Heimskringla - 21.05.1914, Side 4

Bls. 4
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 21. MAÍ, 1913
Heimskringla
(Stofna-B 1886)
Kemur út á hverjum fimtudegi.
tJtgefendur og eigendur
THE VIKING PRESS, LTD.
Vert5 blatSsins í Canada og
Bandaríkjunum $2.00 um árib
(fyrirfram borgab).
Sent til Islands $2.00 (fyrirfram
borga?5).
Allar borganir sendist rábs-
manni blabsins. Póst eba banka
ávísanir stýlist til The Viking
Press, Ltd.
Ritstjóri
RÖGNV. PÉTURSSON
Rábsmabur
H. B. SKAPTASON
Skrifstofa
729 Sherbrooke Street, WiDnipag
BOX 3171. Talslml Garry 4110
Járnbrautirnar og
vestur fylkin.
1 síðustu blöðum var skýrt frá
samningi sambandsstjórnarinnar
við Can. Northern félagið. Var í
fáum atriðum farið iauslega yfir
járnbrautarsögu Vesturlandsins og
bent á, með hvað mörgu móti þau
reyndu að mata krókinn á kostnað
almennings meðan samgöngumálin
voru í sem mestu ólagi og brautar
þarfirnar sem mestar í héruðunum
sem voru að byggjast.
Hafði almenningur þá ekki þær
gætur á stefnu og starfsaðferðum
brautareigenda, sem átt hefði að
vera, en þráði fyrst og seinast, að
fá brautir lagðar, hvað sem það
kostaði. Úrslitin urðu þau, að
brautirnar voru bygðar af almanna-
fé, sem lokkað var út með fagurmæl-
um og fölskum töium.
í>ó á margan hátt ríkið, sem heild
hafi orðið að leggja drjúgt af mörk-
um við þessi félög, hafa þó fylkin
orðið að bera mciri ábyrgð gjörðra
loforða, og sérstaklega nýju fylkin.
En einkum á það við Can. Northern
brautina. Þannig ábyrgðist Britisli
Columbia $35,000 veðskuld fyrir fé-
lagið fyrir hverja mílu brautarinn-
ar, er félagið lét byggja innan fylk-
isins. Er ábyrgðin fyrir endurborg-
un lánsins innan 50 ára, að með-
töldum öilum vöxtum, er nenia 4
prósent. Við þessa ábyrgð hefir svo
íyikið aukið $10,000 á hverja mílu
nú síðastliðinn vetur. Ncma nú
skuldaábyrgðir fylkisins $47,965,000,
sem það er ábyrgðarfult fyrir að
standa skil á, geti félagið ekki borg-
að. Fyrir þessa skuld heimtaði fylk-
ið enga tryggingu frá félaginu.
Traustið og trúin á fyrirtækinu og
frainleiðslumagni landsins í heild,
var svo mikið, að það þótti ónauð-
synlegt.
Út í sömu ógöngur gekk Alberta
fyikið. Það ábyrgðist skuldabréf
með sömu skilmáluin og British
Coluinbia, er nú orðið nema $35,000
og kemur uphæðin til jafnaðar upp
á $15,000 á hverja mílu, að hliðspor-
um öllum meðtöidum. Enga trygg-
ingu tók fylkið hjá félaginu fyrir
þessari ábyrgð. Virðist sem inönn-
um hafi ekki orðið ljóst, að þess
væri nokkur þörf, né að hægt væri
að meta brautina svo hátt, að ekki
borgaði hún vöxtu og höfuðstól á
sínum tíma, hvað iiátt sern hún færi
eftir að brautarlagningunni væri
lokið. Það, að forkólfar brautarinn-
ar drógu þriðjung og helming þessa
fjár frá brautar fyrirtækinu og
vörðu því til annara hiuta, en létu
svo brautina eina bera skuldina
virtist iieidur ekki vera að gætt.
Né það, ef brautarfélagið yrði gjald-
þrota að þá yrði ekki hægt að
snerta hin fyrirtækin og láta þau
svara til baka því sem til þeirra
hafði runnið.
Saskatehewan fylkið gekk einnig
í sömu gildru. Það er búið að á-
byrgjast nú veðskuldir á brautum
Can. Northern félagsins sem koma
uppá $18,590,000 og hefir enga trygg-
ing. Ekki svo mikið sem leyfi til
að taka eina ekru af iandi innan
sinna vebanda eða eina bæjalóð í
öllum smábæjunum * frain með
brautinni.
