Alþýðublaðið - 29.08.1959, Blaðsíða 5

EIRÍKUR ÖGMUNDSSON
verkamaður, sem lengi stóð í
fylkingarbr j ósti í kjarabar-
áttu verkalýðsins í Vestmanna
eyjum, er einn af fjórurn
mönnum, sem enn eru á lífi
af þeim, sem kosnir voru í
fyrstu bæjarstjórn kaupstaðar
ins fyrir réttum f jörutíu árum.
Fréttamaður Alþýðublaðs-
ins hefur átt tal við Eirík og
innt hann eftir endurminning-
um frá fyrstu baráttudögun-
um í Eyjum, sem voru á marg-
an hátt sögulegir.
Eiríkur er 75 ára gamall,
fæddur í Svínhólum í Lóni,
4. júní árið 1884, en missti
föður sinn á þriðja aldursári
og var eftir það alinn upp hjá
Eiríki J.ónssyni í Hlíð, en fór
þaðan til Papeyjar og var
fermdur í Papeyjarkirkju
fjórtán ára gamall, tveim ár-
um fyrir aldampt.
— Jón Finnsson prestur að
Hofi í Álftafirði fermdi mig,
segir Eiríkur. — Hann kom út
þrem dögum fyrir ferminguna
og sat yfir mér með gamla
kverið alla þessa þrjá daga,
og þetta var eina fræðslan
mín. Papey var þá önnur eða
þriðja jörð að dýrleikum á
öllu Austurlandi, æðarvarp og
mörg önnur hlunnindi. Þar
var tuttugu manns í heimili
og ég var tólfta barnið fóstur-
foreldra minna.
Éftir tveggja ára Papeyjar-
dvöl fór Eiríkur til Fáskrúðs-
fjarðar og þaðan til Norðfjarð-
ar, en þrítugur brá hann sér
á vertíð í Eyjum og hefur ver-
ið þar síðan.
— Ég ætlaði mér ekki að
ílendast hér, en réði mig hing-
að sem beitingamann fyrir
160 krónur á vertíðina; við
beittum tveir saman, en fé-
lagi minn dó, og mér leidd-
ist, gerðist því aðgerðarmað-
ur og fékk 300 krónur á ver-
tíðina, svo að ég græddi á
skiptunum. En næsta ár fór ég
að búa, keypti bát og stund-
aði sjó.
í millitíðinni kynntist Ei-
ríkur konu sinni, Júlíu Sig-
urðardóttur, og eignuðust þau
sex börn, misstu son á stríðs-
árunum, en fimm eru á lífi.
SfOFNADI VERKA-
MANNAFÉLAG.
Hverjar orsakir lágu til af-
skipta þinna af kjaramálum
launþega?
— Mér fannst dauft yfir at-
vinnulífinu í Eyjum og kjör
verkamanna bág, miklu verri
en á Austfjörðum, engin at-
vinna haustmánuðina, þangað
til vertíð hófst, kaupið var 25
aurar um tímann, jafnt nætur
sem daga og 10—12 klukku-
stunda vinna algeng.
Ég fékk strax áhuga á kjara
bótum og árið 1916 fór ég að
brölta í bessu, en bá var mik-
ið atvinnuleysi. Gísli John-
sen, stærsti atvinnurekandi í
Eyjum, ætlaði að byggja þerri-
reit fyrir ofan Heiði og bað
mig að stjórna verkinu. Með
mér voru sextán menn og
höfðum við 35 aura um tím-
ann, allir í reikningi hjá Gísla
og úttekt fyrir vinnuna.
Og ég setti upp skilyrði,
neitaði að taka að mér verk-
stjórnina, nema við fengjum
útborgað í peningum og varð
þetta að samkomulagi. Feng-
um við nú útborgað í hverri
viku, og kaupið var 3.50 á
dag.
Um haustið tókum við að
tala saman í alvöru. Þá var
Dagsbrún komin og þaðan
fengum við félagslög. Allur
fjöldinn tók vel í stofnunina,
jiema starfsmenn Gísla John-
Samtcd við Eirík fígmumhson^ fulltrúa
fyrstu hæjarstjórn í Eyjum
verkamanna í
sen, sem ekki þorðu að vera
með,. nema tveir, Guðlaugur
Hansson og Nikulás í Sædal.
