Morgunblaðið - 22.07.2000, Page 31

Morgunblaðið - 22.07.2000, Page 31
MORGUNBLAÐIÐ VIKU IM LAUGARDAGUR 22. JÚLÍ 2000 31 kvarða, til dæmis á ljóðakvarða, þá er fullkomin fylgni á milli kvarð- anna. Ef einkunn á einum kvarða spá- ir engu um gengi manns á öðrum er fylgnin að sama skapi engin. Gagnsemi greindarprófa felst í því að röð á greindarprófi spáir fyrir um röðun annarra eiginleika eða hæfdeika fólks, einkum hvernig þeim gengur í skóla. Vandinn við greindarpróf Galt- ons var að þau spáðu engu sér- stöku um gengi fólks í líflnu. Hon- um tókst að staðla spurningar og prófatriði vel, honum tókst að safna viðmiðunarhópum, allt var eins og það átti að vera, nema eitt. Prófatriðin hans spáðu engu sér- stöku. Þau byggðust í raun á skynjunarnæmi, hreyfileikni og ýmsum þess háttar atriðum sem menn á nítjándu öld töldu vera undirstöður greindar. Það var ekki fyrr en Frakkinn Alfreð Binet tók að þróa prófatriði af öðrum toga sem greindarpróf fóru að gera gagn. Honum var fal- ið að fínna börn sem þurftu á sérkennslu að halda, það er að segja börn sem ekki höfðu full not af venjulegri skólagöngu. Hann notaðist við prófatriði sem líktust mjög því sem börn glíma við í skólum, dálitlar þrautir sem at- huguðu fremur hugsun og innsæi en skynjun og hreyfileikni. Próf- atriði hans minna á orðadæmi úr reikningi, minnisatriði, skilgrein- ingar orða, röðun púsluspila og þess háttar verkefni. Heildarútkoma á prófum Binets spáði harla vel fyrir um gengi í skóla, hún hafði með öðrum orðum nokkuð góða fylgni við námsárang- ur, ekki fullkomna, en nógu góða til þess að hún gæti gert gagn. Rannsóknir á nytsemi prófa felast auðvitað meðal annars í því að tryggja að aðeins séu notuð próf sem hafa forspárgildi. Útkoma barna á prófi Binets gat hjálpað skólamönnum í París við að finna börnum hæfilega og hentuga kennslu. Jörgen Pind, prófessor í sálfræði. Hver er munurinn á kaþólsku og lúthersku? SVAR: Túlka má muninn á kaþólskum sið og lútherskum svo að trú hins lútherska sé huglæg - ósýnileg - og undir honum einum komin en trú kaþólskra sé að nokkru hlut- læg - hún sést - og fólgin í réttum verkum. (Trúaður lútherskur mað- ur vinnur þó rétt verk, en hann dæmist ekki af þeim og trú hans ræðst ekki af þeim.) Þetta er sam- ofið þeim greinarmun kenninganna að lútherskir vísa aðeins til Bibl- íunnar sem kennivalds en kaþólsk- ir til Biblíunnar og erfikenningar- innar, en erfikenningunni fylgja nákvæmari leiðbeiningar en finn- ast í Biblíunni um réttar gjörðir og framkvæmd dyggða. Ef kaþólskur maður bergir brauðið við altarisgöngu verður brauðið að holdi Krists í munni honum vegna þess að presturinn framkvæmir athöfnina fyrir hönd kirkjunnar og Jesú Krists. Hvort sá sem gengur til altaris eða veitir sakramentið trúir á athöfnina er málinu óviðkomandi í kaþólskum sið. Altarisganga lútherskra hefur ekkert gildi sem slík, heldur að- eins ef sanntrúaður maður tekur þátt í henni. Trúin kemur á undan athöfninni, meðal lútherskra, en er að nokkru fólgin í athöfninni meðal kaþólskra. Samkvæmt hefð er í þessu svari talað jöfnum höndum um kaþólska og rómversk-kaþólska kirkju þeg- ar átt er við þá kirkju sem heyrir undir páfann í Róm, enda þótt kaþólsk þýði almenn og fleiri söfn- uðir vilji nefna sig kaþólska. Á 16. öld er Marteinn Lúther meðal þeirra manna sem berjast fyrir umbótum innan hinnar róm- versk-kaþólsku kirkju sem þá var stærsta og öflugasta valdastofnun Evrópu. Á þessum tíma fóru