tilraunir stjóm-
arinnar til að gefa efnahagnum líf
með því að dæla í. hann nánast
ómældum fjármunum ríkisins beri
ekki einhvem árangur. Þá er Obuchi
mjög í mun að vera við stjómvölinn
þegar Japan heldur G-8 fundinn í júlí.
Ef vel tekst til verður það Obuchi
hjálp í kosningunum í haust og trygg-
ir honum um leið sess í sögubókun-
um.
Einn flokkur
ávallt í stjórn
en hinn í
andstöðu
Andhetjan
Obuchi nýtur
vaxandi
vinsælda