Morgunblaðið - 22.07.2000, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 22. JÚLÍ 2000
UMRÆÐAN
Félagslegur
harmleikur
ÞAÐ er kannski
ekki úr vegi að velta
því fyrir sér hvað bíð-
ur okkar sem nú erum
að ná því marki að
verða löggild gamal-
menni. Varpa fram
þeirri spurningu
hvernig þjóðfélagið
sem við höfum sjálf
„hannað" með ævi-
starfi okkar og öðrum
athöfnum er í stakk
búið að taka á móti
okkur sem meðlimum
á öðrum forsendum -
sem eftirlaunafólki.
Nokkrum spurning-
um verðum við að
svara fyrst. Gerum við ráð fyrir því
eða gerum við kröfu um það að hið
nýja þjóðfélag, þær nýju aðstæður,
sem munu óhjákvæmilega skapast
við að hætta beinni þátttöku á
vinnumarkaði, taki á móti okkur
sem fullgildum þjóðfélagsþegnum?
Getum við borið höfuðið hátt áfram
sem virkir meðlimir þjóðfélagsins?
Getum við lifað með reisn? Getum
við haft fullan sjálfsákvörðunar-
rétt? Getum við haldið áfram að
eiga frumkvæði í daglegu lífí? Að
þessu öllu munum við komast. Og
þá - ef við finnum þarna einhverja
brotalöm - skulum við ekki gleyma
þeirri staðreynd að þetta er það
þjóðfélag sem við lögðum á borð
með okkur í hið nýja bú.
Förum nú í naflaskoðun. Og að
sjálfsögðu verður hér um „alhæf-
ingu“ að ræða. Engir tveir ein-
staklingar eru eins en hér er bland-
að saman eigin reynslu, kynni af
miklum fjölda eftirlaunafólks og al-
mennri dómgreind.
Hvað gerist við verkalokin?
Margir - og kannski allir - hafa
leitt hugan að þessu. Og aðstæður
fólks eru gríðarlega misjafnar. Þó
er einn samnefnari.
Flestir líta þrátt fyrir allt björt-
um augum á lífið á eftirlaunaaldri.
Fólk telur sig öðlast nýtt frelsi.
Menn geta gert hvað sem þeir vilja.
Eitt af því áþreifanlegasta sem
gerist eftir verkalokin er að vekj-
araklukkan hættir að hringja á
morgnana. Og í stað þess að rífa
sig upp til að fara í vinnuna er
hægt að sofa út og svo er allur dag-
urinn fram undan og hægt að gera
hvað sem er. Þó kemur það fyrir
marga að það sem vinnan og vinnu-
staðurinn gaf þeim áður er ófyllt
skarð í daglegt líf. Þetta gildir ekki
aðeins um þá sem ekki hafa tiltæk
áhugamál. Það kemur oftar en hitt
í ljós að vinnustaðurinn hefur átt
meiri þátt í lífinu en menn kannski
gerðu sér grein fyrir. Vinnufélag-
arnir, félagslífið, eðlileg þreyta og
mörg smáatriði vantar í hið dag-
lega líf.
Þarna kemur oft nokkuð sérstak-
ur kafli og sérstök viðbrögð fólks í
upphafí eftirlaunaaldurs. Hvað
heyrir maður ekki þessa setningu
oft: „Ég hef bara aldrei haft meira
að gera en eftir að ég hætti að
vinna.“ Stundum og sem betur fer
er þetta oft rétt og satt. En líka því
miður er þetta oft sjálfsblekking.
Fólk fer í vörn og notar svona full-
yrðingar til að réttlæta það að
þjóðfélagið tekur ekki sjálfkrafa
móti fólki eftir verkalok.
Ég tel að þær skoðanir sem hér
eru reifaðar séu byggðar á nokkuð
traustum kynnum af mörgu fóki úr
ýmsum stéttum. Og það er þess-
vegna sem tekin er sú áhætta að
ráðleggja fólki alveg eindregið að
fara ekki út úr þjóðfélaginu á sama
tíma og erli vinnunnar lýkur.
Halda strax áfram fullri þátttöku í
þjóðfélaginu. Þetta atriði getur
ráðið þvi hvernig líf fólks verður
jafnvel í mörg ár á eftirlaunaaldri.