mikl- ar sögur af spillingu og bílífi innan páfadóms og mörgum kirkjunnar mönnum þótti nóg um og vildu gera þar bragarbót. En Lúther vildi ekki aðeins uppræta spillingu heldur sagði og stóran hluta af kenningu kirkjunnar rangan. Kirkjan hafði tvennt kennivald: Biblíuna og erfikenninguna, eða hefðina sem biskupinn í Róm, páf- inn, var talinn útleggja réttast. Á tíma Lúthers var þetta að vísu deiluefni innan kirkjunnar en frá 1870 hefur páfinn verið skilgreind- ur sem óskeikull meðal kaþólskra. Vald páfans innan kaþólskrar kirkju er skýrt með vísan til þess er Jesús útnefnir Símon Pétur stofnmann kirkju sinnar: Þú ert Pétur, kletturinn, og á þessum kletti mun ég byggja kirkju mína, og máttur heljar mun ekki á henni sigrast. Ég mun fá þér lykla himnaríkis, og hvað sem þú bindur á jörðu, mun bundið á himnum, og hvað sem þú leysir á jörðu, mun leyst á himnum. (Mt. 16;18<19) Kaþólska kirkjan lítur svo á að þetta vald Símonar Péturs erfist með páfadæminu. Lúther hafnaði þessari útleggingu og vildi að að- eins væri vísað til eins kennivalds um trúna, Biblíunnar. Áður hafði kirkjan klofnað í grísku rétttrún- aðarkirkjuna og þá rómversk- kaþólsku (1054). Rétttrúnaðarkirkjan leit svo á að allir biskupar væru erfingjar að valdi Péturs. Þar er því samkunda biskupa æðsti dómur. Lúther túlk- aði texta Mattheusarguðspjalls hins vegar svo að Pétur væri að- eins til dæmis um sannkristinn mann en Kristur væri kletturinn - öllum mönnum væri fyrir trú sína jafnfært Pétri að nálgast lykla himnaríkis. Lúther lagði um leið fram nýja túlkun á Biblíunni. Kenning hans um réttlætingu af trú vék frá opin- berri túlkunarhefð kirkjuyfirvalda. Vel þekkt er að menn gátu á tíma Lúthers keypt sér aflausn synda innan kirkjunnar - stytt sér gegn gjaldi biðina í hreinsunareldinum á leið til Himnaríkis. Kaþólskir líta svo á að synd sé fólgin í verknaði - hún sé drýgð með rangri breytni og bæta megi fyrir hana með réttri breytni. Lúther neitar þessu, segir syndina ekki fólgna í einstökum verkum og því verði aldrei bætt fyrir syndir með góðum verkum, hvorki eigin né annarra. Syndin komi á undan verknaðinum, liggi í hjarta manns- ins og verði aðeins leiðrétt með trú. Maðurinn réttlætist aðeins með trú sinni. Góð verk fylgi trúnni sjálfkrafa, en þó að maður geri öll- um stundum aðeins það sem rétt og gott er sé hann engan veginn hólpinn, því að það gerir hann ekki trúaðan. Innan kaþólskrar kirkju geta menn tryggt sér dvöl í Himnaríki með réttum gjörðum. Meðal lútherskra eru þeir aðeins hólpnir sem trúa, samkvæmt kenningunni um réttlætingu af trú, en aðrir eru upp á náð og miskunn Guðs komn- ir. (Mt. 19;25-26: „[Lærisveinarnir sögðu:] „Hver getur þá orðið hólp- inn?“ Jesús horfði á þá og sagði: „Fyrir mönnum eru engin ráð til þessa, en Guð megnar allt.“) Þegar erfikenningunni er hafnað, Biblían stendur ein eftir sem orð Guðs og engar leiðir aðrar taldar mannin- um til bjargar en trúin sem býr innra með honum en ekki í gjörð- um hans er um leið mörgu öðru úr kaþólskum sið kastað fyrir róða. Lútherskir taka til dæmis enga menn í dýrlingatölu, telja það stangast á við fyrsta boðorðið (5. Mósebók 5;8: “Þú skalt ekki hafa aðra guði en mig.