Við gengum í hvert einasta
hús í bænum, þar sem verka-
menn voru og smærri útgerð-
armenn og í októbermánuði
árið 1917 var stofnað verka-
mannafélagið Drífandi með
300 félagsmönnum. Ég var
kosinn formaður og var það
fyrstu árin og síðan Guðlaug-
ur Hansson.
KOLAVERKFALLIÐ.
— Kjarabaráttan var oft
hörð á þessum árum, en einna
kunnast mun kolaverkfallið
árið 1926, þegar Gísli Johnsen
ætlaði í skjóli atvinnuleysis
að lækka kaupið úr 1,30 í
eina krónu um tímann. Verk-
fallið var algert í 2—3 daga
og kolaskipið fékkst ekki af-
greitt, því að enginn vildi
vinna, nema nokkrir fasta-
menn Gísla. Það stóð í viku-
þrasi að verjast lækkunartil-
rauninni og láta ekki kúga sig
— það var markið. Nokkrir
starfsmenn byrjuðu að skipa
upp einn morguninn utan af
höfn og einn bíll var tekinn
í brúk, en ég sagði við karl-
ana á bryggjunni, að þeir
skyldu sjá til þess að skrjóð-
urinn færi ekki aðra ferðina.
Þeir fóru upp á kolabing og
veltú bílnum, en tóku bílstjór-
ann út áður. En þarna urðu
nokkur handalögmál.
Bæjarfógeti skarst í leik-
inn og samningar voru gerðir
um óbreytt kaup. Við höfðum
unnið deiluna.
Kommúnistar vildu þakka
sér sigurinn, en sannleikur-
inn er sá, að verkfallið hvíldi
mest á mér. En kommúnistar
no.tuðu hvert tækifæri í klofn-
ingsstarfi sínu og komust til
valda í félaginu með Jón
Rafnsson sem helzta forsprakk
ann. En sízt átti ég von á því,
að ég yrði rekinn úr félaginu,
því hefði ég síðast af öllu trú-
að, en tilkynningu fékk ég
um það, rétt eftir að þeir náðu
völdunum. Þeir létu kné fylgja
kviði.
Eiríkur Ögrriundsson.
Ég var alltaf andvígur kom
múnistum og það er nú bet-
ur og betur að .sjást, hve
sundrungariðja þeirra hefur
örðið verkalýðnum dýrkeypt.
STOFNUN KAUPFÉLAGS.
— Árið 1918 fékk ég verzl-
unarleyfi fyrir verkamanna-
félagið og byrjaðf strax að
panta vörur fyrir félagsmenn.
Heldur fengum við ódýrari
vörur með þessum hætti. —
Hveitisekkinn gat ég látið á
96 krónur, en hann kostaði.hjá
Gísla 108 krónur og þetta var
töluverður munur. Ég lánaði
húspláss og vann baki brotnu
við að skipta vörum á milli
manna, eftir langan vinnudag
á kvöldin og oft um miðjar
nætur eftir bæjarstjórnar-
fundi. En aldrei fékk ég aur
fyrir. Ég kunni ekki að taka
laun, enda kappsmál að hafa
vöruna sem ódýrasta. Tveim
árum síðar var stofnað kaup-
félag og ísleifur Högnason
ráðinn kaupfélagsstjóri. Fé-
laginu mættu erfiðleikar eftir
1930 og það fór .á hausinn,
en margur hafði á sínum tíma
hag af Drífandaverzluninni á
meðan hún stgrfaði.
VÍSIR AÐ TRYGGINGUM.
— Við stofnuðum strax
sjúkrasjóð, segir Eiríkur eftir
nokkra þögn, — og hver fé-
lagsmaður borgaði í hann
.tvær krónur á ári. Við héld-
um líka tombólur og skemmt-
anir sjóðnum til styrktar, —
stundum gáfu kaupmenn í
hann og sjómenn íétu aflahlut.
