Morgunblaðið - 05.09.2000, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
ÞRIÐJUDAGUR 5. SEPTEMBER 2000 31
Klais-risinn
í Hallgríms-
kirkju
TOIVLIST
Hallgrfmskirkja
ORGELTÓNLEIKAR
Hörður Áskelsson flutti verk eftir
J.S. Bach, Jehan Alain, César
Franck, Charles-Marie Widor og
Jón Hlöðver Áskelsson. Sunnudag-
urinn 3. september 2000.
SÍÐUSTU tónleikarnir í tón-
leikaröðinni „Sumarkvöld við org-
elið“ voru sl. sunndagskvöld og lék
Hörður Áskelsson orgelleikari
Hallgrímskirkju á Klais-orgel
kirkjunnar. Hann hóf leik sinn á
Fantasíu og fúgu í g-moll (BWV
542) eftir Jóhann Sebastian Bach.
Þessi fantasía er merkilegt verk,
tónlínurnar áhrifamiklar, undir-
byggðar af ríkulegri hljómskipan
og formskipanin mun hnitmiðaðri
en þekktist hjá eldri tónskáldum.
Fúgan er kölluð „sú stóra“ til að-
greiningar frá þeirri litlu í g-moll,
sem er alls ekki lítil í gerð. Fúgu-
stefið er sérlega áhrifamikið og því
fylgja tvö mótstef, er svo birtast
öll þrjú í svokölluðuin þreföldum
kontrapunkti. Þetta glæsilega verk
var vel flutt af Herði og var fúgan
einkum sérlega skýrlega mótuð og
raddskipan á öllu verkinu bar það
með sér, að Hörður þekkir vel sitt
orgel.
Annað viðfangsefni tónleikanna
var Svíta eftir Jehan Alain (1911-
40). Hann nam orgelleik hjá Durpé
og tónsmíði hjá Dukas og var orð-
Orgeltón-
leikar
í Selfoss-
kirkju
Á TÓNLEIKUM í Selfoss-
kirkju í kvöld, þriðjudags-
kvöld, kl. 20.30, verður við
orgelið Hörður Áskelsson,
organisti Hallgrímskirkju í
Reykjavík. Á efnisskránni eru
þekkt verk franskra meistara
og g-moll fantasía og fúga
J.S. Bach. Þá flytur hann og
nýtt íslenskt orgelverk; „Súl-
ur“, eftir Jón Hlöðver Áskels-
son.
Aðgangur er ókeypis.
inn orgelleikari við Nicolas de
Maisons Lafitte árið 1935 og
samdi á sinni stuttu ævi um 127
tónverk. Hann féll í orrustunni við
Petit-Puy, 20. júní 1940. Bróðir
hans, Olivier (1918) og systir, Mar-
ie-Claire (1926) störfuðu við tónlist
og er Marie-Claire þekktur orgel-
leikari. Það má merkja áhrif frá
Debussy og asískri tónlist, svipað
og gerðist með Maessiaen, auk
þess sem tónstíll hans tekur mið af
kirkjutóntegundum (modal rit-
hætti), óreglulegri hrynskipan,
ofsafengnum þrástefjunum (ost-
inato) og hvössum ómstreitum, svo
sem heyra mátti sérlega í þriðja
kaflanum, sem nefnist Choral.
Svítan var mjög vel flutt og með
sérlega skemmtilegri raddskipan.