“). Kaþólskir segja á móti að dýrlingarnir séu þeir menn sem taka megi til fyrir- myndar um hvernig nálgast skuli Krist. Þeir varpi á hann engum skugga en lýsi leiðina til hans. Sakramenti er verknaður sem látinn er tákna nærveru Krists, nokkuð sem hann er sagður hafa látið eftir sig á jörðinni til að auð- velda mönnum að nálgast sig. ________ Sakramenti kaþólskra eru sjö en lútherskir telja sig aðeins finna tveimur þeirra stað í máli Jesú Krists. Skírnin og altarissakra- mentið eru þau tvö sem bæði kaþólskir og lútherskir iðka. Hin sérkaþólsku eru: Ferming, hjóna- vígsla, prestsvígsla, sakramenti sjúkra og sakramenti iðrunar (skriftir). Lútheri fannst sjálfum flest sakramenti kaþólskra góðir siðir og skriftir tíðkuðust lengi innan lútherskrar kirkju. En hann neitaði að telja athafnirnar til þeirra sakramenta sem Kristur fyrirlagði. Sakramenti eru óafturkallanleg fyrir Guði. Því verður hjónavígsla ekki afturkölluð í kaþólskri kirkju, það er, hjónaskilnaðir eru bannað- ir. Þeir eru hins vegar heimilaðir í lútherskum sið. Munurinn er þó ekki alveg svo skýr; ef sýnt þykir að heit hafi ekki verið gefið af heilindum, við kaþólska hjóna- vígslu, má ógilda vígsluna. Þeir menn eru til, samkvæmt kaþólskum, sem eru syndugir en eru þó ekki allar bjargir bannaðar; þeir munu eiga kvalafulla vist í hreinsunareldinum til að hreinsast af syndum sínum eftir dauðann, en fá þar eftir að lifa með Guði. Lútherskir finna enga stoð í ritningunni fyrir hugmyndunum um hreinsunareldinn og hafna þeim því. Ymsir aðrir siðir sem fylgja hinni kaþólsku kirkju vegna hefðarinnar hafa verið niður lagðir meðal lútherskra, svo sem að að- eins karlar fái gegnt prestsem- bætti. Margir guðfræðingar hafa starf- að í langri sögu kaþólsku kirkjunn- ar og greint á um margt. Sama má segja um hinn lútherska söfnuð. Þannig eru til margar misjafnar útleggingar, ekki aðeins á Bibl- íunni, heldur og á Biblíuskilningi Lúthers. Það sem hér fór á undan er vonandi nokkuð sem flestir út- leggjendur myndu þó fallast á. Við samningu þessa svars var haft sérstakt samráð við dr. Sigur- jón Árna Eyjólfsson og sr. Hjalta Þorkelsson og er þeim þökkuð að- stoðin. Haukur Már Helgason, hcimspckinemi. Heimildir: Biblían. Hið íslenska biblíufé- lag, 1981. Sigurjón Árni Eyjólfsson; Guðfræði Mar- teins Lúthers. Hið íslenska bókmenntafé- lag, 2000. Vefur kaþólsku kirkjunnar á íslandi, Britannica.com í dagw.11-16 - tniöbœ HafmrJjaröar Ferða- og útivistarunnendur eru sérstaMega velkomnir til okkar í Miðbæ Hafriargarðar 1 dag. Eftirtaldir aðilar kynna vörur sínar og þjónustu. Þar kennir ýmissa grasa og ættu flestir ijölskyldumeðlimir að finna eitthvaðviðsitt hæfi. Kíktu við, því sportiðkallar á þig! FITNISS lífeamsrœfet og fjaUahjól mSgSSSSSsiEWPJ FREE STYLE ah/Oru fjallahjól hjól Ciro CézpIj? K9r30^o afsláttur á sólgleraugum hlaupahjól BfcyEluu Full suspension-hjól $ SUZUKl SUZUKIUMBOÐIÐ g cannond'ale Bestu hjólin í dag! Hvalaskoðun sjóstangveiði Vélhiól veislur Rafstöðvar -Vatnsdælur *B°ðið er í u.þ.b. 1 klst. tt. -í \ ^i siglingu kl 14:00 fyrir alla Utanborósvelar fjölskylduna, meðan bátsrúm leyfir. BJ Trading Kayak Sport Sjóbátar Straumvatnsbátar Aukahlutir \vinln Fyrir fjölskylduna 50% afsláttur á völdum FILA skóm. Albatros G O I, V V t: R sS L U N Útivistarfatnaður Ýmis tilboð 1 tilefni dagsins! Þar sem góðu brauðin rást! Velkomin á Kaffitorgið b miöbœ HafnarJjardar i %iffi Tjörúur Kaffi - Kökur Grill - Veislur Útsýni ! SEGLAGERÐIN ÆGIR Fellihýsi Tj aldvagnar-Tj öld Búnaður $ SUZUKI SUZUKIBILAR HF Bíllinn í ferðalagið! Upplýsingamiðstöð ferðamanna A.^ Hafnarfirði 1 - góður áningarstaður í upphafi íslandsferðar

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.