Mér var sjúkrasjóðurinn mik-
ið áhugamál. Hugmyndina
fékk ég frá Dönum, sem ég
kynntist á Austurlandi, og í
Eyjum byrjaði ég strax að
berjast fyrir sjóði, sem átti
að verða vísir að tryggingum.
Þótt hann væri kannski ófull-
nægjandi, gátum við snemma
hjálpað þremur verkamönn-
um til að fara á berklahælið.
Þeir fengu 600 krónur hver og
tveir þeirra komu aftur heilir
heilsu, en einn dó. Sjúkrasjóð-
urinn var orðinn 14 þúsundir,
þegar ég fór frá félaginu, en
kommúnistarnir hugsuðu
aldrei neitt um hann og reikn
ingar sáust aldrei. Líklega hef
ur eitthvað farið í húsbygg-
ingu, en hitt hvarf einhvern
-veginn.
Mér fannst, að verkamenn
væru . of afskiptalitlir um
tryggingamálin bangað fil
Jón Baldvinsson og Haraldur
Guðmundsson komu til sög-
unnar. Ég fylgdist alltaf með
tryggingamálunum. Þar sá ég
drauma mína rætast.
Á sviði félagsmálanna haía
orðið mestar framfarirnai',
sérstaklega á aðstöðu gama'l-
menna og einstæðra mæðra.
Sjómannsekkjan fékk á *þess-
um árum 400 krónur í eitt
skipti fyrir öll, en nú árlega
með börnum til 16 ára aldurs.
Vonandi fara tryggingarnar
enn batnandi, þannig að eng-
inn verði útundan í þjóðfé-
laginu. Það er ekki víst, að
þeim ríku líði nokkuð betnr,
en að enginn þurfi að líða
skort, þar er fyrir mestu.
f FYRSTU BÆJARSTJÓRN.
— í fyrstu bæjarstjórnar-
kosningunum komu fram sjö
listar og bauð verkamannafé-
lagið fram einn þeirra. Jón
Hinriksson var í fyrsta sæíi,
en ég í öðru, og komumst við
báðir að. Helztu málefnin?
Hafnargerðin var aðalmáli 5
fyrstu árin, þegar ráðizt var
í byggingu hafnargarðanna,
en ég beitti mér einna helzt
fyrir vegabótum, en áður
voru hér aðeins troðningar.
Fyrir fjörutíu árum voru í
Vestmannaeyjum 1300—1400
íbúar, en nú eru. þeir í kring-
um 5000, og.þetta hafa verið
mikil uppgangsár í Eyjum.
Eiríkur Ögmundsson býr enn
með Júlíu konu sinni í húsi,
sem byggt er árið 1883 úr
höggnum steini og hlaðið á
sama hátt og kirkjan og Aust-
urbúðin, eða Bryde-húsin svo
kölluðu, og veggir hússins eru
15 tommu þykkir. í þessu húsi
var fyrsti barnaskóli í Vest-
mannaeyjum.
Síðastliðin sautján ár hefur
Eiríkur verið verkstjóri hjá
Helga Benediktssyni og geng-
ur enn að störfum.
— Ég velti því stundum fyr-
ir mér, segir hann, — hver
aðstöðumunur verkamanna er
nú og fyrir 40 árum. Unga
fólkið trúir okkur ekki, gömJu
körlunum, það kvartar um
vinnuþreytu og sér vankant-
ana víða, og krefst umbóta.
Það er gott að áfram stefni
til nýrra tíma, en fólk fylgist
Framhald á 10. síðu
'38
ijjiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiinnmnnnnmnnnnpnnnnnnnmimnnmnnnnnnnimunnninnnniiiniinuiintiiiiiiiiiiiiiuiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiir
E,
-G REYNDI að finna eit
| hvað fallegt, — gatan var san
| arlega ekki falleg, en á þeii
| stutta tíma, sem ég gekk þc
| um, fann ég þó aftur falleg
| hluti. Fallegt blóm í garði -
| elskendur — sem voru hvo]
| öð”” "ú' ''svo lengi, sem þa
~j nú varir, hugsaí
ég). En samt,. -
það sem þau n
.áttu, —haming.
