Morgunblaðið - 26.11.2000, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 26. NÓVEMBER 2000 B 29 ^
að ýmsar þjóðir búi á Seyðisfirði og
tilviljun ein ráði því hvort töluð sé
enska, norska eða danska í húsunum.
En úti á Vestdalseyri, sem er yfir ör-
æfi að fara, segir hann, búa íslending-
ar og þar er töluð íslenska! Mér þykir
afskaplega vænt um þessi orð Þor-
steins.
Þegar faðir minn var drengur,
hann er fæddur árið 1886, var skóli á
Vestdalseyri. Strákamir á Eyrinni
lærðu meira að segja að synda, þeir
stífluðu læk og gerðu sér litla laug.
Þarna var líka kirkja og verslunarhús
Gránufélagsins. Það var til framtíðar-
skipulag af Evrinni, búið að nefna
götur og teikna fyrir þeim. Útgerð
var mikil, allir áttu báta og pabbi átti
bát með fóður sínum og bræðrum.
Þeir gerðu út, voru með töluverða
saltfiskverkun og annað. Fólk átti
tún, garða og engjalönd. A Vestdals-
eyrinni var því mikill útvegsbúskap-
ur.
Seyðfirðingar eru afskaplega
grobbnir af því hversu fljótt þeir voru
komnir með rafmagn, síma og alla
hluti, en rafmagn var aldrei lagt til
Vestdalseyrar. Og vatnsleiðslan
þeirra fína í Seyðisfjarðarkaupstað
var aldrei lögð í þennan hluta kaupst-
aðarins.
Á Vestdalseyri bjó því fólk við
gamla hætti. Það talaði ekki aðeins ís-
lensku meðan fína fólkið talaði norsku
og ensku inni í fjarðarbotninum, held-
ur sótti það vatn í brunna, þeir voru
svo fallegir brunnamir heima, sló
með orfi og ljá, rakaði túnin með hrífu
og vann tóvinnu eins og tíðkaðist frá
upphafi.
Þvotturinn var soðinn í stómm
potti sem hitaður var á hlóðum undir
berum himni, borinn í körfu út í á og
skolaður, undinn og hengdur upp á
snúrumar heima. Tauklemmumar
hafði pabbi smíðað. Hjá afa og ömmu
sem áttu heima neðar á Eyrinni var
fínt þvottahús þar sem hægt var að
sjóða og þvo þvottinn inni í húsi. En
hann var þó ætíð skolaður í Vestdals-
ánni.
Konumar áttu svo fallegan
þvott. Hann var teygður, brot-
inn saman, rúllaður og strauj-
aður. Þær lögðu mikinn metnað í að
eiga fahegan þvott, enda var hann til
sýnis. Það var sérstök kúnst að
hengja rétt upp tau. Hvíti þvotturinn
allur sér, lök og annað sér. Að sjá fal-
lega upphengdan þvott blakta í góðu
veðri er ekki ófögur sjón. Og ilmurinn
af þvottinum, útilyktin! Svo áttu kon-
ur gjaman reyrgresi til að setja með
þvottinum í skápinn eða kistuna.
Fólk bjó yfir ótrúlegri verkmenn-
ingu og farsæl vinnugleðin einkenndi
alla.
Þessi lotning fyrir vinnunni og
skyldunni. Það var fólki afskaplega
mikils virði að þurfa ekki að skamm-
ast sín fyrir sig og sína. Þurfa ekki að
vita upp á sig skömmina." Sérðu liti
þegar þú hugsar til baka? „Mig
dreymir í litum. Einu sinni var ég með
þá vísindakenningu um drauma, að
mikil drykkja karla væri einungis
uppbót fyrir að dreyma ekki í lit! En
konur virðist dreyma meira en karla,
þótt þær geri það ekki í raun. Þær
muna drauma sína, tala mikið um þá
og em í einhveiju fogru sambandi við
sjálfar sig í gegnum drauma. Ég
þekki margar konur sem dreymir fyr-
ir lífi sínu. Konur hafa mikinn áhuga á
að spá í framtíðina og hafa til þess
mörg ráð, ráða drauma sína, spá í
bolla, leggja spil, hafa úti allar klær.
Þetta eru duldar leiðir sem þær hafa
þróað með sér til að vera í sambandi
við tilveruna. Það hvíldi mikil ábyrgð
á konum þótt þær hefðu engin völd.
Þær þurftu að þekkja sitt fólk, þær
áttu mörg böm og það var margt fólk
bæði ungt og gamalt sem treysti á
húsfreyjuna. Þetta hálfkukl sem þær
stunduðu alla tíð er sérkvenlegt. Ég
held það hafi verið þeirra stjórn-
kænska ómeðvituð.
