Morgunblaðið - 30.06.2000, Side 2

2 C FÖSTUDAGUR 30. JÚNÍ 2000
ER KRISTNI KOM AISLAND
MORGUNBLAÐIÐ
HEIMSMYND
NORRÆNS
ATRÚNAÐAR
Upplýsingar um heimsmynd norrænnar trúar er að
fínna í Eddukvæðum og í Snorra-Eddu. Eddukvæði
eru nokkurs konar þjóðkvæði sem ein kynslóð bar til
þeirrar næstu í munni án þess að vita um upphaf
þeirra og höfunda; sameiginleg arfleifð germanskra
þjóða: Norðurlandabúa, Þjóðverja og Engilsaxa. Á13.
öld voru þau loks rituð á skinn. Snorra-Edda er rit um
goða- og skáldskaparfræði og er talin rituð um 1220 af
Snorra Sturlusyni (1179-1241) sem var kristinn.
Heimsmyndin samkvæmt Eddukvæðum
(einkum Völuspá)
í upphafi var ekkert til; allt var eitt mikið
tóm, Ginnungagap. Ýmir var fyrsta og þar með
elsta lifandi veran (forfaðir jötna).
Synir Bors lyftu jörðinni upp úr sænum og
bjuggu til löndin. Og einnig Miðgarð. Og nú tók
jörð að lifna og vaxa grænir laukar (samkvæmt
Grímnismálum og Vafþrúðnismálum
drápu Borssynir Ými og gerðu af
jörð og himin).
Goðin hittust og komu
sól, tungli og stjörnum
íyrir á sínum brautum
og skildu á milli dags
ognætur.
Svo er Asgarður
búinn til og tilheyr-
andi húsnæði. Og
æsirnir voru glað-
ir og tefldu og allt
var með besta
móti. En nú koma
þursameyjar til sög-
unnar og bráðlega
gerast tíðindi. Áður en
það verður ákveða goðin
hver skapa eigi dvergana.
Og það er gert. Óðinn, Hænir
og Lóður sköpuðu því næst
hinn fyrsta mann og konu, Ask
og Emblu, úr viðardrumbum.
Síðan er Yggdrasill kvaddur til sögu en hann er
tré örlaganna, í miðju heimsins, á mesta helgi-
stað goðanna og veltur tilvist heimsins á því
hvort askurinn stendur eða fellur. Undir hon-
um er Urðarbrunnur. í Grímnismálum eru
rætumar sagðar þrjár; Hel býr undir einni,
hrímþursar annarri og menn undir hinni þriðju.
Upp úr brunninum koma þrjár nomir: Urð-
ur, Verðandi og Skuld. Pær spinna mönnum ör-
lög.
Síðan er greint frá því er Gullveig völva er
drepin eftir að hafa gert mikinn usla í heimi
goðanna. I framhaldi af því er allt upp í loft hjá
ásum. Sölumennska og eiðrof goðanna á aÚa
kanta, ragnarök óumflýjanleg.
Að þeim loknum rís ný jörð úr sjávar-
djúpum, iðagræn.
Heimsmyndin samkvæmt
Snorra-Eddu
I árdaga, áður en
jörðin var sköpuð, var
Niflheimur tÚ, þoku-
heimurinn. I suðri
var annar heimur, er
Múspell hét, en
hann var bjartur og
heitur og var hans
gætt með logandi
sverði af eldjötnin-
um Surti. Milli hei-
manna tveggja var op-
ið _ hyldýpi,
Ginnungagap. I Niflheimi
miðjum var brannur einn,
Hvergelmir. Þegar ámar Eli-
vogar, er frá honum renna til
suðurs, 11 talsins, vora komnar
nægilega langt frá upptökun-
um, frasu þær. Isinn hlóðst upp og þaktist
hrími svo að eitt lag kom á annað ofan og allur
sá hluti Ginnungagaps er vissi mót norðri íyllt-
ist ísi og snjó, raka og kulda. En til suðurhluta
Ginnungagaps flugu neistar og sindur úr
Múspellsheimi.
HEIMSMYND SNORRA-EDDU.

fa^a+D - U515
KÝRIN AUÐHUMLA OG BÚRI. ÚR HANDRITISÉRA ÓLAFS BRYNJÓLFSSONAR í KIRKJUBÆ, FRÁ1760.
