Heimskringla - 27.11.1929, Qupperneq 4

4. BLAÐSIÐA.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 27. NÓV., 1929
i
l^cintskt'ingla
(StofnuO 1886)
Kemur út á hverjum miOvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS, LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: 86537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyrirfram. Allar borganir sendist
THE VIKING PRESS LTD.
SIGFÚS HALLDÓRS frá Höfnum
Ritstjóri.
Utanáskrift til blaOsins:
Manager THE VIKING PRESS LTD.,
853 Sargent Ave., Winnipeg.
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
"Heimskringla” is published by
The Viking Press Ltd.
and printed by
THE MANITOBA MINER PRESS
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 27. NÓV., 1929
Slysfarirnar
Svo er að heyra á kunnugum mönn-
um, sem þeir muni ekki eftir haustvertíð
hér á innfylkjavötnunum, er slíkt skarð
hafi höggvið í flokk vestur íslenzkra fiski-
manna. Fiskivertíðin þessi mun nú hafa
tekið sjö mannslíf í toll af íslendingum,
allt menn á bezta aldri; og vafalítið stök
heppni, að ekki þarf að skrifa fjórtán í
stað sjö, eftir fregninni frá Langruth að
dæma.
Ekki er líklegt, að fiskimenn hafi far.
ið þeim mun ógætilegar til atvinnu sinn-
ar í haust en endrarnær, að manntjónið
hafi þessvegna orðið þetta meira en und-
anfarin ár. En þó virðist sennilegt að
fleiri varúðarreglur gætu fiskimenn stuðst
við, til þess að minka áhættuna nokkuð
framvegis.
Að tryggja sig fyrir því slysi, er varð
Ólafi heitnum Goodman og félaga hans
að bana, og því nær hafði búið sjö mönn-
um frá Langruth kalda gröf: að ísspöng
losni frá höfuðísum, meðan eigi eru vatns-
þök landa á milli, verður sennilega aldrei
gert. En drukknun Þórarins Jónssonar
og félaga hans hlýtur að verða fiskimönn-
um öflug áminning um það, að fela ekki
líf sitt svo lélegum kænum og ósjófærum,
að varla megi heita að þeim sé fleytandi
nema í rjómalogni, ef nokkur farmur er á.
Vatn það, er varð þeim félögum að bana,
er ekki stærra en það, að manni virðist,
að á sæmilegum báti ætti ætíð að vera
mögulegt að bjarga sér til lands hversu
snöggt sem hann ryki.
Og hið hörmulega lát hins fórnfúsa,
vaska drengskaparmanns, Guðmanns
Magnússon ætti að verða til þess að eng-
inn fiskimaður legði svo til ísfiskis á stór-
vötnin, að hann hefði ekki með sér átta-
vita. Manni virðist, er maður hefir lesið
þá hörmungarsögu, sem hún hefði aldrei
þurft að verða færð í letur, hefðu þeir fél-
agar haft' áttavita.
En auðvitað geta áttavitar bilað, eins
og önnur verkfæri, eða brugðist um stund
arsakir, sökum segul-truflunar. Þess
vegna ættu fiskimenn að hafa jafnan með
sér léttan handsleða, og á honum létt
tjald og hvílupoka, þurra og vel hlýja, ef
þeir þurfa að láta fyrirberast undir beru
lofti, sem oft kann að verða, eins og nú
um daginn. Það er gamalkunnugt, að
villtir menn ganga að jafnaði í hring, og
hann sjaldnast svo stóran, að mikil lík-
indi geti talist til þess að þeir nái landi,
ef staddir eru langt úti á ísum stórvatn-
anna, og ekki hefir tekist að átta sig á
vindstöðu, áður en bylurinn er skollinn
á. Og þótt landi sé náð í blindbyl, þá
eru menn ekki strax komnir til húsa,
nema sérstök heppni sé með, ekki sízt ef
myrkt er einnig af nótt, en engin leið að
rata í skóglendi, eða á sléttlendisflákum,
þar sem lítil eða engin landmörk eru að
átta sig á. Að vísu geta menn oft grafið
sig í snjó, ef á land er komið, en þó mun
það ef til vill eigi ætíð auðið, né heldur
einhlítt, ef um harðviðri með frost-
grimmd er að ræða, en það ætti tjald og
hvílupokar að vera, ef menn annars eru
nokkurnveginn sæmilega útbúnir gegn
kuida, sem vonandi lang oftast má gera
ráð fyrir.
