Morgunblaðið - 17.12.2000, Side 35

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 17. DESEMBER 2000 35
SKOÐUN
BYGGÐASTEFNA
STJÓRNVALDA ÁRIÐ 2000
í FRÉTT frá Þjóðhagsstofnun ný-
lega var greint frá könnun á atvinnu-
ástandi í september sl. Þar kemur
fram að atvinnurekendur á lands-
byggðinni vilja helst
fækka starfsmönnum
um tæplega 400 manns
með nokkrum undan-
tekningum þó.
Þessi fækkun sam-
svarar liðlega 1% af
vinnuafh á landsbyggð-
inni og er spurn eftir
vinnuafM þar í sögulegu
lágmarki, og fer
minnkandi í flestum at-
vinnugreinum. Sam-
kvæmt upplýsingum
Þjóðhagsstofnunar
hefur spum eftir vinnu-
afM á landsbyggðinni
ekki mælst minni í
september frá því að
mælingar hófust íyrir 15 árum.
Á höfuðborgarsvæðinu er spum
eftir starfsmönnum hinsvegar í sögu-
legu hámarki, þar vantar Mðlega
1.000 manns tii starfa, sem er um 1,6
% af vinnuafM þar.
Þess má einnig geta að áætlað er
að spum efdr vinnuafli á höfuðborg-
arsvæðinu vaxi um 3% næstu 12 mán-
uði.
Alvarleg tíðindi
Þessi könnun var ástæða þess, að
ég kvaddi mér hljóðs utan dagskrár á
Alþingi nýlega til að ræða um ástand
og horfur í atvinnumálum lands-
byggðarinnar og byggðastefnu
stjómvalda um þessar mundir.
Áframhaldandi byggðaröskun og nið-
urstaða áðumefndrar könnunar
Þjóðhagsstofnunar em alvarleg tíð-
indi.
Úttektir vantar ekki
Ríkisstjómarflokkamir hafa sett
sér háleit markmið til að spoma gegn
byggðaröskun, en lítið hefur orðið um
efndir þeirra markmiða.
Spyrja má eftirfarandi spuminga:
Hefur byggðaáætlun Aiþingis virkað
hingað á? Eða hefur byggðaáætlun-
in kannski aldrei komið til fram-
kvæmda ? Það er rétt að taka fram að
umræður og úttektir á vanda lands-
byggðarinnar skortir ekki. Það sem
skortir á, er að þeim úttektum og um-
ræðum verði fylgt eftir með beinum
aðgerðum og að hugmyndum verði
hrint í framkvæmd. Það hefur ekki
verið gert.
Fulltaf loforðum
Ibúar landsbyggðarinnar hafa
fengið nægan skammt af loforðum og
háleitum markmiðum í ýmsum áætl-
unum en það sem fólkið bíður hins-
vegar eftir og það sem sárvantar nú
eru markvissar úrbætur til þess að
spoma gegn áframhaldandi byggð-
aröskun. Kröftugt átak í atvinnumál-
um iandsbyggðarinnar er langþýð-
ingarmest um þessar mundir og þolir
enga bið.Við þurfum svæðisbundið
stöðumat á ástandi og horfum í at-
vinnumálum fjölda byggðarlaga úti á
landi.
Við þurfum tafarlausar aðgerðir til
að efla atvinnustarfsemi á lands-
byggðinni, og sóknaraðgerðir íyrir
nýsköpun í atvinnumálum. Nýsköpun
í atvinnumálum landsbyggðarinnar
hefur aldrei verið jafnmikilvæg og
einmitt nú. Þess vegna er það mik-
ilvægasta verkefni stjómvalda og
byggðastefna nútímans að stuðla að
stofnun nýrra atvinnutækifæra og
skapa aðstæður til að þau nái að festa
rætur - auk þess að efla þá starfsemi
sem nú er fyrir hendi úti á landi.
Þungaskattur -
Landsbyggðarskattur
Ymsar nýlegar ákvarðanir ríkis-
stjórnarflokkanna og stefna þeirra
em sérstaklega íþyngjandi fyrir íbúa
og atvinnurekstur landsbyggðarinn-
ar. Nægir þar að nefna breytingar á
þungaskatti, sem hafa i íor með sér
36-40% hækkun flutningsgjalda, frá
árinu 1998, hjá þeim flutningafýrir-
tækjum sem keyra mest
og lengst, eða um 100
þúsund km á ári.