Ontario gekk sömu slóðina. Það
ábyrgðist $7,860,000 í skuldabréfum
og að auk gaf félaginu 2,000,000
ekra af landi sem er minnst $5 virði
ekran. Ekki getur það tekið ekru
af þessu landi aftur ef illa færi, því
það er nú löngu Veðsett. Ekki hef-
ir það hald á nokkurri bæjarlóð.
Ekki faðmlengd af talþráðum.
Þá hefir sambandsstjórnin cinnig
óbyrgst skuldarbréf, ofan á alla |
þessa súpu sem fylkin eru búin að ' tryggingu fyrir hverjum dollar sem
ábyrgjast, uppá $60,000,000, og er það ábyrgðist fyrir brautina og
meginið af því ábyrgst fyrir haustið fyrsta veðrétt í öllum eignum fél-
1910. Eyrir þessari ábyrgð hefir rík-
ið sömu tryggingu og fylkin hin er
vér höfum talið, ails enga. Eina
tryggingin fyrir því er sú, að braut-
in geti staðið skuldunautum sínum
skil svo aldrei komi til þess að land-
ið þurfi að standa við ábyrgð sína.
Og á því var byggt og því treyst er
ábyrgðirnar voru veittar.
En árið sem leið, leiddi það í ljós
að sú ábyrgð var völt og til þess
getur komið að þjóðin verði að
svara úti ábyrgstum gjöldum. Og
það var þessvegna að þingið og
stjórnin tók mól þetta til meðferð-
ar og gekk svo frá því að tryggja
þjóðinni, úr því sem komið var,
eignarhald á brautinni. Má segja
að það hafi verið nauðugur einn
kostur svo verzlunar og peninga
hrun yrði ekki leitt yfir iandið.
Mackenzie og Mann hefðu ekki
horft í það að lofa öilu að fara um.
Brautin stóð þeim ekkert. Hún
agsins innan fylkisins. Það gat
lagt hendur á alt sem brautinni til-
heyrði og allar bæjarlóðir félagsins
innan fyikis takmarka, því þó bæj-
arlóðir til heyrði sérstöku félagi í
orði kveðnu, þá hafði það félag
einnig veitt því veð í eignum sínum.
Brautirnar hér í fylkinu liafa borg-
að sig mæta vel, og greitt meiri
tekjur en samsvarandi að mílna-
tölu við hinar brautir félagsins.
Hefðu því tekjur brautarinnar hér
meir en bætt fylkissjóðnum upp
það sem hann hefði orðið að svara
úti ef til þess hefði komið að hann
hefði orðið að svara vöxtunum af
ábyrgstum skuldum. Þetta fylki
stóð því föstum fótum á hverju sem
hefði oltið með brautina, og var
það því eingöngu að þakka að
fylkisstjórnin gekk öðruvísi frá á-
byrgð sinni en hinar í vestur fylkj-
unum. Þessvegna gjörði Manitoba
enga áskorun til sambandsstjórnar-
, innar að koma sér til hjálpar er hin
kostaði þá aldrei neitt, en hafði a fy)kIn báðust iigveiziu.
þenna óbeina hátt, með því að
snúa mörgum tekjum greinum henn
ar í önnur fyrirtæki veitt þeim of-
fjár. En nú gat hún ekki lengur
verið þcim sama auðþúfan og verið
hefir, því veðskuldir hennar urðu
ekki auknar úr þessu, og þá mátti
alit falla.
Þegar fylkin sáu hvað verða vildi,
báru fylkisstjórnirnar sig upp við
sambandsstjórnina að afstýra vand-
ræðum. Allar fylkisstjórnirnar
nema Manitoba stjórnin, og hvíldi
þó á þessu fylki ábyrgð fyrir $24,-
059,446. En til þéss, lág önnur á-
stæða að Manitoba gjörði enga á-
skorun, og víkjum vér að því seinna
Eylkissjóðurinn hér stóð ekki í
neinni hættu, þó auðvitað að hrun
brautarínnar hafði haft sömu verzl-
unar áhrif hér og annarstaðar, og
skapað alment eignatap.