Á milli þessara tveggja heima kviknaði líf,
vera nokkur, lík manni; það var jötunn. Sá hét
Ýmir (en hrímþursar kölluðu hann Aurgelmi).
Sofandi tók hann að svitna og uxu þá undir
vinstra armi hans karl og kona og annar fótur
hans gat son við hinum. Þannig byijuðu ættir
hrímþursa. Þar sem hrímið bráðnaði í Ginn-
ungagapi varð einnig til kýrin Auðhumla og
fékk Ymir næringu sína úr fjóram mjólkurám
sem rannu úr spenum hennar. Kýrin sleikti
hrímsteina þá, er saltir vora, og kom þá full-
skapaður maður í ljós á þriðja degi. Sá hét Búri
og var bæði stór og fagur. Hann gat son, er Bor
hét, og sá fékk þeirrar konu, er Bestla hét, dótt-
ir Bölþoms jötuns. Synir þeirra era æsimir:
Óðinn, ViliogVé.
Synir Bors drápu Ými, færðu i mitt Ginn-
ungagap og bjuggu til jörð og himin. Þessi jörð
var kringlótt og umhverfis hana sjór úr blóði
Ýmis. Blóðfoss Ýmis var svo mikill að þar
drakknuðu allir hrímþursar nema Bergelmir.
Afkomendur hans fengu lönd á sjávarströnd-
inni.
Þegar bræðumir höfðu gert sól og himin-
tungl og skipt dægram, reistu þeir borg íyrir
guðina í miðjum heimi og létu heita Ásgarð. Þar
umhverfis var Miðgarður, bústaður mannanna.
En fyrstu menn urðu þannig til að bræðurnir
Óðinn, Vili og Vé gengu á sjávarstöndu fram á
tvo bolunga og sköpuðu af þeim Ask og Emblu.
Veraldarmeiðurinn, allra trjáa mestur og
bestur, Yggdrasill, breiðir lim sitt um heim all-
an. Rætur hans era þrjár og standa afar breitt.
Ein teygist að hrímþursum, þar sem áður var
Ginnungagap; undir þeini rót er Mímisbrunn-
ur, er speki og mannvit er í fólgið. Önnur rótin
stendur yfir Niflheimi og undir henni er Hver-
gelmir. Þriðja rótin er á himni og þar undir
mjög heilagur brannur, Urðarbrannur. Þar er
mesti helgistaður goðanna og þangað fara þau
dag hvern um Bifröst til að eiga dómstað sinn.
Yggdrasill lá undir stöðugii ásókn eyðingarafla
sem bæði herjuðu á lim hans og nöguðu ræt-
umar.
Svo gengur lífið áfram, þar sem lýst er sí-
felldri baráttu góðs og ills. Öftast er samt litið á
májefnin frá sjónarhóli goðanna.
Örlög era sterk í allri þessari mynd og endir
er bundinn á þessa baráttu í ragnarökum þegar
lýstur saman fylkingum goða og jötna svo að
fellur veralegur hluti af hvora liði.
En eftir að þessar hörmungar era gengnar
yfir, rís jörðin á ný úr ægi, æsir finnast á Iða-
velli og líf blómstrar.
Úr Snorra-Eddu.
Þá mælti Gangleri: „Hverjir eru
æsir þeir er mönnum er skylt að
trúa á?“
Hár segir: „Tólf era æsir guð-
kunnugir.“
Þá mælti Jafnhár: „Eigi era ás-
ynjurnar óhelgari og eigi mega
þær minna.“
Þá mælti Þriðji: „Óðinn er æðst-
ur og elstur ásanna. Hann ræður
öllum hlutum, og svo sem önnur
guðin eru máttug þá þjóna honum
öll svo sem börn föður. En Frigg er
kona hans og veit hún örlög manna
Þá mælti Gangleri: „Hver era
nöfn annarra ásanna, eða hvað haf-
ast þeir að, eða hvað hafa þeir gert
til frama?“
Hár segir: „Þór er þeirra fram-
ast, sá er kallaður er Ásaþór eða
Ökuþór. Hann er sterkastur allra
guðanna og manna. Hann á þar ríki
er Þrúðvangar heita en höll hans
heitir Bilskimir. í þeim sal era
fímm hundrað gólfa og íjórir tugir.
Það er hús mest svo að menn hafa
gert..."
Þá mælti Gangleri: „Spyrja vil
ég tíðinda af fleiri ásunum."