Þessi landsbyggðar-
skattur og þessar
hækkanir á þungaskatti
sem rflrisstjómin hefúr
samþykkt em mjög
íþyngjandi fyrir allt at-
vinnuMf á landsbyggð-
inni svo og stórhækkað
vöraverð.
Flugmiðaskattur
- Landsbyggð-
arskattur
Ekki má gleyma hin-
um nýja flugmiðaskatti
sem ríkisstjómin lagði á
í vetur, skatti upp á 50-60 m.kr. á
næsta ári sem flugfarþegar þurfa að
greiða með hækkuðu farmiðaverði,
en nú nýlega tilkynnti Flugfélag ís-
lands þriðju hæklum sína á skömm-
um tíma á þessu ári.
Fyrst var hækkað um 5%, svo var
hækkað um 10% og nú í síðustu viku
um8%.
Já, ríkisstjómin og stuðningsmenn
Byggðaröskun und-
anfarinna ára er vegna
ákvarðana Alþingis,
segir Kristján L. Möll-
er, og á ábyrgð Alþingis
og ríkisstjórnar.
hennar em ánægðir með þær 50-60
m.kr. sem flugfarþegar greiða með
þessum skatti.
Ríkisstjómin hefur fundið fleiri
breið bök til að skattleggja, líkt og
elMlífeyris- og örorkuþega sem sífellt
era látnir greiða hærri skatta af sín-
um bótum.
Flugfargjöld til Egilsstaða hafa
hækkað um 38% í einni svipan og
kostar nú rúmar 20.000 kr. að fljúga
fram og til baka, svo dæmi sé tekið.
Rúmar 27.000 kr. kostar að fljúga til
Vopnafjarðar, en ekki nema 17.000
kr. til Barcelona samkvæmt nettil-
boði Flugleiða fyrir um tveimur mán-
uðum.
Byggðastefna
á Norðurlöndum
I samanburði okkar við hin Norð-
urlöndin kemur fram sú staðreynd að
vandinn í byggðamálum er óvíða
meiri en á íslandi, en aðgerðir era þó
á fæstum stöðum minni en einmitt
hér á landi. Það er líka staðreynd að
við íslendingar veijum minnsta fé til
byggðaþróunar af Norðurlöndunum.
Þess máeinnig geta að framlag okkar
íslendinga er að mestu lánsfé og það
dýrt lánsfé miðað við vexti í dag, en á
hinum Norðurlöndunum er um stofn-
styrki og skattaívMnanir til atvinnu-
uppbyggingar að ræða.
Ábyrgð Alþingis
og rflusstjórnar
Þá atvinnuháttabreytingu sem átt
hefúr sér stað á íslandi undanfama
tvo áratugi má rekja til breytinga
sem gerðar hafa verið á Alþingi, og á
ég þá auðvitað við stefnuna í sjávar-
útyegsmálum.
í samantekt Stefáns Ólafssonar
prófessors, um orsakir búferlaflutn-
inga, segir hann m.a.: „Eigendur
kvótans hafa við núverandi skipan
fengið vænlega útgönguleið úr grein-
inni með því að selja frá sér kvótann
en með því er lífsbjörgin hinsvegar
seld frá íbúum minni sjávarbyggð-
anna. Það fólk á um fátt annað að
velja en að flytja brott þegar svo er
komið og jafnvel skiija eftir afrakstur
ævistarfsins í verðlausu húsnæði, ef
fólkið þarf þá ekki að taka með sér
skuldirnar af því að auki.“ Sjávarút-
vegsstefnan hefúr breytt grandvelM
búsetu í mörgum sjávarplássum á ís-
landi eftir 1990 og það er einmitt þess
vegna, sem ég tel að Aiþingi og rík-
isstjóm verði að taka fastar á mál-
efnum landsbyggðar heldur en gert
hefúrverið hingað til.
Byggðaröskun undanfarinna ára
er vegna ákvarðana Alþingis og á
ábyrgð Alþingis og ríkisstjómar.
Reynslutíminn er liðinn
Um síðustu áramót vora byggða-
mál flutt til iðnaðarráðuneytis og ný
lög sett um byggðastofnun og ný
stjóm kosin.
Hvort þessi ákvörðun á eftir að
verða til góðs kemur vonandi í ljós
fljótlega, en reynslutíminn er Hðinn.
Stjóm Byggðastofnunar hefúr far-
ið í kynnisferð til Noregs og Evrópu-
sambandsins til að kynna sér hvemig
staðið er að byggðamálum þar.