Við slysum verður auðvitað aldrei að
fullu gert, hvorki á sjó né landi. En mik-
ið stendur í hvers manns valdi til þess að
koma í veg fyrir mörg þeirra. Ekkert
sýnir það áþreifanlegar en ferðasögur
Vilhjálms Stefánssonar, sem var hvort-
tveggja í senn: allra manna áræðnastur,
en um leið líklega einhver fyrirhyggju-’
samasti langferðamaður, sem menn hafa
nokkurntíma haft sannar sagnir af.
Og vonandi verða sum þessi hörmu-
legu slys, er orðið hafa hér á fiskivötn-
unum í vetur, til þess að íslenzkir fiski
menn húi sig heldur betur en áður hefir
ýerið til þess að mæta stormum, frosti
og fárhríðum.
Bækur
LJÓÐMÁL. Kvæði eftir Richard Beck.
Winnipeg. Columbia Press Ltd. 1929
Höfundur þessara kvæða, dr. Richard
Beck, sem í haust var veitt prófessors.
embættið í norrænum bókmenntum við
háskóla North Dakoia-ríkis, er ekki með
öllu ókunnur íslenzkum lesendum, sér-
staklega vestur-ísienzkum, sem skáld, þótt
þetta sé. fyrsta kvæðabókin, er hann gefur
út, því mörg af þessum kvæðum hafa
birzt í vestur-íslenzku blöðunum; flest f
Lögbergi; og svo fáein í blöðum og tíma-
ritum á íslandi. Má segja að hann komi
hér til dyranna klæddur eins og þar; þau
kvæði er eigi hafa verið birt mjög svipuð
að formi og gæðum þeim er áður hafa kom
ið á prent.
Dr. Beck virðist vera lipur og lag-
hentur ljóðsmiður, og ekki er mikið af
hortittum í bókinni, þótt nokkrir áberandi
rímgallar séu á stöku stað innan um, þar
sem annars er sérlega liðlega kveðið.
Mun það frekar stafa af fljótvirkni en
öðru, og því eigi vert að vera að tína þá
saman.
Búningur flestra eða allra kvæð-
anna er snotur, eða prýðislaglegur, og
enda íburðarmikill. En innviðamikill
skáldskapur er þetta ekki. Lýsa ljóðin
fremur góðmannlegu, óbrotnu hugarfari,
og einföldu, bamslegu trúartrausti, en
mikilli lífsreynslu eða þroska. Höfundur
inn virðist ekki hafa mjög “kennt til í
stormum sinna tíða,” sem ekki hafa þó
Verið sérlega smávægilegir, sumir, heldur
komist furðanlega ósnortinn frá áhrifum
þeirra. Sú kjölfesta er höf. hefir aflað
sér að þessu, virðist máske nokkuð auð-
fengin. Kvæðið, “Á töfraklæði,” segir
frá draumför höfundar til ýmissa nafn-
frægra sögustaða, þar sem honum gefur
sýn á ýmsa þá atburði, er þar hafa helzt-
ir gerst. Hann “bergir Nílár bárum
helgum af;” stendur “í rökkri........á rúst-
um Karþagór, svo rættist hennar frægð-
ardraumur stór;’’ sér “mánakysst hið
mikla Parþenon,’’ og dáist að þjóðinni, er
átti þann son, “er líf þar hjó í bergið
kalt,” og spyr: “......en hvar er vald þitt
allt? —Eg horfði á margaf gyðju heiðar
brár, — en hnykkti við; þar glitra leit ég
tár;” sér “Kolosseums kynjabákn,” sem
blóðstokkið, í Róm; svífur til landsins
helga og Jerúsalem; kemur með auðmýkt
og klökkva lund tii Jerúsalem og Nazaret,
og sér fyrir sér frelsarann; gengur á
Golgata um næturskeið, og lítur kross-
leiðina — “Sú þyrnibraut er blóðgum rún-
um skráð; — í beiskri raun er fræi sann-
leiks stráð.” — Þá er ferðinni lokið:
Mín draumaför var enduö, dagur rann;
i dýrðarloga rööuls austrið brann.