Með þetta fyrir augum varð sam-
bandsstjórnin að gjöra eitthvað, og
fram úr vandræðunum greiddi hún
svo, að slík afstaða sem sú er landið
var komið í getur ekki komið fyrir
aftur. Hún náði tryggingunni í
sínar hendur. Hún náði hlutdeild
í stjórn og meðhöndlan félagsins.
Með öðrum orðum iagði félagið
uridir þingið, svo það er nú cngan
vegin sjálfrátt í gjörðum sínum; og |
hún gekk svo frá, að þjóðin getur !
hvenær sem er, ef félagið stendur
ekki við sína samninga, neitt án
alls kosnaðar, formenn brautarinn-
ar til þess að skila landinu braut-
inni og öllu sem henni tilheyrir.—
svo sem, fréttaþráðum, biðstofum,
hliðsporum, vögnum, verksmiðjum
og flutningatækjum. Er ekki ann-
að hægt að segja en þar hafi vitur-
lega verið fram úr vandræðum ráð-
ið.
Eignum Maekenzie og Manns er
þeir haida scm séreignum, eftir þess-
Ekki er þó hægt að bregða hinum
stjórnunum um að þær hafi vís-
vitandi telft sjáifstæði hinna fylkj-
anna í voða, en þær sáu ekki lengra
og almenningur ekki heldur, og
voru ekki nógu varfærnar.
Það var því varfærnisstefnu Rob-
lin stjórnarinnar að þakka að ekki
tókst eins til hér og vestra. Og það
er þessi varfærnisstefna, con-serva-
tive stefna sem auðkent hefir margar
hennar gjörðir. Það þykir of mikil
íhaldsstefna með köflum, en sá
stofnar minstu í voða sem fer að
öllu gætilega, og hefðu öll fylkin
staðið eins að vegi nú gagnvart
brautinni, hcfði sambandið ekkert
þurft sér af henni að skifta, hvorki
í bráð eða í lengd, því fylkin hefðu
þá getað tekið hana eins og hún var
og gjört hana að þjóðeign.
Það er einmitt þessi stefnu munur
—varfærin—tryggja fyrirfram jafn-
vel fyrir óhöppum eða brygðum
sem ekki virðast líkleg sem auð-
j kennir stefnu Roblin stjórnarinnar
fram yfir aðrar stjórnir hér í land-
inu, og sem virðist að fylkisbúar
hér ættu ekki að eiga erfitt með að
meta til giidis. Og það er það sem
sýnir að liún ber höfuð og herðar
yfir stjórnir nágranna fylkjanna.
Þegar þess er gætt ætti ekki að
vera mikil iíkindi til þess að lienni
muni tapast mikið fylgi við næst-
komandi kosningar. Því cf það er
nokkuð sem auðkennir stefnur og
ioforð andstæðinga hennar hér, þá
cr það fljótfærni og ígrundunarleysi
j allra þeirra mála er þeir hafa tekið
á stefnuskrá sína. Það er meiri
styrkur sem fylgir gætni og ná-
kvæmni cn loforða gnægðinni og
glamuryrðunum cr aldrei hafa ann-
að verið en mýraljós og tál þegar
til efndanna hefir komið.
Saga járnbrautarmála fylkjanna
um samningi má ná líka, með Því verður áður en líkur> ein sú eftir.
að iialda þeim ábyrgðarfullum fyrir i
tektaverðasta fjármála saga þessa
samningumsemþeirhafagjörteða la-nds_Þessarar á]fu En kaf]j gá
gjöra, reynist þeir samningar óhag-
sem Manitobafylkið myndar verður
ifka sá öfga minsti og ber vott um
meiri gætni en tímamótin í heild
sinni benda til.
kvæmir brautinni. Því þeir eru
undan engri ábyrgð leystir með því
að stjórnin skipar mann í féiags-
stjórnina.
En gjafir þær sem landið var búið
að veita þeim sem námu rúmum
$42,000,000 voru tapaðar eins og stóð
og eru náttúrlega tapaðar ef ekki
kemur til neinna gjörða þeirra í Fyrir nokkrutn vikutn voru Hkr.
framtíðinni sem þeim beri að svara j ^ndar þrjár nýjar bsekur, hver
Nýjar bækur.
fyrir.
