Morgunblaðið - 30.06.2000, Page 6

6 C FÖSTUDAGUR 30. JÚNÍ 2000
ER KRISTNIKOM Á ÍSLAND
MORGUNBLAÐIÐ
ÞORVALDUR VIÐFORLIOG FRIÐ-
REKUR BISKUP BOÐA KRISTNI
Úr Porvalds þætti víðförla.
Hann er talinn ritaður á 13. öld
af Gunnlaugi munki Leifssyni.
á Þingeyrum (d. 1218/1219).
Þorvaldur Koðránsson og
Friðrekur biskup stunduðu
trúboð á Islandi á árunum
981-986.
Þessu næst sem Þorvaldur hafði farið
víða um lönd, tók hann trú rétta og var
skírður af saxlenskum biskupi þeim er
Friðrekur hét og eftir það bað hann
Friðrek biskup með öllu kostgæfl að hann
mundi fara til íslands með honum að prédika
guðs erindi og leita að snúa til guðs föður hans
og móður og öðrum náfrændum hans. Biskup
játaði því gjama og fór til íslands síðan og
greiddist vel þeirra ferð.
Koðrán tók vel við syni sínum. Voru þeir Þor-
valdur og biskup hinn fyrsta vetur að Giljá með
Koðráni við þrettánda mann. Tók Þorvaldur
þegar að boða guðs erindi frændum sínum og
þeim öllum er hann komu að finna, því að bisk-
upi var ókunnug tunga landsmanna, og snerust
nokkrir menn til réttrar trúar fyrir orð Þor-
valds á þeim vetri.
En nú skal fyrst segja hversu hann leiddi til
sanns átrúnaðar foður sinn og hans heimamenn.
Á nokkurri hátíð, þá er Friðrekur biskup með
sínum klerkum framdi tíðagerð og guðlegt emb-
ætti, var Koðrán nær staddur meir sakir for-
vitni en hann ætlaði sér að samþykkja að sinni
þeirra siðferði. En er hann heyrði klukknahljóð
og fagran klerkasöng og kenndi sætan reykels-
isilm, en sá biskup veglegum skrúða skrýddan
og alla þá er honum þjónuðu, klædda hvítum
kiæðum með björtu yfirbragði og þar með birtu
mikla um allt húsið af fögru vaxkertaljósi og
aðra þá hluti sem til heyrðu því hátíðarhaldi, þá
þóknuðust honum allir þessir hlutir heldur vel.
En á þeim sama degi kom hann að Þorvaldi
syni sínum og mælti: „Nú hefi ég séð og nokkuð
hugleitt hversu alvörusamlega þjónustu þér
veitið guði yðar, en þó eftir því sem mér skilst
eru mjög sundurleitir siðir vorir, því að mér
sýnist að guð yðar mun gleðjast af Ijósi því er
vorir guðar hræðast. En ef svo er sem ég ætla,
þá er þessi maður sem þú kallar biskup yðar
spámaður þinn því að ég veit að þú nemur að
honum alla þá hluti er þú boðar oss af guðs þíns
hálfu. En ég á mér annan spámann, þann er mér
veitir mikla nytsemd. Hann segir mér fyrir
marga óorðna hluti. Hann varðveitir kvikfé mitt
og minnir mig á hvað ég skal fram fara eða hvað
ég skal varast og fyrir því á ég mikið traust und-
ir honum og hefi ég hann dýrkað langa ævi, en
misþokkast þú honum mjög og svo spámaður
þinn og siðferði ykkar og af letur hann mig að
veita ykkur nokkra viðsæming og einna mest að
taka ykkar sið.“ Þorvaldur mælti: „Hvar byggir
spámaður þinn?“ Koðrán svarar: „Hér býr hann
skammt frá bæ mínum, í einum miklum steini
og veglegum." Þorvaldur spurði hversu lengi
hann hefði þar búið.
Koðrán sagði hann þar byggt hafa langa ævi.
„Þá mun ég,“ segir Þorvaldur, „setja hér til
Morgunblaöiö/RAX
MINNISVARÐI UM ÞORVALD VÍÐFÖRLA OG FRIÐREK BISKUP VIÐ STÓRU-GIUÁ í A-HÚNAVATNSSÝSLU.