A töfraklæði ég stei.g og stefndi heim,
en stjörnuleiftur dóu i bláum geim.
Nú sveitin hafði blundi létt af brá;
í brosi árdags mintist jörð við sjá.
Eg yngdur stóð; var orðinn maður nýr;*
við augum brosti veröld morgun-hýr.
Flest eru erindin í þessu kvæði prýð-
islagleg, hvert fyrir sig, en varla fer hjá
því að þeim, sem orðið hafa að takast
raunverulega á við lífið og sjálfa sig,
finnist heil endurfæðing frekar biliega
keypt með einnar nætur draumferðalagi,
hversu stórt sem í drauma kann að bera.
Það má segja um höfundinn, að enn
sem komið er, er hann “fremur skáld
þess ytra en þess innra,” eins og áður hef-
ir sagt verið af öðrum. Hann hefir
glöggt auga fyrir náttúrufegurð og
“stemningum,” og tekst sumstaðar að ná
þeim einkar vel, til daðmis í “Nótt,”
“Kvöld” og “Nátt-töfrar.” “Þoka,” og
“Akur einyrkjans” virðast mér einna bezt
kvæði í bókinni, þótt hið síðarnefnda
minni nokkuð á kvæði eftir Stefán frá
Hvítadal, undir sama bragarhætti (eins
*Auðkennt hér.
og líka “Einstæðingur,” minnir nokkuð
mikið á “grenitré” St. G. Steph.). í
kvæðinu “Þoka” eru þessi erindi:
Sem köttur létt hún læðist
um laut og dal;
mörg ferleg myndin fæðist
í fjallasal;
hver steinninn stakur verður
sem stærsta tröll,
hver hóll og hæðarómynd
sem hrikafjöll.
Hver fegurð er sem fölnuð,
og faðmsvídd ein
er útsýn alla vegu
eða ekki nein.
O? vofur sýnast vera
á vakki um fold
sem drepnir væru’ úr dróma
þeir dauðu í mold.
Já, þetta er þokuheimur
með þögn og hroll;
þar verður einum vofunum
vistin holl;
þar dafnar ekkert blómstur,
sem dagur ól;
þar eiga myrkur-unnendur
örugt skjól.
Eins og ég gat um áður, eru kvæðin
flest prúðhúin; búin viðkvæmum og fögr-
um lýsingar- og lýsingaratviksorðum, en
þó auðskilin og að því leyti við alþýðu-
hæfi, og dylst það varla, að af samtíðar-
mönnum sínum hefir höfundur helzt orð-
ið fyrir áhrifum af Magnúsi skáldi Mark-
ússyni, enda mun hann rétt nýlega hafa
verið orðinn stúdent, er hann kom hing-
að vestur, og þess vegna ef til vill heldur
mótast hér en heima. Yrkisefnin eru
alþýðleg og sjaldan stórfengleg, en kveð-
andi snotur. Verður henni sennilega
beitt á örðugari viðfangsefni, er reynsla
og þroski vex.