Fólk kom gjaman til móður
minnar til að láta hana ráða
drauma sína. Hvað heldurðu að
hún hafi ekki vitað um sitt samfélag?
Alit. En hún var ekki að fleipra með
hlutina. Fólk var afskaplega orðvart.
Það bjó þröngt, einn vegur út úr þorp-
inu og allir vissu hver var með hveij-
um. Menn urðu að fara varlega til að
eyðileggja ekki lífið fyrir öðmm. Það
vom óskráð lög. Það var margt sem
kraumaði undir yfirborðinu sem ekki
var verið að fleipra um.“ Ert þú ber-
dreymin? „Já, ég hef alltaf verið það.
Sérstaklega þegar ég var yngri. Éina
reglu lærði ég af frænkum mínum
Bogga á Hjalla 7 ára. Fyrsta
myndin sem tekin var af Vil-
borgu.
Vilborg 12 ára. Myndin er tekin
á Vestdalseyri um það leyti sem
hún fór að heiman.
Upplestur úr ljóðum Ólafar frá Illöðum á Hótel Borg. Þorgeir hlýðir á.
sem vora nánast allar forvitrar og
hún er sú að dreymi mann draum sem
maður óskar að komi fram á maður að
þegja yfir honum.
Eg er á móti því, kannski af því ég
hef lesið svo mildð í biblíunni að fólk
spái fyrir öðmm. Mér finnst það ekki
rétt. Þá er verið að grípa inn í hluti
sem getur verið hættulegt að gera.
Ég er ekki fyrir það að stunda nýald-
arkukl.“ Við erum komnar aðeins út
fyrir Vestdalseyrina og ég vil snúa til
baka, til þess tíma þegar Vilborg var í
skóla. Hún hafði farið að heiman tólf
ára gömul, sem er ekki algengt, og þá
til Norðfjarðar. Hvers vegna sótti
hún ekki skóla á Vestdalseyri eða á
Seyðisftrði, maður hefði haldið að það
væri styttra þangað? Ég sé að hún er
ekki áfjáð í að tala um þennan kafla
lífs síns. Hún fer með mig ýmsar
krókaleiðir, talar um Norðfjörð og
skipin sem sigldu úti fyrir fjarðar-
mynninu, en þegar henni er farið að
leiðast ýtnin, segir hún: „Ég fékk ekki
að fara í skóla lengur." A Vestdals-
eyri? „Það var búið að leggja niður
skólann á Vestdalseyri. Ég ætlaði að
fara í skólann á Seyðisfirði þegar ég
var ellefu ára en fékk það ekki.“ Ell-
efu ára. Árið sem systur þínar létust?
„En ég hafði verið í skóla þar part úr
vetri þegar ég var tíu ára. Skólinn var
tekinn af Vestdalseyringum árið sem
ég var sjö ára og kennarinn, Kristjana
Davíðsdóttir, varð að flytja inn í bæ,
eins og við kölluðum það.
Við lærðum því heima og tókum
próf inni í bæ. Aðalbjörg Stefánsdótt-
ir, sem átti heima á Ytri-Hjalla,
kenndi okkur börnunum einn vetur-
inn heima í stofunni hjá sér og þá
einkum þeim eldri. Það var ekki hægt
að ganga í skólann vegna þess að veg-
urinn inn í bæ lokaðist vegna snjóa og
fyrir lítil böm var það útilokað. Síðan
flutti Aðalbjörg inn á Ölduna og þá
fékk ég að dvelja hjá henni og manni
hennar, Guðmundi Þorbjamarsyni
múrara. Þau vom duglegt og mynd-
arlegt fólk, orðin nokkuð fullorðin á
þessum tíma. Það var veturinn sem
ég var tíu ára og þá sótti ég skólann á
Seyðisfirði.
Það var alveg óskaplega gaman að
vera í skólanum og þetta var góður
tími.
Aðalbjörg og Guðmundur höfðu
alla tíð verið mér afskaplega góð. Að-
albjörg var hljóðlát og virðuleg, mjög
flink kona, talaði lágt og kallaði mig
ýmsum gælunöínum, heillakerlingin
og Bogga mín, en ég mátti ekki fara
út að leika mér nema akkúrat klukku-
tíma á dag.
