Morgunblaðið - 03.12.2000, Side 34

34 SUNNUDAGUR 3. DESEMBER 2000
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
Umfang samruna
fer vaxandi
Virði allra samruna í milljörðum dollara
3.500------
Heimild: PwC
1998
1999
2000
Sameiningar og yfirtökur banka í Evrópu
- færri og stærri
Fjöldi sameininga
700—S 74-
Virði sameininga í
Erlendar reynslutölur
Samlegðaráhrif: Kostnaðarkagræðing
BankAmerica-SecPac
Fleet-Bk New England
Rrst Union-Southeast
BancOne-First Chicago
Norwest-Wells
Fleet-Bank Boston
í Kanada og
Bandaríkjunum
SBC-UBS
Bank Austria-Cr’anstalt
Swedbank-Forenings
Vereins-Hypo
Uoyds-TSB
H'banken-Stadshypotek
BCP-BPA
ABN-Amro
Realkredit-BG
20% Heimild: DIBC
Þrír stærstu bankarnir
- stærð landsins skiptir máli
Markaðshlutdeild innlána
90%
Minni lönd
Markaðshlutdeild innlána
70%
Stærrí lönd
SAMRUNITIL
HAGRÆÐIN GAR
Tryggvi Stefán H.
Tryggvason Stefánsson
UMFANG samruna hefur aukist
verulega í heiminum á undanfömum
árum. Fjármálafyrirtæki hafa verið
áberandi þegar kemur að samrunum
fyrirtækja, en einnig má nefna lyfja-
fyrirtæki, fjölmiðla- og tæknifyrir-
tæki og póst- og símaþjónustu. Is-
land hefur ekki farið varhluta af
þessari þróun, sjávarútvegsfyrirtæki
og félög í verslun og þjónustu hafa
verið fyrirferðarmest í því sambandi.
Undanfarið hafa augu manna beinst
að fjármálamarkaðnum hér á landi.
Árangur við samruna
í umræðu um árangur samruna að
undanfömu hefur gjarnan verið vís-
að af nokkurri ónákvæmni til er-
lendra rannsókna sem benda til þess
að samrunar skili ekki þeirri arðsemi
sem til hefur verið ætlast. Þessar
rannsóknir eiga misvel við í umræðu
um hagræðingu á íslenskum fjár-
málamarkaði og íslenskar aðstæður.
í mörgum tilvikum er um að ræða
rannsóknir sem byggjast á þróun
hlutabréfaverðs fyrir samrana, við
tilkynningu og í kjölfar samrana.
Þessar rannsóknir hafa margar leitt í
ljós að á tilteknu tímabili í kjölfar
samrana sé ávöxtun hlutabréfa við-
komandi félaga undir eðlilegri mark-
aðsviðmiðun. Aðrar rannsóknir snúa
að því að meta hvort samranar skili
því hagræði sem að var stefnt og hafa
slíkar rannsóknir leitt til mismun-
andi niðurstaðna en ekki virðist óal-
gengt að væntingar til samranans
hafí reynst óraunhæfar.
Mikilvægt er að skoða tvennt í
þessu sambandi, annars vegar það
tímabil sem horft er til, sem venju-
lega er mjög stutt, eða 3-18 mánuðir
frá tilkynningu um samrana, en það
er gjarnan tímabil umbreytinga og
; hagræðingar. Það tímabil er því ekki
endilega marktækt um hvort sam-
rani hafi heppnast eða ekki.
Evrópskar rannsóknir sýna einnig
að mun lengri tíma getur tekið að ná
hagræðingunni fram.
Hins vegar er mikilvægt að hafa í
huga mismunandi tegundir samrana.
I flestum tilvikum er verið að fjalla
um yfirtökur, þar sem eitt fyrirtæki
kaupir annað, en í öðr-
um tilvikum um sam-
rana á jafnréttisgranni
þar sem tvö fyrirtæki
renna saman í eitt.
Þegar fjallað er um ár-
angur við samrana er
mikilvægt að skýr
greinarmunur sé gerð-
ur á þessum tveimur
tegundum samrana.
Þegar um yfirtöku er
að ræða greiðir annað
fyrirtækið ákveðið verð
fyrir hitt og gjaman
hærra verð en gang-
verð viðkomandi fyrir-
tækis á markaði. Skv.
rannsóknum á erlend-
um mörkuðum hefur slíkt álag verið
á bilinu 20-30% að meðaltali. Rann-
sóknir hafa sýnt að í mörgum tilvik-
um greiða fyrirtæki of hátt verð (yf-
irtökuálag), fyrir hið yfirtekna
fyrirtæki. Þegar það yfirverð sem
greitt er fyrir hið yfirtekna félag er
hærra en svo að það megi réttlæta
með þeirri hagræðingu sem af sam-
rananum hlýst er ijóst að samraninn
eykur ekki virði fyrir hluthafa
kaupandans, jafnvel þótt veraleg
hagræðing náist fram. í slíkum til-
vikum hagnast þó hluthafar hins yf-
irteknafélags.