Frágangur allur í bókinni er hinn
prýðilegasti og prófarkalestur betri en
oft sést hér vestra, þótt sjá megi á stöku
stað fingraför prentvillupúkans.
—S. H. f. H.
Samkeppni í framsögn
Fræð.tíumálanefnd sú, er kosin var á síðasta
Þjóðræknisþingi, hefir nú í hyggju að koma á
stað samkeppni í framsögn í sem flestum byggð-
um og bæjum íslendinga. Samkeppni sú, er
deildin Frón hafði í vetur sem leið, heppnaðist
svo vel, að enigum getur dulist, að slik sam-
keppni út um byggðir er mjög æskilegt spor til
eflingar islenzku meðal uppvaxandi unglinga. í
von um að þetta heppnist eins vel og samkeppnin
hjá Fróni, hefir verið dregin upp reglugjörð,
sem hér fyligir, og á að notast við samkeppnina.
Eg hefi þegar skrifað til félaga og einstaklinga
út um byggðir, að hrinda þessu í framkvæmd,
en ef einhverjir staðir, sem ég hef ekki skrifað
til, vildu taka þátt í þessu, vonast ég fastíega til
að þeir geri mér aðvart.
Samkeppnin verður fyrir börn upp að 16 ára
að aldri, og verða tvenn verðlaun veitt, silfur- og
bronz-medalia. Þau börn, er vinna silfur-med-
alíu, koma til Winnipeg og keppa um gull-medaliu
á þingi Þjóðræknisfélagsins. Gert er ráð fyrir,
að arður af samkomum þessum nægi ti lað borga
fyrir medaliurnar og kosta vinnandann til Win-
nipeg. Mun nefndin sjá um verustað handa
börnunum og útvega medalíur
Samkeppni þessi þarf að vera búin út um
byggðir fyrir Þjóðræknisþing, svo æskilegt er að
sem fyrst sé tekið til starfa. Deildin Frón í
Winnipeg mun halda sína samkeppni einhvern-
tíma í janúar, ag vil ég benda foreldrum á, er
ætla að láta börn sín taka þátt, að senda nöfn
þeirra til kennara Fróns, eða undirritaðs.
Þetta Starf er til menningar á marga vegu.
Um leið og það er til eflini’ar islenzku, þá kennir
það okkan uppvaxandi Islendingum að koma
fram fyrir almenning. Einnig vekur það nýj-
an dug og framþrá hjá unglingunum, eins og slik
samkeppni ávalt gerir. Eg vona að þátttaka
bygðanna verði svo góð, að gull-medalíu sam-
keppnin geti orðið íslendingum til heiðurs og
gengis
Bergþór Emil Johnson,
1016 Dominion St., Winnipcg.
Reglugjörð fyrir samkeppni í framsögn
1. Samkeppni þessi er aðallega til að efla við-
hald íslenzkrar tungu meðal uppvaxandi
barna vestanhafs.
2. Skal samkeppni þessi haldin undir umsjón
deikla Þjóðræknisfélaesins þar sem þær eru,
en annars skulu valin félög eða einstaklingar,
þar sem engar deildir eru.
3. Unglingar upp að 16 ára aldurs mega taka
þátt í sámkeppninni.
4. Engin takmörk skulu sett um efni eða lengd
kvæðanria.
5.
6.
7.
8.
Tvenn verðlaun skulu veitt, silfur
og bronz medalía.
Þeir er vinna silfur medalíu raega
taka þátt í samkeppni fyrir gull
medalíu, er haldin skal á þingi
Þjóðræknisfélagsins.
Skal stjórnarnefnd Þjóðræknis-
félagsins hafa umsjón með veit-
inigu verðlauna, eða skipa nefnd
til að sjá um þetta starf.
Þrír dómarar, valdir af þeim sem
hafa umsjón með samkeppninni í
hverjum stað, skulu dæma verð-
laun samkvæmt eftirfarandi regl-
um: (a) Fyrir íslenzkt málfæri
25 prósent; (b) skilning á efni 25
prósent; (c) minni 20 prósent;
(d) framkoma 15 prósent; (e)
meðferð 15 prósent. Alls 100 pró-
sent.