Ég bíð eftir nýjum tillögum frá
ráðherra byggðamála og byggða-
stofnun.
Nágrannaþjóðir okkar og Evrópu-
sambandið nota allt aðrar leiðir held-
ur en við.
Það era leiðir sem virka, leið stofn-
styrkja, skattaívilnana og fleiri þátta.
Leiðir og hugmyndir vantar ekki,
það vantar vilja, þann vilja hefúr nú-
verandi ríkisstjóm ekki.
Stefna ríkisstjómar Sjálfstæðis-
flokks og Framsóknarflokks hefur
ekki leitt tíl neins fyrir landsbyggðina
nema svikinna loforða og fóUcsflótta.
Samfylkingin viU nýjar leiðir í
byggðamálum, m.a. skattaívilnanir
fyrir fyrirtæki í nýjum atvinnugrein-
um og eflingu sveitarstjómastigsins.
Höfundur er alþingismaður Norður-
landskjördæmis vestra fyrir Sam-
fylkingu jafnaðarmanna.
Gistihús Regínu
Miðlnisholti 14. 3. hæð. símar 551 2050 oq 898 1492
Þaö verður opiö aö venju hjá okkur um jólin og áramót
frá 17. des. fram til 5. janúar
Ósíqitn öttum (andsmönnum nœr ogfjœr
gkðiCegra jó(a, árs ogfriðar.
Verð á herb. og íbúðum yfir hátíðarnar:
Stúdíóíbúð kr. 5.000 á nóttu
eöa kr. 20.000 á viku.
Herb. með aðgangi að baöi á nóttu kr. 4.000
eðakr. 15.000 áviku.
Ekki er um morgunverð að ræða á þessu
timabili.
H Q(eðUegjó(
Kristján Möller
Að óttast
íslensku
Það er engu líkara en að maðurhafi
fengið litla tungumálslöggu í vöggugjöf
ogsitji uppi með hana, sítuðandi ogfett-
andi fingur út ípað sem maðursegir.
Stundum dettur manni í
hug að það að búa
hugsun sinni íslensk-
an búning sé eins og
að fara í lopapeysu á
sólarströnd. Ekki vegna þess að
íslenska sé hallærisleg, heldur
vegna þess að maður býður heim
aðfinnslum og jafnvel aðdrótt-
unum. Því er það, að á meðan
sumir óttast um íslenskuna, þá
era aðrir sem óttast íslenskuna.
Það skyldi þó aldrei vera að
hún eigi undir högg að sækja nú-
orðið meðal annars vegna þess
að margir íslendingar þori varla
að taka sér hana í munn af ótta
við að segja eitthvað vitlaust og
fá á tilfinninguna að þeir hafi þar
með brotið gegn æðra máttar-
valdi - gert eitthvað sem rétt-
lætir að sett sé ofan í við þá
rækilega á
VIÐHORF
Eftir Krístján G.
Amgrimsson
opinberum
vettvangi og
krefst sam-
viskubits í
nokkra daga?
Þetta kann að hljóma fárán-
lega, en engu að síður er svarið
við spurningunni sennilega já-
kvætt, og þess era raunveruleg
dæmi að fólk beinlínis sé hrætt
við að segja það sem því býr í
bijósti, ekki vegna feimni, held-
ur vegna ótta við hina óopinbera
tungumálslögreglu - sem talar
líka stundum í útvarpið.
Þá er kannski ekki að undra
að margir leiti á náðir ensk-
unnar, en umgengnisreglurnar
er gilda um hana era eiginlega,
að manni oft virðist, þveröfugar
á við þær sem gilda um hina
helgu íslensku. Enska er eins líf-
legt og fjöragt tungumál og
hægt er að hugsa sér, og það er
eins og maður megi gera hvað
sem er við hana, það verður eng-
inn vondur og les yfir manni með
fingurinn á lofti. Og enska er af
þessum ástæðum alveg ein-
staklega notendavæn.
Það eru til margar sögur um
það hvemig fólki sem talar ís-
lensku hefur orðið hált á því
svelli sem þetta tungumál stund-
um virðist vera. Til dæmis var
sögð saga af konu sem var ósátt
við framgöngu dyravarðar á
skemmtistað og hreytti í hann
„Djöf... ertu óforsvífinn!" Þegar
rétt hefði verið af konunni að
segja dyravörðinn annaðhvort
óforskammaðan eða ósvífinn.
Og orðtækin, maður lifandi.