Þegar um er að ræða samrana á
jafnréttisgrandvelli kemur allt það
hagræði sem af hlýst hluthöfum til
góða, þar sem ekkert af því hefur
verið greitt út í formi yfirtökuálags.
Mikill meirihluti þeirra samrana
sem hafa verið rannsakaðir era í
raun yfirtökur, þar sem veralegur
hluti vænts ávinnings er greiddur til
hluthafa yfirtekna félagsins í formi
yfirtökuálags.
Væntingar um samruna
og hagræðingu
Mat fjárfesta á virði félaga byggist
á væntingum um framtíðarrekstur
þeirra. Mat á áhrifum samrana
byggist á mögulegu kostnaðar- og
tekjuhagræði og núvirði þess. Einnig
er líklegt að fjárfestar horfi til þess
hvort stjómendur hins sameinaða fé-
íslensk fjármálafyrir-
tæki eiga í sífellt meiri
samkeppni við erlend
fyrirtæki, segja Stefán
H. Stefánsson og
Tryggvi Tryggvason.
Sú þróun mun halda
áfram og samkeppnin
aukast með aukinni
tæknivæðingu og
stækkun eininga.
lags séu líklegir til að skila þeim
árangri sem að er stefnt og markað-
urinn væntir.
Hugsanleg breyting á rekstri, t.d.
vegna mögulegs samrana eða hag-
ræðingar getur komið inn í vænting-
ar og þar með haft veraleg áhrif á
verðmat. Á hveijum tíma ríkir óvissa
um framtíðarhorfur fyrirtækja og
era fjárfestar sífellt að endurmeta
væntingar sínar í takt við breytingar
á aðstæðum. í sumum tilfellum hefur
það komið í ljós að árangur samrana
er ekki jafn mikill og vonir stóðu til
og getur verðmæti hins sameinaða
fyrirtækis þannig lækkað í kjölfar
samranans ef væntingar um meiri
árangur hafa þegar verið komnar inn
í hlutabréfaverðið. Óraunhæfar
væntingar um árangur af samrana
era þó ekki endilega rök fyrir að
samrani sé misheppnaður þar sem
ógerlegt er að meta hvernig markað-
urinn hefði metið félögin hefðu þau
ekki farið í samrana.
Reynslan sýnir að samranar skila
miklu hagræði, en sú leið er klárlega
ekki áhættulaus til að auka virði til
hluthafa.
Reynsla annarra þjóða
Á síðustu áram hefur samrunaþró-
un á fjármálamarkaði verið á þann
veg að samranarnir verða færri en
stærri.
Sameiningar fjármálafyrirtækja
taka á sig ýmsar myndir. Fyrst hefur
orðið samþjöppun innan markaða,
þ.e. á milli sambærilegra starfsein-
inga (t.d. viðskiptabanka). Síðar hafa
sameiningar orðið á miili markaða,
t.d. á milli viðskiptabanka og trygg-
ingafélaga eða viðskiptabanka og
fjárfestingarbanka. Einnig hafa auk-
ist veralega sameiningar á milli
landa. Stór fjármálafyrirtæki hafa
skilgreint heimamarkað sinn upp á
nýtt og má í því sambandi benda á
Nordic Baltic Holdings og SEB í því
sambandi á Norðurlöndum, en sama
stefna er uppi hjá nokkram stærri
bönkum Evrópu. Samþjöppun á
bankamarkaði í Evrópu hefur verið
allnokkur og bönkum fækkað vera-
lega. Líklegt er að sú þróun haldi
áfram. Skv. könnunum meðal stjórn-
enda stærstu banka Evrópu vænta
þeir þess að núverandi leitni haldi
áfram. Sameiningar verði stærri og í
auknum mæli á milli landa.
Samþjöppun á fjármálamarkaði er
mun meiri í minni löndum Evrópu en
þeim stærri. Það er talið mikilvægt
að í minni (fámennari) löndum fái
bankar svigrúm til að sameinast til
að mæta samkeppni stærri eininga
erlendis frá. Reynslan hefur sýnt að
skýrt samhengi er á milli stærðar
fjármálafyrirtækja og lánshæfis
þeirra þannig að stærri bankar njóta
hærra lánshæfis og þar með betri
kjara en þeir smærri.
Varðandi markaðshlutdeild er al-
gengt að stærsti aðili á markaði sé
með um 40% hlutdeild í viðskipta-
bankaþjónust.u (retail banking). Á
einstökum svæðum eða sviðum getur
hlutdeild stærsta bankans farið mun
hærra, eða yfir 70%. Samkeppnisyf-
irvöld þessara smærri Evrópuríkja
hafa samþykkt slíka samþjöppun
vegna aukins hagræðis og aukins
styrks fjármálakerfa viðkomandi
landa.