Hár segir: „Annar son Óðins er
Baldur, og er frá honum gott að
segja. Hann er bestur og hann lofa
allir. Hann er svo fagur álitum og
bjartur svo að lýsir af honum, og
Æsir og ásynjur
STRÍÐSGUÐINN ÓÐINN RÍÐANDI MEÐ SPJÓTIÐ
GUNGNI. HONUM FYLGJA HRAFNARNIR HUG-
INN OG MUNINN. MYNDIN ER Á HJÁLMPLÖTU
FRÁ 7. ÖLD OG FANNST í GRAFREIT í SVÍÞJÓÐ.
eitt gras er svo hvítt að jafn-
að er til Baldurs brár. Það er
allra grasa hvítast. Og þar
eftir máttu marka hans feg-
urð bæði á hár og á líki. Hann
er vitrastur ásanna og feg-
urst talaður og líknsamastur.
En sú náttúra fylgir honum
að enginn má haldast dómur
hans. Hann býr þar sem heit-
ir Breiðablik. Það er á himni
Hinn þriðji ás er sá er kall-
aður er Njörður. Hann býr á
himni þar sem heitir Nóatún.
Hann ræður fyrir göngu
vinds og stillir sjó og eld. Á
hann skal heita til sæfara og
til veiða... Njörður á þá konu
er Skaði heitir ... Njörður í
Nóatúnum gat síðan tvö
börn. Hét sonur Freyr og dóttir
Freyja. Þau vora fögur álitum og
máttug. Freyr er hinn ágætasti af
ásum. Hann ræður fyrir regni og
skini sólar, og þar með ávexti jarð-
ar, og á hann er gott að heita til árs
og friðar. Hann ræður og fésælu
manna. En Freyja er ágætust af
ásynjum. Hún á þann bæ á himni
er Fólkvangur heitir, og hvar sem
hún ríður til vígs, þá á hún hálfan
val, en hálfan Óðinn ... Henni líkaði
vel mansöngur. Á hana er gott að
heita tii ásta.“
Þá mælti Gangleri: „Miklir þykja
mér þessfr fyrir sér æsirnír ... Eða
era fleirí enn goðin?“
Hár segir: „Sá er enn ás er Týr
ÓÐINN OG SLEIPNIR. TEIKNING ÚR ÍS-
LENSKU HANDRITI FRÁ1760.
heitir. Hann er djarfastur og best
hugaður og hann ræður mjög sigri
í orastum. Á hann er gott að heita
hreystimönnum. Það er orðtak að
sá er týhraustur er umfram er aðra
menn og ekki sést fyrir. Hann er
vitur svo að það er mælt að sá er
týspakur er vitur er ...
Bragi heitir einn. Hann er ágæt-
ur að speki og mest að málsnilld og
orðfimi. Hann kann mest af skáld-
skap, og af honum er bragur kall-
aður skáldskapur ... Kona hans er
Iðunn. Hún varðveitir í eski sínu
epli þau er goðin skulu á bíta þá er
þau eldast, og verða þá allir ungir,
og svo mun vera allt til ragnarökk-
urs ...
Heimdallur heitir einn. Hann er
kallaður hvíti áss. Hann er mikill
og heilagur ... Hann býr þar sem
heitfr Himinbjörg við Bifröst.
Hann er vörður goða ... Þarf hann
minni svefn en fugl. Hann sér jafnt
nótt sem dag hundrað rasta frá
sér. Hann heyrir og það er gras
vex á jörðu eða ull á sauðum og allt
það er hærra lætur. Hann hefur
lúður þann er Gjallarhom heitir, og
heyrir blástur hans í alla heima ...
Höður heitir einn ásinn. Hann er
blindur. Ærið er hann styrkur, en
vilja myndu goðin að þennan ás
þyrfti eigi að nefna, því að hans
handverk munu lengi vera höfð að
minnum með goðum og mönnum.
Víðar heitir einn, hinn þögli áss
... Hann er sterkur næst þvf sem
Þór er. Af honum hafa goðin mikið
traust í allai- þrautfr.
Áli eða Váli heitir einn, sonur
Óðins og Rindar. Hann er djarfur í
orastum og mjög happskeytur.
Ullur heitir einn, sonur Sifjar,
stjúpsonur Þórs. Hann er bogmað-
ur svo góður og skíðfær svo að
enginn má við hann keppast. Hann