annari fróðlegri, er allar snertai
En naumast er hægt að ijöra sér j ísland. Eru tvær þeirra gefnar út
grein fyrir hættunni sem fylkin hér heima, en ein suður í Bandaríkj-
vestur um voru komin í. Hefði um. íslendmgar hafa þó samið
gjaidþrot orðið, auk ails eignafalis
sem orðið hefði í landinu, hefði
Saskatchewan orðið að svara út ár-
lega $750,000 í rentu á skuldbréfin
sem það var búið að ábyrgjast. Al-
berta hefði orðið að láta úti $1,416,-
000 á ári, og British Columbia $1,920,-
000. Eða til samans þessi þrjú fylki
þær allar og séð um útgáfuna, -
eins þeirrar, er út kom sySra. —
Vildum vér benda á rit þessi, því
þau eru þess virSi, aS sem ílestir
kynni sér þau, er annars vilja lesu
nokkuS um Island, eSa þaS sem
íslenzkt er.
¥ ¥ ¥
$4,086,000, eða meir en sameinaðir MANNTAL Á ÍSLANDI, l.DES. 1910
sjóðir fylkjanna hefðu hrokkið til,
er stjórnarkostnaður og vextir fylk-
isskulda bréfa var goldið. Með
öðrum orðum fylkin hefðu orðið
gjaldþrota í sömu andránni og fél- j fyrst langur og fróSlegur formáli,
agið kollvarpast.
En nú var Maniaoba í súpunni líka j
eftir Indriða Einarsson, Rvík.
gefið út af stjórnarráði tslands
1913, pp. XVm og 198.4
Bók þessi er full af fróSleik. Er
j um hagfræði landsins fyr og síSar,
saga manntals á Islandi, frá Feld-
með sínar ábyrgðir, uppá $24,059,- j ardálksáætlun 965, upp til þessa
446.? Árleg renta af þeirri upphæð tíma. RitgjörS þessi er samin af
nemur $960,000. Nei. Þó þetta fylki j indriða Einarssyni skrifstofustjóra
hefði komist í klemmu rétt í bili, ner hún annan blæ en ílest, sem
stóð það ekki til aö tapa neinu. um hag landsins hefir veriS skrif-
Því þa« er eina fylkið sem tók að, Hún er fuU af trú, yon
o g 1 j ó s i, — trú og von um
framtíð íslenzku þjóðarinnar, og
Ijósi — bjartsýni um þýðitigu þjóð-
arbaráttunnar. Saga lands og
þjóðar er skoðuð frá annari hlið,
en oftast er, þegar menn hafa
helzt ekki eftir neinu munaS, er
gjörst hefir á Islandi, nema eld-
gosum, hafís, harðindum, svairta-
dauða, einokun, bólu og misling-
um. Einsog saga þjóðar vorrar er
oft sögð, einsog hún er í hugum
mairgra, er hún liin einkennileg-
asta “apókrýfa” allra Egypta-
lands plága, sem til er í víSri ver-
öld.
Af því vér teljum víst, aS fleiri
muni lesa þessa ritgjörð meSi á-
nægju en vér, tökum vér hana upp
í blaðið, þeim hinum sömu til
gatnans.
þá eru í bókinni 23 töflur um
mannfjöldann eftir ýmsum skift-
ingum landsins, svo sem sóknum,
prófastsdæmum, sýslum, kaup-
stöðum, landsfjórðungum, lög-
sagnar umdæimun, alþingis kjör-
dæmum o. s. frv. Einnig er sýnd
skifting þjóðarinnar eftir aldri,
kynferði, hjúskaparstétt, atvinnu,
fæðingarstað, trúbrögðum og heil-
brigSis ástandi.
þar næst eru skýrslur um mann-
dauSa (1901—10), mannfjölgun,
þéttbýli o. fl.
Eftir skýrslit þessari að dæma,
er Austur-Skaiftafellssýslu pró-
fastsdæmi fámennast, 1128 manns.
þar næst Norður-þingeyjar, með
1369. Mannflest er Kjalarness pró-
fastsdæmi, með 17,595 (að meS-
taldri Reykjavík). Mannfæst sókn
á öllu landinu er MöSrudalssókn í
NorSur-Múlasýslu, er telur 3 heím-
ili og 26 manns. Næst er NjarS-
víkur í sömu sýslu, er telur 27
manns, og þá Ábæjarsókn í Skaga-
firði, með 5 heimili, en 29 manns.
Mannflest sókn á öllu laindinu er
auðvitað Rvík, er ein telur fleiri
en 6 minstu prófastsdæmi lands-
ins. Af fjóyðungunum er Sunn-
lendingafjórðungur mannflestur, en
fámennaistur Austfirðingafjórðung-
ur.