__________ una, ■— gat enj
inn nokkurn tírr
tekið frá þeim. - Qg svo kom
tvö gömul á móti mér. Þa
leiddust. Hún staulaðist. ;
fram. — Það var auðvelt a
Fyrir
konur
= sjá, að fæturnir voru útslitn-
l ir, en hendurnar voru hlýjar
| og mildar. Þessar gömlu mann
I eskjur höfðu verið vinir langt
I líf, og það var sjáanlegt, að
| ef annað þeirra dæi, þá mundi
| hitt visna upp, — það fundu
i allir, sem sáu þau.
Smám saman þegar ég gekk
| eftir götunni, sá ég fleira og
fleira fallegt, Gatan sjálf var
svo viðbjóðsleg, að ég varð að
leita ákaft fegurðarinnar, en
sú leit er eitt það yndislegasta,
sem við getum gert, — við
finnum alltaf fegurðina, sem
við leitum að, ef við óskum
þess af öllu hjarta.
Munið þið ekki eftir ævin-
týri H.G. Andersen um töfra-
spegilinn, sem brotnaði, þegar
hann féll til jarðar? Þeir, sem
fengu brot af þessum spegli
í augun, gátu ekki sóð neitt
fallegt nokkurs staðar. En
fle&t okkar þekkjum leitina
eftir einhverju fegurra og
betra, — og þessa fegurðarþrá
er alls staðar að finna jafnvel
í yztu myrkrum.
Þegar við enn vorum ung
og óspillt, trúðum við á með-
bræður okkar. Við trúðum á
guð, biblíuna, kristnina — og
einnig handaverk guðs. —
Vissulega kom það fyrir þá
stúlku, sem þetta skrifar, að
hundur beit hana, og fólk
hamingjun.
aí *
gerði gys að henni og brást
henni á einn eða annan hátt.
Það særði hana unz hún lærði
að trúa á illskuna og allt hið
viðurstyggilega í lífinu.
Hamingjan var svo skelf-
ingulostin, að hún flúði langt
í burtu, þegar henni skildist
það, að það er eitthvað for-
stokkað og vanabundið yfir
lífi sums fólks, svo að það
sjálft gerir sér í rauninni
aldrei ljóst sitt rétta eðli.
En hún sneri aftur þennan
merkilega veg til baka, og
stúlkan fékk.aftur trú á öllum
og traust. Það er alltaf eitt-
hvað gott til, jafnvel í hinum
versta, við verðum bara að
leita þess og ekki gefast upp
í leit okkar að hinu jákvæða,
— og hamingjan kom svo
hljóðlátlega til hennar eitt
kvöld, þegar kirkjuklukkurn-
ar hringdu við sólsetur á ind-
verskum sléttum.
Ennþá hljómið þið, æsku-
klukkurnar mínar, Ef til vill
er heimurinn ekki svo slæm-
ur. — Það eru þó ætíð til
klukkur, sem hringja, — fólk,
sem leitar eftir innri friði,
innri hamingju.
Þeggr okkur verður það
ljóst, að við getum ekkj vænzt
hamingjunnar utanfrá —, þeg
ar hver vonarneisti er útkuln-
aður, þá komumst. við ef til
vill að hinu undursamlegasta,
sem til er. Við finnum, að
hamingjan, sem við leituðum
að út um a.llt, hana er aðeins
að finha í okkur sjálfum.
Þá er liðinn sá tími, þegar
við segjum við aðra —, ást-
vini okkar —, gerið mig ham-
ingjusöm. Við byrjum á byrj-
uninni, snúum okkur að okk-
ur sjálfum og spyrjum;---
„Hvemig get ég gert aðra ham
ingjusama,“ og þá erum við
komin á rétta leið, — við erum
að vinna úr því efni, sem við
eigum til þess að gera okkur
sjálf HAMINGJUSÖM.
Alþýðublaðið — 29 ágúst 1959 £