Og nú kemur dapurlegur kafli í
þessari grein. Og það er ekki
sársaukalaust að skrifa þennan
kafla. En af einhverjum ástæðum
hefur það gerst að
fullorðið fólk er dregið
í dilka þegar það nær
vissum aldri. Fyrir
hálfri öld eða heilli öld
hefur kannski verið
jákvætt að stofna til
félagslífs eða tilbreyt-
ingar fyrir eldra fólk.
Þá var þjóðfélagið ein-
hæfara en nú er. En af
einhverjum ástæðum
hefur þessi málaflokk-
ur - félagsleg þjón-
usta fyrir eldra fólk -
víða dagað uppi í
þeirri þjónustu sem
sveitarfélögin hafa
veitt öllum öðrum
þegnum. Engar félagslegar mennt-
unarkröfur eru gerðar til starfs-
Eftirlaunafólk
Það kemur oftar en ekki
í ljós, segir Hrafn
Sæmundsson, að vinnu-
staðurinn hefur átt
meiri þátt í lífínu en
menn gerðu sér
kannski grein fyrir.
fólks sem sinnir þessum þáttum -
félagsstarfi aldraðra. Og stundum
hafa sveitarfélög bara styrkt ein-
hverja aðila til að sjá um þennan
þátt í félagsþjónustunni eftirlits-
laust en í síbreytilegu þjóðfélagi er
þetta kannski mikilvægasti þjón-
ustuþátturinn sem sveitarfélögin
ættu að veita íbúunum.
Sem betur fer er nú að birta upp
á þessu sviði í sveitarfélögunum.
Tvö stærstu sveitarfélög landsins,
Kópavogur og Reykjavík, hafa nú
breytt um stefnu í þessum mála-
flokki. í Kópavogi hafa þessi mál
verið að þróast undanfarin ár og
kynslóðabilið hefur verið brúað og
allar gerðir af félagsstarfi þrífast í
ýmsum myndum í félagsheimilum
bæjarins og öll skólastigin koma
þar meðal annars við sögu og
Reykjavík hefur nú, samkvæmt
frétt í Morgunblaðinu, ákveðið að
opna sín húsakynni fyrir alla. íhug-
andi er að önnur sveitarfélög sigli
ekki í kjölfar þessarar þróunar.
Og þá komum við að hinum mikla
félagslega harmleik. Að það skuli
gerast,
í upphafi nýrrar aldar og í allri
þeirri þróun sem nú er í gangi og
hér hefur verið minnst á og að við-
bættu ákalli Sameinuðu þjóðanna á
Ari aldraðra, að til skuli vera starf-
andi samtök á íslandi, „Samtök
eldri borgara“, sem ætla að loka
sig inni í 20. öldinni. Að taka á móti
næstu kynslóðum eftirlaunafólks í
sérstaka bása í útjaðri þjóðfélags-
ins. Sem ætlar að ganga gegn
þeirri þróun sem nú vex og
blómstrar víða, að sameina aftur
kynslóðirnar og gefa þeim aftur
tækifæri til að hittast á útivelli í
eðlilegu félagslífi og daglegum
samskiptum þegar tilefni er til.
Þessi harmleikur er þyngri en
tárum taki.
Höfundur er fv. atvinnumálafulltrúi.
MSS flísar
Hrafn
Sæmundsson
Saga til næsta bæjar„
MEIRA en frétt-
næmt þætti það nú ef
hingað til lands flykkt-
ust barnshafandi konur
frá Bretlandseyjum til
að ala afkvæmi sín við
friðsælt vatn og fiugna-
suð. Og ef þær kæmu
svo aftur og aftur, vor
eftir vor, til þess eins
að taka léttasótt á litlu
skeri norður í hafi og fá
sér sundsprett milli
þess sem þær fóðruðu
ungann, myndu margir
eflaust vilja greiða þá
gátu.
En öllum fréttasnöp-
um, smölum og snötum
er heldur betur óhætt að hefja upp
gleðilæti, því til eru breskar kven-
verur sem gera þessa furðusögu
sanna. Skjóllausar leggja þær á sig
langa leið, alla leið að Mývatni í S-
Þingeyjarsýslu, til þess eins að eiga
þar unga sína og ala.
Hinar ýmsu andategundir hafa
valið þennan stað einan í allri
Evrópu til að verða léttari, og finnst
mér að við mættum þakka þá sæng-
urlegu betur en með því að setja allt
á annan endann á fæðingardeildinni.