Fólk er sífellt að hellast úr lest-
inni, í stað þess að heltast, koma
eins og þjófar úr heiðskíru lofti -
en ekki eins og þrama úr heið-
skíru eða þjófar að nóttu - menn
hneppa hrossið, draga taum af
einhverju (í staðinn fyrir dám),
og ekki má gleyma það sem var
einu sinni sagt mér og það sem
égvill.
Era hér ótaldar þær hremm-
ingar sem stafsetningin getur
leitt til. Maður veit aldrey -
hvaða eyja skyldi það annars
vera?
Vandinn er ekki sá, að ís-
lenska sé ómerkilegt mál sem lít-
ið er varið í að tala. Það er hún
ekki fremur en önnur tungumál
(þótt það sé svo smekksatriði
hvort hún er sérlega hljómfögur
- til dæmis samanborið við
ítölsku). Vandinn er heldur ekki
sá, að íslenska sé lítið mál sem
fáir skilja. Vandinn er sá, ein-
faldlega, að af einhverjum
ástæðum veigrar sumt fólk sér
við að tala íslensku af ótta við að
gera það „rangt“ og fá á baukinn
fyrir og jafnvel teljast vitgrannt.
Það skiptir engu máii þótt
þetta hljómi fáránlega. Þetta er
einfaldlega staðreynd, og er til
marks um að málverndin hafi
farið eitthvað úr böndunum.
Hvað er íslensku óhollara en að
hún sé ekki notuð? Og er til frá-
leitari ástæða fyrir þvi að fólk
veigri sér við að nota hana en sú,
að fólk beinlínis óttist hana?
Ekki svo að skfija að það þurfi
engar reglur og engar hefðir og
að engin ástæða sé til umhugs-
unar um hvað maður segir. En
málvöndunar- og málverndar-
menn verða að gæta sín á því
umfram annað, að ragla ekki
saman eigin máltilfinningu og
„réttu“ máM. Það er hægt að
segja hlutina á óteljandi vegu. Ef
nánar væri að gáð kæmi líklega í
Ijós, að stór hluti þeirra „leið-
réttinga“ sem gerðar era, era
ekki á röngu máli, heldur bara
máli sem er ekki í samræmi við
máltilfinningu þess sem „leið-
réttir".
En það er betra að íslendingar
séu óhræddir við að nota málið
sitt en að aldrei heyrist nema
gullaldarmál. (Að því ógleymdu,
að það sem er gullaldarmál núna
var vísast einhverntíma skelfileg
ambaga.)
En það er alls ekki ljóst við
hvern á að kvarta. Eins og áður
sagði er tungumálslöggan á ís-
landi óopinber, og það era ekki
fagmennirnir - íslenskukenn-
aramir, prófarkalesararnir og
umsjónarmenn málfarsumfjöll-
unar í blöðum og útvarpi - sem
eru uppstökkastir og argastir
vegna meintra málglapa íslend-
inga.
Sennilega er það sagan og
óljós hugmynd um íslenska
sjálfsvitund sem hvílir þama
eins og mara á manni, oftar en
ekki ómeðvitað. Vegna þess að
einu sinni var þetta spurning um
sjálfstæði þjóðarinnar. En þá
voru aðstæður aðrar. ísland var
ekki sjálfstætt, það þurfti bein-
línis að vinna því sjálfstæði.
Núna er það sjálfstætt, og ekk-
ert sem bendir til breytinga í
þeim efnum.
Engu að síður situr þessi saga
í manni, og þar með sú hugmynd
að fátt skipti meira máli en rétt
íslenska. Manni finnst, jafnvel
þótt maður geri sér ekki fyllilega
grein fyrir hvers vegna, að það
sé siðferðislega rangt - svona
eins og það er rangt að stela - að
tala vitlaust. Og að „tala vit-
laust“ er að tala ekki í samræmi
við reglur og hefð sem maður
jafnvel skilur ekki, en veit að býr
þarna aftur í sögunni.
Því er þetta hreint ekki auð-
velt viðureignar. Það er engu lík-
ara en að maður hafi fengið litla
tungumálslöggu í vöggugjöf, og
sitji uppi með hana, sítuðandi og
fettandi fingur út í það sem mað-
ur segir.
Kannski dettur einhverjum í
hug að bera í bætifláka og segja
sem svo, að íslenskan sé harður
húsbóndi. En ber manni ekki
fremur að líta á íslenskuna sem
þjón sinn en sem húsbónda sinn?