Ég var með mér eldri bömum í
skólanum, þetta var blandaður hópur
því skólahald hafði verið aðeins skert
vegna hersetunnar, og þau kunnu öll
miklu meira en ég. Steinn Stefánsson
kenndi okkur en Karl Finnbogason
var skólastjóri. Karl kenndi okkur að
vísu kristinfræði. Ég var geysilega
hrifin af því að vera í skólanum og
lagði mig fram um að læra allt sem
þar var kennt. Ég hafði aldrei áður
lært að teikna, mér fannst það óskap-
lega gaman, byijaði þá að teikna
fugla, og ég lærði að skrifa betur.
Við fengum að lesa bækur í ftjálsu
tímunum, ég var ágætlega læs, og svo
kenndi Aðalbjörg okkur handavinnu.
Ég féll fljótlega inn í hópinn og mér
fannst mjög gaman í skólanum.
m haustið þegar ég átti að
fara í skólann ellefu ára göm-
ul var ég búin að fá nýjan kjól.
Mamma hafði saumað á mig kjól úr
ljósu eíni með Iitlum bláum rósum.
Svo rann fyrsti skóladagurinn upp.
Við bömin komum gangandi utan af
Eyri, mörg saman. Þetta var mjög há-
tíðlegt. Skólinn var að byrja og ég réð
vart við tilhlökkunina. Við komum
inneftir, gengum öll inn í skólann, en
þegar kennaramir sáu mig kom fát á
þá. Þeir vildu ekki að ég kæmi inn. Ég
fékk ekki að hengja upp kápuna mína.
Skólastjórinn kom til mín og sagði: Þú
getur ekki verið í skólanum í dag. Þú
verður að fara fyrst upp á spítala í
skoðun.
Ég fór þangað, og síðan heim. Leið-
in heim var löng. Og ég gekk hægt.
Var að drolla alla leiðina og kom seint
heim. Ég þorði ekki að segja mömmu
frá þessu, hún var skapstór og ég vissi
að hún yrði reið. Undir kvöld neyddist
ég til að skýra henni frá atburðum
dagsins. Hún varð óskaplega reið.
Hún fór og talaði í síma við Karl Finn-
bogason. Hann mun hafa sagt að
hann hafi þó að minnsta kosti tekið i
höndina á mér og þá sagði hún: Þú
þorðir að taka í höndina á henni af því
að þú ert gamall og varst ekki hrædd-
ur um að smitast.
Ég var úti á Eyri þann vetur.
Ég var ansi meðvituð um það að ég
væri ekki æskileg. Ég hafði fengið
berkla en mér var löngu batnað, og ég
hafði aldrei haft smit. Þetta var hyst-
Móðir Vilborgar, Erlendina
Jónsdóttir, tvítug, árið sem hún
gifti sig.
ería í fólkinu. Ég fór oft í sendiferðir
inn í bæ og fann að fólk forðaðist mig.
Ég ætlaði í eitt skiptið að heim-
sækja vinkonu mína en mamma henn-
ar vildi ekki að ég kæmi inn. Ég
heyrði hana og aðra konu hvíslast á
ummig.
Maðurinn hennar hins vegar
heimtaði að ég fengi að koma inn og
leika mér.
Krakkar heyra betur en menn
halda. Ég fór ekki alveg strax, vildi
ekki sýna að ég hefði heyrt hvað þær
sögðu um mig.
Einu sinni var ég send inn á Öldu til
að kaupa sykur og salt. Inni í búðinni
vom margir karlar kjaftandi eins og
tíðkaðist hér áður og þar á meðal var
ritari sýslumanns og elskhugi, Einar
Blandon. Hann var í reiðbuxum og af-
ar valdsmannslegur. Þegar hann sér
mig kemur hann stikandi að mér með
svipu í hendi og segir: Er ekki litli
heiðinginn af Vestdalseyrinni kom-
inn! Ég reyndi að forða mér en hann
króaði mig af og hélt áfram: Þú ert
ekki einu sinni í skóla! Þannig vora nú
karlamir á Seyðisfirði. Skólastjórinn,
læknirinn og enn geymi ég Ijótt bréf
sem presturinn skrifaði móðursystur
minni, Stefaníu á Kirkjubóli í Norð-
firði, varðandi mig. Þeir vom að koma
mér af sér til Norðfjarðar.
Ég var gerð útlæg.
Fólk var svo grimmt í kreppunni.
Ég hef aldrei farið á Seyðisíjiirð til
að lesa upp.“ Svo skellir skáldið hnef-
anum í borðið og segir hátt: „Ég hef
verið ævilangt í bamaskóla til að
hefna fyrir þetta!“ Hlær síðan inni-
lega.