Mývatn er ein af náttúruperlum
Evrópu, þangað koma endur og aðrir
fuglar hvaðanæva að úr Evrópu til
að eiga íslenskt sumar. Og á eftir
fylgja ferðamenn og fræðingar frá
enn fjarlægari stöðum til að fylgjast
með þessari einstöku paradís.
En hugmyndir ráðamanna um
fósturjarðar paradís eru kostulegar.
Af öllu sem á undan er gengið mætti
helst draga þá ályktun að í göngutúr
um paradís væri bráðnauðsynlegt að
rekast á eitt stykki álver og ekki
væri það verra ef hægt væri að borða
nestið sitt á tröppum
kísilverksmiðju.
Þegar svo er komið
sögu - fyndist einhverj-
um það þá svo vitlaus
hugmynd að setja rík-
isstjórnina aftur á al-
mennan skólabekk og
rifja upp örlitla líf-
fræði? Að minnsta
kosti myndu þeir læra
margt og meira af því
en hinni dönsku
skyndimatreiðslu sem
ríkisstjómin ákvað að
nota sem sóp og fægi-
skóflu á áratuga rann-
sóknir - sem þó vora
unnar á trúverðugum
tíma og af trúverðugu fólki.
Ég er ekki líffræðingur en þessa
kennslustund get ég þó gefið þeim:
Kísilvinnslan í Mývatni snýst um það
að botni Mývatns er rótað upp. Líf-
ríki Mývatns byggist á efsta lagi
botnsins, flugnalirfumar lifa á því
sem þar er að finna. Fuglar og fiskar
lifa svo á lirfunum. Það gefur auga
leið að þegar efsta lag botnsins er
sett svona á annan endann raskast
allt lífríki vatnsins.
Þetta var stutt staðreyndatala, því
vitanlega er málið mun flóknara og
fyrir fróðari menn og konur en mig
að lýsa í smáatriðum. En mér segir
svo hugur að þetta snúist ekki um lé-
lega líffræðikunnáttu heldur berst
siðspilltur fnykur pólitíkur af málinu
langar leiðir.
Ríkisstjórnin var nefnilega búin
að panta aðra skýrslu í fyrrahaust
hjá þremur norrænum prófessorum
í vatnalíffræði, sem í skýrslum sínum
töldu tvo metra ásættanlega dýpkun
Mývatnsbotns, en aðeins á mjög litl-
um hluta hans, og almennt séð töldu
Júlia Margrét
Alexandersdéttir
Mývatn
Þegar efsta lag botnsins
er sett svona á annan
endann, segir Júlía
Margrét Alexanders-
ddttir, raskast allt
lífríki vatnsins.
þeir ekki rétt að stunda svona iðnað
á svo viðkvæmu svæði. Þótt ríkis-
stjórnin væri loksins búin að finna
vin í eyðimörkinni, einhvern sem
sagði já, var þetta já ekki nóg fyrir
þá. Þeir urðu að finna einhverja sem
segðu slíkt hið sama með bundið fyr-
ir augun. Ekki þurftu þeir að leita
langt, í Danmörku var maður nokkur
snuðraður uppi sem var tilbúinn í
hollen skollen og frá vatnalíffræði-
prófessorunum til hans urðu þessir
tveir metrar að sex.
Ef þessi botnlausa grautargerð
nær fram að ganga veit ég að það
verða fleiri en ég sem gráta þurrum
tárum ofan í tennisskó ríkisstjómar-
innar. 1—
Höfundur er húsmóðir í Reykjavik.
Iðnbúð 1,210 Garðabæ
sími 565 8060
MÁ B JDÐA ÞÉR SÆTI?
OltllflO HDRNBÓFI
VlNRAUOUR • DÖKKBRÚNN • LJÓBBRÚNN
RAUOBRÚNN*BVARTUR
200X245 CM
«a*.: 86 CM
BVARTUR • vlNRAUOUR • LJÓBBRÚNN
OÚKKBRÚNN' dökkblár
Br/gtin: 220x270 cm
r»A*t 91 CM
Leour á blitflötum
220x270 CM ALKLCOOUR LEÐRI
RAv . 9 1 CM I
TM - HÚSGÖGN
10:00 • 18:00- LaunnL 11.-00 -18.-00 • Sanaad. 13:00 -18.-00
m
SlSumúla 30 - Sími 568 6822
- œvintyri Ukust