Rúmar 70 atvinnugreinar eru
1 taldar, þar með embætti, í land-
inu. Sýnir skýrslan að á öllu
landinu eru 131 prestur, 25 trú-
boðar, 373 barnatkennarar, 77 æðri
skóla kennarar, 49 sýslumenn og
embættism'enn veraldlegrar stétt-
ar, 24 aSstoðarmenn hjá verald-
legum embættismönnum, 21 lög-
regluþjónn, 16 málaflutningsm'enn,
62 læknar, 233 yfirsetukonur, 27
blaðamenn ctg rithöfundar, 137
námsmenn. Samtals eru í þessum
flokki, er ekki stunda erviðis-
vinnu, 118 5, og framfleyta þeir
2 6 0 2 manns. Verður það til
samans 3 prósent af allri þjóð-
inni. Nú er tæplega hægt að segija,
að alt þetta fólk tilheyri embætt-
ismannaflokknum, því ekki er
sanngjarnt að ’ telja netnendur í
þeim hópi, eða yfirsetukonur,' ■—
en þó svo væri, er tala embættis-
manna ekki há, og mun í fáum
löndum tala þess ílokks mannfé-
lagsins hlutfallslega jafn lág. Er
það öfugt viS þaS, sem oft hefir
heyrst, að tala embættismanna á
íslandi sé meiri en víSast hvar
annarstaðar, að hlutfalli við fólks-
fjölda.
Tala sjálfseignarbænda er 7,7 8 8
og leiguliða 1 0,1 8 5, og fram-
færa þessir tveir flokkar 3 9,3 2 8
manns, eða sem næst þ r j á s j ö-
u n d u allra landsbúa. — Alls
stunda landbúnað 2 0,8 1 9 manns
og framfæra 4 3,4 11 eöa rúman
helming allra landsbúa. — En sjó
stunda 6,9 9 4 og framfæra þeir
1 5, 8 9 0 , er það tæpur fimti
hluti landsbua. — Handverks- og
iSnaSarmanna stéttin telur 3,0 2 5
°g framfærir 6,0 3 1. — Eftirlauna
og eignamenn eru 6 4 6 og frajn-
færa 9 0 2.
Af íbúum Reykjavíkur teljast
3 81 fæddir í litlöndum, en á öllu
landinu 7 0 6. þar af eru taldir
fæddir í Canada 3 5 og í Banda-
ríkjunum 9.
Sex trúflokkar ern taldir í land-
inu aðrir en þjóðkyrkjumenn, Ka-
þólikar 49, Aöventistar 47, Úní-
tarar 25. Utan allra trúflokoa 123.
Á síSastliðuum áratug hefir
fólki fjölgaö um tæp 7,000 manns
á öllu landinu. Á vissum svæðum
hefir því þó, fækkaS : á Austur-
landi um tæpt 1,000, í SkagafjarÖ-
arsýslu um rúmt 100, lítið, eitt í
■Stranda-, BarSastrandar- ogDala-
sýslum, einnig í Kjósar- og Gull- |
bringu-, Árnes-, Rangárvalla- og
Vestur-Skaftafells-sýslum.
Margskonar annar fróðleikur, er
snertir hag landsins, er í riti
þessu.
¥ ¥ ¥
ÁRBÓK HINS ÍSLENZKA FORN-
LEIFAFÉLAGS, 1913
Rvík. 1913, pp. 84, 8vo.
Mestur hluti Árbókarinnar er
um Vestmannaeyjar. Er fyrst rit-
gjörð eftir Sigurö Sigurfinnsson
um gömul örnefni á Vestmanna-
eyjum. Er lengst mál um, hvar
hinar fornu Ægisdyr hafi verið,
sem Landnáma getur um. Etlar
höfundur, að það sé “víkin milli
Yztakletts og Uröanna, og svo
LeiSin, milli Heimakletts og Hörg-
eyjar. Skoöun þessari er þó mót-
mælt af Matth. fornmenjaverSi
þórðarsyni.