Samþjöppun á bankamarkaði hef-
ur einnig haft veraleg áhrif á arð-
semi bankastarfsemi á viðkomandi
mörkuðum, þó fleira komi til. Það er
ljóst að kerfi sem era með veralega
umframafkastagetu hljóta að standa
verr í samkeppni við þau sem era
keyrð á sem næst fullum afköstum.
Þar sem mest hagræðing hefur verið
á fjármálamarkaði er þannig hæst
arðsemi.
Mest hagræðing hefur verið á
undanfórnum áram á Norðurlöndun-
um, Bretlandi, Benelux-löndunum,
Sviss og á Spáni.
Við sameiningu banka í Evrópu
hefur árlegur sparnaður numið á bil-
inu 10-20% af sameiginlegum kostn-
aðargranni. Þetta er þó háð aðstæð-
um hverju sinni. í Sviss, þar sem
UBS og SBC sameinuðust, var um
mjög líka banka að ræða á tiltölulega
grónum markaði. Mat þeirra á
kostnaðarhagræði samranans var
um 22% af sameiginlegum kostnaði
bankanna. Evrópskar meðaltalstölur
sýna um 12% spamað af sameigin-
legum kostnaði eða 35% af smærri
einingunni.
Ef sambærilegar einingar samein-
ast innan sama markaðar, era tekju-
áhrif væntanlega lítil sem engin.
Áhrifin geta orðið neikvæð þar sem
(lítill) hluti viðskiptavina skiptir um
banka.
Ólíkar einingar og bankar sem
ekki vinna á sömu markaðssvæðum
geta náð á bilinu 2-10% jákvæðum
tekjuáhrifum af samrana, m.v. er-
lenda reynslu.
Landsbanki - Búnaðarbanki
Við samrana íslandsbanka og
FBA varð til stór og öflugur banki
sem býr við mun lægra kostnaðar-
hlutfall og betra lánshæfismat en
samkeppnisaðilarnir. Þessir þættir
era meðal mikilvægustu
árangursþátta í samkeppni fjár-
málafyrirtækja til lengri tíma.
í ljósi þeirrar samkeppni sem
framundan er á fjármálamarkaði er
ljóst að kostnaðarstig Landsbanka
og Búnaðarbanka er of hátt og á
sama tíma er ljóst að helsti möguleiki
þeirra á að jafna samkeppnisstöðuna
er að sameina þá tvo banka þar sem
hagræðingarmöguleikar af samein-
ingu þeirra eru veralegir.
Til að ná fram sem mestu hagræði
er mikilvægt að einingarnar fái að
stækka og lækka þar með hlutfalls-
legan kostnað. Stærri einingar eiga
auðveldara með að hagnýta tækn-
iþróun og þróa viðskipti sín í aukinni
samkeppni hérlendis og erlendis.
Þá hefur stærð og hagkvæmni
rekstrar lykiláhrif á mat á lánshæfi
fjármálastofnana. Tryggasta leiðin
fyrir Landsbanka og Búnaðarbanka
til að ná sama lánshæfismati og helsti
keppinauturinn, Islandsbanki-FBA,
er að sameina bankana tvo.
Á undanfömum áram hefur vaxta-
munur íslenskra banka lækkað hlut-
fallslega um þriðjung. Áfram má
gera ráð fyrir að þessi megintekju-
stofn bankanna lækki í takt við þá
þróun sem verið hefur á Norðurlönd-
um, þannig að bankarnir þurfa að ná
fram meiri hagræðingu og dreifðari
tekjustofnum til að standast arðsem-
iskröfur samfara hagkvæmara vöra-
sframboði til viðskipta.
Landsbanki og Búnaðarbanki era
á flestan hátt líkir hvað varðar upp-
byggingu, skipulag og tekjumyndun.
Sú staðreynd auðveldar samrana
þeirra og eykur til muna líkumar á
að ná megi fram veralegu kostnaðar-
liagræði.
Það er sameiginlegt mat bankanna
tveggja að hreinn ávinningur af sam-
rananum muni nema um 1 milljarði
króna árlega en upphafskostnaður
við að ná hagræðingunni fram verði
um 1,2 milljarðar króna.
í tilviki Landsbanka og Búnaðar-
banka er ekki um yfirtöku að ræða
heldur samrana banka á jafnréttis-
granni. Það skiptihlutfall sem ákveð-
ið hefur verið er í samræmi við gengi
hlutabréfa bankanna á markaði fyrir
tilkynningu um samranaviðræður.
Þannig er ekki um að ræða neitt yfir-
tökuálag í sambandi við fyrirhugað-
an samrana Landsbanka og Búnað-
arbanka og því mun öll hagræðin
sem af honum hlýst skila sér til hlut-