Súlur 2000 nefnist nýtt verk eft-
ir Jón Hlöðver Áskelsson, er
Hörður frumflutti og er þetta verk
mjög skýrt í formi, fyrst samsett
af stuttum tónhugmyndum, er
taka á sig ýmsar myndir er mynda
síðan röð af mismunandi útfærsl-
um, sem á köflum standa sér og
veldur þessi kaflaskipan því að
fyrri hluti verksins er svolítið slit-
inn í smákafla, sem hver fyrir sig
byggist á afmarkaðri vinnuaðferð,
eins og t.d. í seinni hlutanum, er
bassinn hækkar sig stöðugt um
tónsæti á móti impróvísatorísku
stefi í háröddunum. Undir lokin
þéttist tónbálkurinn og endar
verkið á stuttu en rismiklu niður-
lagi. Þetta einfalda og skýrt stefj-
aða verk var mjög vel flutt og víða
leikið með blæbrigði orgelsins á
áhrifmikinn máta. Sem aukalag
flutti Hörður verkið aftur og þá
vann það á og mun trúlega verða
vinsælt viðfangsefni íslenskra orel-
leikara, er tímar líða.
Það er auðheyrt að Herði lætur
vel að túlka franska tónlist og var
Kórall nr. 3 eftir César Franck
mjög fallega mótaður, svo heyra
mátti einnig í tveimur þáttum úr
orgelsinfóníu nr. 5 eftir Widor,
Adagio, er var sérlega fallega
raddmótað. Tokkatan glæsilega,
þar sem tónhugsunin er samtvinn-
uð miklum orgelhljómi, var sérlega
vel flutt. Það með lauk „Sumar-
kvöldum við orgelið" er stóð að
þessu sinni frá 1. júlí til 3. septem-
ber og hefur sérlega góð aðsókn að
þessum tónleikum sannað það, að
orgeltónlist er vinsælt hlustunar-
efni og ekki síst þegar leikið er á
jafn stórbrotið ogel og Klais-ris-
ann í Hallgrímskirkju.
Jón Ásgeirsson
Gengið á röðina
TÖJVLIST
Langholtskirkja
EINLEIKSTÓNLEIKAR
J. S. Bach: Sellósvíturnar
sex, BWV 1007-12. Gunnar
Kvaran (1.), Sigurður Bjarki
Gunnarsson (2.), Sigurður Hall-
dórsson (3. & 5.), Hrafnkell Orri
Egilsson (4.) og Sigurgeir
Agnarsson (6.), selló.
Sunnudaginn 3. september kl. 20.
FLUTNINGUR fimm íslenzkra
sellóleikara á öllum Sellósvítum
Bachs sl. sunnudag þótti augljós-
lega ekki falla undir „stórviðburð"
á þessum tímum viðburðahyggju í
listum eftir heldur dræmri aðsókn
að dæma. Og þó er spuming hvort
samanlögð gæði viðfangsefnis haíi
ekki skagað upp úr velflestu sem
hæst er hossað og kyrfilegast
kynnt í hérlendum tónlistarheimi.
Sagnadansar Bachs án orða fyrir
einleiksselló eru líkast til hin full-
komna andstæða við glys og gling-
ur stórviðburða sem nú tröllríða
tónlistarlífinu; einræður manns-
sálar við sjálfa sig og næstu hlust-
endur í tónum, þar sem umbúnað-
urinn er ekkert, erindið allt.
I þeim skilningi var fráleitt að
jafna uppákomuna á sunnudags-
kvöldið við burtreiðar eða fegurð-
arsamkeppni, eins og kannski
hefði mátt láta að sér hvarfla í
fljótu bragði, þó svo að fimm selló-
leikarar, flestir ungir að ámm,
stilltu sér í röð og léku hver sína
svítu. Nær væri að jafna framlag
þátttakenda við e.k. altarisgöngu í
virðingarskyni við tónskáld tón-
skálda, og hefði 250. dánarár
Bachs ekki einu sinni þurft að
koma til. Og þó að við séum að
mestu komnir upp úr stallsetning-
aráráttu fyrri og rómantískari
kynslóða (sem í tilfelli Bachs
spratt upphaflega af þýzkri þjóð-
ernishyggju 19. aldar), er eigin-
lega óþarft að ausa þessi meistara-
verk frekara lofi. Þau hafa sannað
endingargildi sitt fyrir löngu,
hvort heldur til síferskrar endur-
hlustunar eða sem gegnlýsandi
prófsteinn á færni og innsæi flytj-
andans.