þá er löng og fróðleg ritgjörð
eftir Matth. fornmenjavörð þórð-
arson, er hann nefnir “Vestmanna-
eyjar”. Rekur hann fyrst hieimild-
ir fyrir sögu eyjanna frá 17., 18.
og 19. öld. Getur hann þá um
landnám eyjanna og örnefni. Falla
saman ættir Ilerjólfs Bárðarson-
ar, er fyrstur bygöi eyjarnar, og
Guðrúnar, konu Sæmundar prests
hins fróða, er Oddverjar eru frá
komnir. Telur hann því næst upp
merkisatburSi í sögu eyjanna, s. s.
orustuna mi.lli þórissona og Land-
eyjarmanna, er frá sogir í Holta-
þórissögu, af hverri þorgeir hlaut
viðurnefniS Skorargeir, — kyrkju-
smíð þeirra Gissurar hvíta og
Hjalta Skeggjasonar, er var hin
þriSja kyrkja, er reist var á Is-
lattdi ; var kyrkja þessi reist 29.
júní áriS 1000, og helguS Clemens
helga Róma-biskupi ; líka á-
gang þann, er eyjarbúar urðu að
þola af víkingum, enskum og nor-
rænum, en síðast Tyrkjum 1627.
þá fer liann nokkrum orðum um, i
hverra vörzlum eyjarnar hafa ver-
ið fram á siðari tíma. — Rit-
gjörðin er liin fróölegasta og mjög
þægilega rituð, svo hún er skemti-
legur lestur.
Loks er löng ritgjörð um altaris-
töflu frá Mööruvöllum í EyjafirSi,
eitir sama höfund. Talfla þessi er
frá 15. öld oig mjög merk, að sögn
fornmenjavarðar. Ber lnin mynd
Marteins biskups hins helga, er
fyrstur setti á fót munklíf á
Frakklandi, og síðar varð biskup í
Túróns borg, árið 375. Marteinn
biskup var mikið lieilagur maSur,
og framkvæmdi mörg kraítaverk,
reisti fimm menn frá dauðum,
læknaði sjúkal, rak út óhreina
anda og gjörði fleira, er dugur var
í. Var Marteiun mikið dýrkaður í
fornri tíð, og tíu kyrkjur voru
honum helgaðar á íslandi. “Mat-
hákar og drykkjumenn lofuðu
Martein mjög og skoSuðu hann
sem dýrSling sinn. Kom þaS til af
jarteikn einni. Fátækur ferjukarl
hót á hinn heilaga Martein á þrett-
ándanum : ‘Gef mér vín, blessaSi
Marteinn, að eg ei þurfi aS vera
þurbrjósta, er aSrir gleðja sig’.
þá kom maSur á árbakkann og
skyldi yfirum. Karl sótti hann, en
er hann var kominn út á ána, féll
stór fiskur í ferjuna. Karl seldi
fiskinn og fékk ærið vín fyrir”. —
Marteinn var verndarmaSur heilla
héraSa og borga. Hann var höfuS-
dýrlingur Frakklands. Kápa (capa)
hans var varSveitt í höll Frakka-
konunga og var hús þaö, er hún
var geymd í, kölluS “capella”
en þeir “capellani (sbr.‘kap-
alin’), er hennar gættu. — SíSan
voru einstakar hirðkyrkjur kon-
unga nefndar “kapellur” og loks
smá kyrkjulegar byggingar og
guðshús”.
Geymd áttti að hafa veriS nokk-
ur bein hins helga Marteins í
Hólakyrkju. Á Martcins-dýrkun
bendir þessi setnlng í bœnarvers-
inu igamla, sem getið er um í
þjóSsögunum”,
“Pétur og Páll á miðri mér,
en Marteinn til fóta”.
Marteins-minni var drukkið í öll-
um stórveizlum, segir höíundur-
inn, fram á miðja 18. öld.