Ef nokkurar breytmgar eða bend-
ingar til bóta fyrir samkeppnina
þykja nauðsynlegar skal það lagt
fyrir aðal nefndina til yfirvegun-
ar og ályktunar.
Einar Benediktsson
skáld, 65 ára
t fullan aldarfjórðung hafa
Dodds nýrna pillur verið hiú
viðurkenndu meðul við bak-
verk, gigt og blöðru sjúkdóm-
um, og hinna mörgu kvilla, er
stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfja-
búðum á 50c askjan e,a 6 öskjur
fyrir $2.50. Panta má þær beint
frá Dodds Medicine Company,
Ltd., Toronto, Ont., og senda
andvirðið þangað.
En allra átakanlegast er þó að
Reykjavík, 31. okt.
Einar Benediktsson verður 65 ára i
dag. Hann hefir verið þjóðskáld í
þriðjung aldar og mörg kvæði hans
eru án efa meðal hins bezta í ljóð-
menntum Evrópu Ekkert íslenzkt
skáld hefir kveðið um jafn margvis-
leg efni og af mikilli list. Um kveð-
skap þans á heima lýsing hans sjálfs
á hljómleikum í Dísarhöll:
I básúnum stynur nú stormsins andi
og stórgígjan drynur sem brimfall
á sandi.
I trumbu er bylur með hríðum og .
hviðum,
í hörpunni spil af vatnaniðum.
Og hljómarnir kasta sér fastar og
fastar
i faðma saman sem bylgjur rastar
og sveiflast í sogandi iðum.
hugsa til þess feikna fjölda manna,
sem hlötið hafa einhverskonar geð-
bilun i arf eftir styrjöldina. I dag-
blöðuni hefir mátt lesa frásagnir ujn
mikinn fjölda glæpa sem uppgjafa
hermenn hafa drýgt, menn, sem mist
hafa vald yfir skapsmunum sínum og
athöfnum, vegna þrenginga og ægi-
legra atburða á vígvellinum. Slíkir
menn liggja eins og martröð á samr
borgprrunt sínum hvarvetna um alla
Evrópu, ýmist eins og meinlausir ves-
alingar eða hættulegir og vitskertir
óhappamenn. Og þegar betur er að
gáð, má heita svo, að hver einasti
maður, sem þátt tók í orustunni, hafi
orðið ónýtari en áður, gálausari og
hirðulausari um afleiðingar athafna
\
En strengur er hrærður og bumbur
bærðar,
sem bára kveði sig sjálf til værðar
og andvarinn andvörp taki.
Einar Benediktsson hefir verið víð-
förlastur íslenzkra skálda og er líka
mestur heimsborgari þeirra allra,
þrátt fyrir ættjarðarást sína og bjarg-
fasta trú á glæsilegum framtíðarmögu
leikum lands og þjóðar. Hánn hefir
fært oss nær Evrópumenningunni. Og
barátta “hinnar kúguðu stéttar” hefir
átt samúð hans eins og allra andans
mikilmenna. Öll islenzka þjóðin
sendir höfuðskáldi sinu þakkir og ham
ingjuóskir í dag.—Alþ.-bl.—M. Á.