Þrátt fyrir þetta kom manni svo-
lítið á óvart að ekki skyldi vera
meiri munur á leikni og einkum
túlkun spilaranna fimm en raun
bar vitni. Að vísu vom hinir þrír
yngstu, allir fyrrum nemendur
Gunnars Kvaran, á svipuðu reki,
en framhaldsnámsstaðir þeirra
vom á hinn bóginn ólíkir og ýmist
fyrir austan haf eða vestan. Helzt
var það leikur Sigurðar Halldórs-
sonar sem skar sig úr, enda hljóð-
færi hans girnistrengt barokk-
selló.
Tæknikröfur svítnanna og að
sumu leyti umfang aukast þegar
ofar sækir í talnaröðinni og virðist
fylgja pöram. 1.-2. em hlutfalls-
lega styztar og einfaldastar, 3. og
4. nokkra viðameiri, og í 5. og 6.
era möguleikar hljóðfærisins
þandir til hins ítrasta, einkum í 6.,
er spannar gífurlegt tónsvið eða á
fjórðu áttund, enda víða skrifað í
víólulykli.
Nestor hópsins, Gunnar Kvar-
an, lagði úr vör með Svítu nr. 1 í G-
dúr. Einstaka smáörður hrutu á
borð í Forleik og Allemande, en frá
og með Courante var allt skínandi
skýrt mótað, ekki sízt Sarabandan
sem sat framúrskarandi vel. Örlít-
ið rómantískur Menúettinn var
borinn uppi af fallegum ekkóum og
Gikkurinn af seiðandi danssveiflu.
Það var ekki nema að vonum hvað
heildarsvipurinn var áberandi
sterkastur í formrænni útlagningu
Gunnars, og sannar það enn sem
áður, að fátt kemur í stað reynslu
og þroska í þeim efnum.
Sigurður Bjarki Gunnarsson
lauk framhaldsnámi í Juilliard í
New York í vor og lék hér 2. Svítu í
d-moll. Þótt tónninn væri stundum
svolítið grannur sýndi leikur hans
mikið öryggi, góða tilfinningu fyrir
bassaferli og skartaði hreinum og
syngjandi fjölgripum. Þótt staka
trilla væri á neðra upphafstóni
(sem maður hélt að kæmi fyrst
með snemmklassíkinni) og flestum
endurtekningum sleppt í seinni
þáttahlutum, var lengst af vel og
stílhreint leikið. Sigurður dró
skemmtilega fram andstæð
hljómahnit með hraða- og styrk-
mótun í seinni hluta Saraböndunn-
ar, og hoppandi Gikkurinn var tek-
inn með útséðu næmi fyrir
stígandi og klímax.
Sigurður Halldórsson var
ábyrgur fyrir mesta fráviki kvölds-
ins í tóni og að nokkru leyti í túlk-
un, þökk sé barokksellóinu, þar
sem girnisstrengirnir virtust nán-
ast hvísla, þegar stálstrengir hinna
sungu fullum hálsi, þótt bærist
annars vel í kirkjunni. Hann hirti
einnig ljónshlut tónleikanna með
því að flytja heilar tvær svítur, nr.
3 í C-dúr og 5 í c-moll. Fyrri svítan
tókst bezt, enda nr. 5 töluvert
kröfuharðari, og náði túlkunin
hæst í síðustu þrem þáttum með
vel mótaðri Saraböndu, sópandi
Bourrée (B. II með glerkenndum
sul ponticello kontrast líkt og fyrr í
Skálholti) og þokkafullum Gikki
sem naut ineiri styrkvíddar en
flest annað. I því efni var, líkt og
fyrr í sumar, annars oftast um
heldur fátæklegan garð að gresja,
hvort sem hamlaði frekar girnist-
rengjastroktækni eða kenningar
upprunastefnunnar. Nr. 5 var í
samanburði órólegri, örðurnar
fleiri og mótunin í heild óskýrari,
auk þess sem skrautnótur Sigurð-
ar í fyrstu 4 töktum í ítrekun
Gavottu I eyðilögðu áferðarand-
stæðuna við framhaldið frá takti 5.