Síöast er skýrsla Fornleifafélags-
ins, Ársfundur 1913, Reikningar
1912 og Félagatalj
Vér vitum ekki, hvort íslending-
ar hér gjöra sér fulla grein fyrrr,
hverja þýðingu forngripasafniö oig
þjóðmenjasafnið hefir fyrir sögu og
menningu Islands. Er óhætt aö
fullyrða, að næst skólunum e>r
það ein þýðingarmesta stofnunin
á landinu. Engin þjóS, er átt hefir
jafnlanga og merkilegal sögu eitis-
og Islendingar, á jafnfátt og litiö
af sögulegum menjum, Er það
nokkuð því aö kenna, að íram til
þessa hafal einstaklingarnir ekki
sýnt safninu og landinu þá rækt,
sem skyldi. Mikið af góðum grip-
um hefir fluzt liingaS vestur. Er
það því leiðinlegra, sem það er
nokkurnveginn víst, alð þeir eru
allir týnzlu og eyðileggingu seldir
hér, Vér minnumst þess, aS bafa
séð víSsvegar i íslenzku bygSun->
um liér marga forna og fágæta
hluti, er hvergi hefði átt betur
heima en á forngripasafninu. Vildu
nú ekki þeir, sem þessa gripi eiga,
! senda þá heim og gefa landinu ?. >
þeir geta gefið þá til minninga um
sjálfa sig eða ættingja og vini, og
yrði það varanlegri bautasteinar,
er þear reistu sér á þann hátt, en
þótt reistir væri minnisvarSar hér
— í grafreitum þessa lands, þar
sem alt er jafnmiklum breytingum
háS og bygSarlög vor eru hér í
álfu. þaS væri fallega gjört, og
bæri vott um einlæga oig hreina
ættjarSarást og samhug til lands
og þjóðar. 1
¥ ¥ ¥
ATALOGUE OF THE ICELANDIC
COLLECTION
Bequeathed by Williard Fiske, com
piled by Halldór Hermannsson
Ithaca, N.Y. 1914, pp. VIH. 756 4o
Skrá þessi er alarmikið bákn,
á stærð viS stærstu orðabækur,
Er hún rinsog naínið ber með sér
skrá yfir alt íslenzka safnið, sem
próf. Fiske átti og arfleiddi Cor-t
nell liáskólann að. Halldór Her-
mannsson, bókavörður við Fiske-
safnið, hefir samið skrá þessa, og
hefir það ekki verið vandalaust
verk. Er skráin í tvennu lagi, —
fyrst ér alt safnið flokkað niður
eítir höfunda-röð, og tekur það
yfir mestan hluta bókarinnar. Svo-
er flokkað niður eftir eíni ritanna.
Framan við skránal er formáli, þar
sem liöfundurinn gjörir grein fyrir
verki sínu. Getur hann þess, að
próf. Fiske hafi sjálíur verið byrj-
aður á, að skrásetja safnið, áSur.
en hann dó, en ekki enzt aldur til,
— skrá lians likai verið nokkru ít->
arlegn, fylgt þar stuttar æfisögur
liöfunda.
Með bók jiessari er fengiS á ein-
um stað nöfn og skrá yfir flest
það, sem til er á íslenzku máli og
gefið hefir verið út, írá fyrstu
byrjun. þá er og flest upp taliö,
sem Islendingar hafal skrifaö á út-
lendu máli, eöa verið um ísland
og íslenzk mál skrifað af útlend-i
ingum. 1 safninu er hátt á 11.
þúsund bindi, og mun því vera
orðið liið stærsta íslenzka bóka-
safn, sem til er í viöum lieimi.
Fyrir hvern, sem leita vill upp-
Iýsinga um, hvað sé til á íslenzku,
í ýmsum fræðum, er ekki hægt aö
íá betri leiðbeiningu en skrá þessi
veitir, þó hitt sé annaS mál, aö
ekki er nú nema lítill hluti þess
alls fáanlegur í bókverzlunum, sem
þair er taliS.
þaS er ekki fyrr en maSur fer aS
blaða í skrá einsog þessari, aö
maður verður þess fyllilega á-
skynja, hvílik bóka- og ritsmíÖa-
þjóð íslenzka jjjóðin er. Og er þaö
hinn skýrasti vottur fróSleiksfýsn-
air þjóöarinnar, því engin nema
fróöleiks-þyrst þjóð ver jafn mikl-
um tíma og fé til ritstarfa og
bókagjörðar.
Vitaulega má segja, að margt af
því, sem út er gefið, og annaS-
hvort er nú samiS eða grafiS u-pp
úr gömlum skræðum, sé af mis-
jöfnu tagi. “Sumt var fagurt,
sumt var þarft, en sumt vér ekki
um tölum”, á viS meira en ljóSa-
gjörðina íslenzku, en þó mun svo
margt mega teljast íagurt og
þarft, að afkastaverk þjóSarinnar
sætir fádæmum í þessu efni.
Margur mun svo líta á, sem hiS
einai og helzta, sem íslenzka þjóS-
in á frá cldri tíS af bókmentalegu
tagi, sé íslendingasögur, Eddurn-
| ar og Noregskonungasögur. — þó