Morgunblaöiö/RAX
ÞORVALDUR MÆLTI: „HVAR BYGGIR SPÁMAÐUR ÞINN?“ KOÐRÁN SVARAR: „HÉR BÝR HANN SKAMMT FRÁ BÆ MÍNUM, í EINUM MIKLUM STEINI OG VEGLEGUM."
máldaga með okkur, faðir. Þú kallar þinn spá-
mann mjög styrkan og segir þig á honum hafa
mikið traust. En biskup er þú kallar minn spá-
mann en auðgætlegur og ekki aflmikill, en ef
hann má iyrir kraft himnaguðs þess er vér trú-
um á reka brottu spámann þinn af sínu styrka
herbergi, þá er rétt að þú fyrirlátir hann og
snúist til þess hins styrkasta guðs, skapara þíns,
sem er að sönnu guð og enginn styrkleikur má
sigra. Hann byggir í eilífu ljósi, þangað er hann
leiðir alla á sig trúandi og sér trúlega þjónandi,
að þeir lifi þar með honum í óumræðilegri sælu
utan enda. Og ef þú vilt snúast til hins háleita
himnakonungs, þá mátt þú skjótt skilja að þessi
er þig af letur að trúa á hann er þinn fullkominn
svikari og hann gimist að draga þig með sér frá
eilífu Ijósi til óendanlegra myrkra. En ef þér
sýnist sem hann geri þér nokkra góða huti, þá
gerir hann það allt til þess að hann megi því auð-
veldlegar þig fá svikið ef þú trúir hann þér góð-
an og nauðsynlegan." Koðrán svarar: ,Auðséð
er mér það að sundurleitur er skilningur ykkar
biskups og hans og eigi síður skil ég það að með
kappi miklu fylgja hvorir sínu máli. Og alla þá
hluti sem þið segið af honum, slíkt hið sama flyt-
ur hann af ykkur. En hvað þarf hér að tala
margt um? Þessi máldagi sem þú hefir á sett
mun prófa sannindi.“ Þorvaldur varð glaður við
ræðu föður síns og sagði biskupi allan þennan
málavöxt og samtal þeirra. Á næsta degi eftir
vígði biskup vatn, fór síðan með bænum og
sálmasöng og dreifði vatninu umhverfis stein-
inn og svo steypti hann því yfir ofan, að allur
varð votur steinninn.
Um nóttina eftir kom spámaður Koðráns að
honum í svefni og með dapurlegri ásjónu og
skjálftafullur sem af hræðslu og mælti til Koð-
ráns: „Illa hefir þú gert er þú bauðst hingað
mönnum þeim er á svikum sitja við þig svo að
þeir leita að reka mig brott af bústað mínum, því
að þeir steyptu vellanda vatni yfir mitt herbergi
svo að böm mín þola eigi litla kvöl af þeim
brennandi dropum er inn renna um þekjuna.
En þó að slíkt skaði sjálfan mig eigi mjög, þá er
allt að einu þungt að heyra þyt smábarna er þau
æpa af bruna.“ En að morgni komanda sagði
Ljósmynd/Thor Nielsen
OLAFUR KONUNGUR
SKÍRIR HALLFREÐ
Úr Hallfreðar sögu. Hún er
talin rituð um miðja 13. öld, en
fjallar um atburði tímabilsins
940-1000.
Ólafur konungur gekk einn dag um stræti
en nokkrir menn gengu í móti honum. Sá
fagnaði konungi er fyrstur gekk. Konungur
spurði þann mann að nafni. Hann nefndist
Hallfreður.
Konungur mælti: „Ert þú skáldið?"
Hann svarar: „Kann eg að yrkja.“
Konungur mælti: „Þú munt vilja trúa á
sannan guð en kasta forneskju og illum
átrúnaði. Þú ert maður skörulegur og ein-
arðlegur og er þér einsætt að þjóna eigi
lengur fjanda.“
Hallfreður svarar: „Vel getur þú um talað
konungur en eigi mun eg láta kauplaust
skírast."
Konungur mælti: „Hvað er til mælt?“
„Það,“ sagði Hallfreður, „að þú konungur
sjálfur veitir mér guðsifjar. Af engum manni
öðrum vil eg það embætti þiggja.“
Konungur sagði að hann vill það til vinna.