Styrjaldir
og aflciðingar þeirra
Enginn veit, hve margir menn bíða
bana í miklum styrjölduni. Margar
ágizkanir hafa verið birtar um tölu
þeirra, sem létu lífið í styrjöldinni
miklu, og engum þeirra ber saman,
því í þeim ógurlegu skelfingum
hurfu tugir og jafnvel hundruð þús-
unda, án þess að nokkur gæti full-
yrt, hver urðu örlög þeirra, hvort
þeir féllu eða voru handteknir, eða
I
hörfUðu undan óvinum sínm og
tvístruðust. Þó er það víst, að á
þeim fjórum árum, sem styrjöldin
stóð, hafa ekki færri en hér um bil,
níu miljóna hermanna fallið, og flestir
þeirra voru ungir menn og úrvala
lið. I
Mönnum gleymist það of oft, að
hernaðarslysum er ekki lokið jafn-
Skjótt sem vopnahlé er gert. Styrj-
ildir skilja eftir fjölda örkumla manna,
sem deyja í blóma Iifsins af sárum
eða sjúkdómum. Þess háttar mann-
tjón helzt lengi eftir að vopnavið- j
skiftum lýkur. A Englandi hefir að
líkindum mikill fjöldi ungra manna
sem komst lífs af úr styrjöldinni, dá-
ið fyr en ella, vegna ofrauna á þeim
árum. Og enn verður að muna
allan þann fjölda ungra hermanna,
sinna.
Aldrei í manna minnum hefir slíkt
varúðarleysi og kæruleysi verið sem
nú-um helgi mannlífsins. Um það
ber öllum þjóðum saman, sem þátt
tóku í styrjöldinni. — Slys eru nti
hvarvetna altíð, þar sem þau votu
fátíð fyrir styrjöldina. Þar sem
áður var kapp og forsjá er nú athafna
leysi og vanræksla. En hvers er að
vænta annars en dauða og meiðsla,
þar sem öllum leyfist að stýra í opinn
voða án andmæla eða hindrana?
Umferð á vegum er orðin svo hættu
leg á Englandi, að á annað hundrað
manna bíður þar bana í hverri viku.
Járnbrautarferðir voru orðnar þar
svo hættulausar fyrir styrjöldina, að
varla vildi til, að ferðamaður biði
þar bana , en nú eru járnbrautarslys
altíð. 1 Bretlandi hafa morð aukist
um 50 prósent síðan fyrir styrjöldina,
en í Ameríkti hafa þau aukist enn
meir.
Og enginn efi er á því, að vinnu-
brögðum hefir í heild sinni hrakað í
hernaðarlöndunum. Þess hefir orð-
ið vart i öllum stéttum þjóðfélagsins
og dregið til muna úr auðsöfnum þjóð
anna. Nú er það miklu fátíðara en
áður, að ntenn leiti sér ánægju f
starfi sínu, eða telji það nokkuð ann-
að en matarstrit, og nú virðast þeir
sífelt fjölga, sem gera sér i hugarlund,
að þeim muni opnast einhverjar töfra
leiðir til þess að afla einhvers fyrir-
hafnarlaust.
Þessar og þvílíkar íhuganir hljóta
að knýja hugsandi menn, hvervetna
um heim, til þess að taka höndum
saman og vinna að þvi af alefli að
varna styrjöldum. Hinn illi andi ó-
friðar og sundurlyndis heRr ekki ver-
ið kveðinn niður enn, og vér verðunr
að horfast fast í augu við þau furðu-
legu sannindi, að jafnvel síðan árið
1918 hafa vísindi og uppgötvanir feng’
ið mönnum ný og betri tæki en áður
til þess að heyja orustur, drepa menir
og limlesta í ennþá stærri stíl en áður,
eða farga þeim með eitri.
Ný og stórfeld styrjökl myndi veita
menning vorri það svöðusár, sem
aldrei myndi gróa. Og þegar vér
lítum yfir þá blóðugu hefndargjöf,
sem síðasta styrjöld lét oss i arf, þá
höfum vér sannarlega fulla ástæðtr
íil að neyta allrar orku, hvað sem
bað kostar, til þess að afstýra slíku
sem lifir enn við örkuml, og ekki eru ólánsböli, og vér verðum að taka sam
færir til þess að vinna fullt dags- an höndum til þess að vinna að friðí
verk- meðal allra manna.—Vísir.