Þó var gaman að Prelúdíunni, þar
sem leikurinn minnti töluvert á
rapsódíska takta fornfranskra
gömbuleikara á við St. Colombe.
Skýrust mótuðu dýnamíkina gat
að heyi’a í flutningi Hrafnkels
Orra Egilssonar á nr. 4 í Es-dúr,
sem býr yfir einhverri yfirveguð-
ustu kyrrð og klassískasta jafn-
vægi allra svítnanna. Hrafnkell,
sem stundar nú framhaldsnám í
Lúbeck, sleppti flestum endur-
tekningum og lék fremur beint af
augum; að vísu ekki án votts af asa
hér og þar, en af góðu öryggi,
nema helzt í lokaþáttunum Bour-
rée I-II og Gigue, þar sem hann
steig allt í botn og varð að kyngja
niðurhægingu á snúnustu stöðum.
Auk þess mátti deila um fegurð
stakkató-útfærslu hans á Bourée
II.
Aðalfingrabrjótur bálksins, nr. 6
í D-dúr, féll í skaut Sigurgeirs
Agnarssonar, sem lauk MM gráðu
í Boston í fyrravor og stundar nú
frekara nám í Dússeldorf. Sem
fyrr sagði teygir tónsviðið sig þar
hátt upp í veðrahvolfið, þar sem
inntónuninni hjá öðram en úrvals-
spiluram hættir til að kvarta og
kveina, enda bendir ondeggiando-
ritháttur Prelúdíunnar (sbr. t. 23-
32) til að gert hafi verið ráð fyrir
háum E-aukastreng, þó að hæðin
sé að öðra leyti viðráðanleg með
fjölgun pósísjóna í síðari tíma leik-
tækni. Hvort hin forna og löngu
horfna tenórfiðla hafi þar vakið
fyrir Bach skal ósagt, en hitt var
víst, að ekki þvældist hátíðnin telj-
andi fyrir Sigurgeiri, er kýldi á
Prelúdíuna með sannkölluðum
trompi á hefðbundna fjögurra
strengja knéfiðlu sína. Né heldur
virtust 32-partaflækjur Allemönd-
unnar honum teljandi hindrun,
hvað þá risastökk Courante-þátt-
arins, sem þrátt fyrir fjölda þumal-
pósísjóna var leikinn á hálfgerðum
manndrápshraða, en samt af feiki-
legu öryggi.
Hraðagleðin kom ekki í veg fyrir
viðeigandi yfirvegun í Sarabönd-
unni, sem var sungin með í senn
góðu formnæmi og sterkri tján-
ingu, og bæði gavotturnar (hin
seinni var að vísu í hægara lagi) og
lokagikkurinn steinlágu, eins og
sagt er. Hér fór greinilega ungur
spilari með tækni og túlkunarhæfi-
leika í þverpokum.
Gæðastaðallinn var furðuhár á
þessum tónleikum. Eftir öllu að
dæma þarf litlu að kvíða um ís-
lenzkan sellóleik í nánustu framtíð.
Ríkarður Ö. Pálsson
Sýningu lýkur
Gallerí Sævars Karls
Sýningu á tíu vatnslitamyndum
eftir Jón Axel Egilsson sem verið
hefur í gluggunum hjá Sævari Karli í
Bankastræti 5 lýkur nk. fimmtudag.
Vagnhöfða 17
■ 112 Reykjavík
3 Sími: 587 2222
■■i Fax: 587 2223
Gerið verðsamanburð
Hönnun Gæði Glæsileiki
Cassina
Nýjar vörur
Mörkinni 3 sími 588 0640
Opið mán.-fös. frá kl.12-18
Tölvupostur: sala@hellusteypa.is