„Ég fór til Norðfjarðar í nóvember
1942. Það var komið kvöld og það var
dimmt. Kona sem vann á pósthúsinu
heima, Helga Sigurðar, kom í bíl að
sækja mig. Þetta var á stríðsárunum,
Vestdalseyri var lokað víghreiður og
það þurfti að sýna passa til að komast
inn og út um hliðið. Helga fylgdi mér
til skips og síðan varð ég að bjarga
mér sjálf. Ég stóð við borðstokkinn og
horfði á fjörðinn opnast, sá Skálanes
og Brimnes. Skálanesbjargið kom
framundan Flannanum eins og risa-
andlit séð að heiman, maður sá oft
stór skip sigla fyrir fjörðinn, og nú
sigldi ég út úr firðinum og sá víðátt-
una.
Það var myrkur og ég sá ekki mik-
ið, en þegar siglt var framhjá Norð-1
fjarðamípunni og jietta ægilega fjaU
reis þverhnípt upp úr sjónum, þyrmdi
yfir mig. Mér fannst svo mikið til um
þetta allt saman að ég fann ekki fyrir
því að ég væri ein eða væri að fara í
burtu.
Ég var á valdi þess að sjá heiminn
opnast.
Ég vissi að ég varð að gera þetta,
ég vildi fara í skóla. Maður vílar ekki
fyrir sér að gera það sem er nauðsyn-
legt.
Svo kom ég til Norðfjarðar. Það var
dimmt og það var gat á bæjarbryggj-
unni.
Ég var voðalega hneyksluð. Fólkið
sem ég átti að fara til hafði fengið
frænku mína sem bjó á Norðfirði til
að fara niður á bryggju, svo ég þekkt-
ist. Ég sá lítið í kringum mig, myrkrið
var svo mikið, en húsið sem ég átti að
eiga heima í var ekki langt frá bæjar-
bryggjunni. Það var stórt steinhús,
káílað Steinninn. Hjónin sem ég fór
til, Jóhann og Kristín, vom gömul,
þau vom ekkert skyld mér. Ég held
þau hafi bara verið eina fólkið sem
vildi hafa mig. Síðar var ég hjá dóttur
þeirra, gætti þar bama og vann hús-
verk.“ Fórstu ekki heim á sumrin?
„Nei, ég var vinnuþý. Komst ekki frá.
En ég fékk að skreppa heim, fór í
heimsókn í dálítinn tíma, mamma
kom líka til Norðfjarðar, hún átti þar
systur.
Ég stóð af mér þessa hluti.
egar ég kom til Norðfjarðar var
ég látin í sjöunda bekk. Bekkj-
arsystkinin vora ári á undan
mér í námi. Hún ræður við það, sögðu
menn, hún er komin af svo vel gefnu
fólki. Ég varð að læra upp á eigin
spýtur, varð að fá átta í aðaleinkunn
og það var enginn sem hjálpaði mér
heima. Þar þurfti ég að skúra stiga og
fara í sendiferðir.
Ég var ný í bekknum og það átti nú
heldur betur að jafna um mig. Við
voram að leika okkur í frímínútum
uppi á Júdasarbala. Balinn var
kenndur við læk sem hét Júdas, hann
var svo svikull í leysingum. Þá réðust
tveir strákar á mig og ætluðu að
hrinda mér niður í gilið. En ég tók
hraustlega á móti og lagði þá á stund-
inni þessa tvo stráka! Mamma hafði
búið til falleg skólaföt handa mér,
prjónaði mér tvær peysur, aðra
græna og hina ljósbrúna, og saumaði
á mig fellt pils. Það var oft mikill
vandi að pressa þessi felldu pils og til
að auðvelda mér það var pilsinu
krækt saman á hliðinni með mörgum
smellum. Strákamir höfðu komist að
því að hægt var að smella frá pilsinu
með einu handtaki, og eitt sinn þegar
ég var tekin upp á töflu eins og venja
var í þá daga, teygði einn sig í pilsið og
smellti frá. Sokkaböndin blöstu við
bekknum eitt andartak, en ég var fljót
að vefja að mér pilsinu, Ieit svo með
hneykslun í svip á kennarann og
sagði: Mikill lifandis dóni er maður-
inn! Þessi orð mín urðu fleyg í bæn-
um.
En svona stelpa var ég!“
HyundQi
Starex 4x4
Nýskr. 7.2000, 2500cc diesel vel,
4 dyra, 5 gíra, blár, ekinn 3 .þ
L. 7 manna, ABS o.m.fl.

Grjótholsi 1
Sími 575 1230/00