Var þá Hallfreður skírður og allir hans skip-
verjar. Hélt Ólafur konungur Hallfreði und-
ir skírn. Þess getur Hallfreður í einni drápu
er hann orti um Ólaf konung:
Hlaut eg þann er æðstr var einna,
eg sanna það, manna
undir niðbyrði Norðra
norðr guðfóður orðinn.
Síðan er Hallfreður var skírður fékk kon-
ungur hann í hendur móðurbræðrum sínum,
Karlshöfði og Jósteini, að þeir skyldu kenna
honum credo og pater noster. Tóku þá og
trú Brandur hinn örvi og þeir bræður, synir
Breiðár-Skeggja og allir aðrir íslendingar
þeir sem þar voru í bænum.
STYTTA AF ÓLAFITRYGGVASYNI í ÞRÁNDHEIMI í
NOREGI. ÞRÁNDHEIMUR HÉT NIÐARÓS FRAM TIL
UM 1400.
Koðrán syni sínum eftirspyrjanda þessa alla
hluti. Þorvaldur gladdist við og eggjaði biskup
að hann skildi halda fram uppteknu efni.
Biskup fór til steinsins með sína menn og
gerði allt sem fyrri dag og bað almáttugan guð
kostgæfilega að hann ræki fjandann á brottu og
leiddi manninn til hjálpar.
Á næstu nótt eftir sýndist sá hinn flærðarfulli
spámaður Koðráni mjög gagnstaðlegur, því
sem fyrr var hann vanur að birtast honum með
björtu og blíðlegu yfirliti og ágætlega búinn, en
nú var hann á svörtum og herfílegum skinn-
stakki, dökkur og illilegur í ásjónu og mælti svo
til bónda með sorgfullri og skjálfandi raust:
„Þessir menn stunda fast á að ræna okkur báða
okkar gæðum og nytsemdum er þeir vilja elta
mig á brott af minni eiginlegri erfð, en svipta
þig vorri elskulegri umhyggju og framsýnileg-
um forspám. Nú gerh' þú svo mannlega að þú
rekur þá brott, svo að við þörfnumst eigi allra
góðra hluta fyrir þeirra ódyggð, því að aldrei
skal ég flýja en þó er þungt að þola lengur allar
þeirra illgerðir og óhægindi.“ Alla þessa hluti og
marga aðra er sáfjandi hafði talað fyrir Koðráni
sagði hann syni sínum um morguninn.
Biskup fór til steinsins hinn þriðja dag með
því móti sem fyrr.
En sá hinn illgjami andi sýndist bónda um
nóttina eftir hið þriðja sinn með hryggilegu yfir-
bragði og bar upp fyrir hann þess háttar kvein
með snöktandi röddu og sagði svo: „Þessi vond-
ur svikari, biskup kristinna manna, hefir af sett
mig allri minni eign. Herbergi mínu hefur hann
spillt, steypt yfir mig vellanda vatni, vætt klæði
mín, rifið og ónýtt með öllu. En mér og mínu
hyski hefur hann veitt bótlausan bruna og hér
með rekið mig nauðugan langt í brott í auðn og
útlegð. Nú hljótum við að skiija bæði samvistu
og vinfengi og gerist þetta allt af einu saman
þínu dyggðarleysi. Hugsa þú nú hver þitt góss
mun héðan af varðveita svo dyggilega sem ég
hef áður varðveitt. Þú kallast maður réttlátur
og trúlyndur en þú hefir umbunað mér illu
gott.“ Þá svarar Koðrán: „Eg hef þig dýrkað svo
sem nytsamlegan og styrkan guð meðan ég var
óvitandi hins sanna. En nú með því að ég hef
reynt þig flærðarfullan og mjög ómeginn, þá er
mér nú rétt og utan allan glæp að fyrirláta þig
en flýja undir skjól þess guðdóms er miklu er
betri og styrkari en þú.“ Við þetta skildu þeir
með styggð en engum blíðskap.
Því næst var skírður Koðrán bóndi og kona
hans Jámgerður og aðrir heimamenn, utan
Ormur sonur hans vildi eigi skírast láta það