Alþýðublaðið - 07.05.1960, Blaðsíða 4

ÍSLENDINGAR eru þjóð
tiýjunga og breytinga, enda
réðu því aðstæður þeirra, að
Jþeim gafst seinna færi á en
4'lestum öðrum vestrænum
Ipjóðum að nota sér þá miklu
ynöguleika til verklegrar menn
ingar og aukinnar getu til
íramkvæmda og umbóta, sem
leiddi af vísindalegri og tækni-
legri framvindu 19. aldarinnar.
Og þegar skilyrði þeirra til hag
rnýtingar þessara möguleika
tóku að aukast, gætti hjá mörg-
um hamla frá aldagömlu getu-
leysi, varfærni um allt, sem
ckki var langreynt í þeirra eig-
in landi, og fastheldni á það,
sem reynzt hafði haldbezt í
-tiartnær ómennskria baráttu við
eyðandi náttúruöfl og erlenda
einokun. Og svo má það segja,
að umskiptin væru le.ysing,
klakaf jötrar kúgunar og stöðn-
vmar féllu af þjóðinni svo að
segja í einum svip — og henni
íannst flest hið forna fánýtt,
en nýjungarnar jafnsjálfsagðar
og þær virtust glaesilegar.
fslendingum hafa því vérið
tnjög mislagðar hendur, þegar
|þeir hafa gripið eitthvað nýtt,
tökin oft verið óðagotsleg og
fálmkennd og notin þar eftir.
Svo hafa þeir þá stundum haft
tilhneigingu til að kenna sjálf-
«m nýjungunum, hvernig farið
liefur, en ekki mistökum sjálfra
eín. Einnig hefur þess nokkuð
^gætt, að þeim hafi legið við að
eækja vatn yfir lækinn, það er
líta smáum augum á mögu-
leika, sem eru þeim nærtækari
ar enn — og leiddi af sér slíkt
tjcn, að ósýnt er, hver ógnar-
áhrif það hefði haft á þjóðar-
hagi, ef ekki hefði dunið yfir
styrjöld og hernám og allar
hendur orðið svo fullar af
bankaseðlum, að margur hefur
ekki áttað sig á því ennþá, að
írekar sé vert að halda í slíka
snepla en hver önnur mynda-
blöð, sem ekki hafi nema augna
bliksgildi. En svo hefur þá líka
komizt inn hjá flestum slík
andúð á innflutningi allra jórtr
andi skepna, að þér er bezt,
lesandi góður, að hafa ekki orð
á slíkum innflutningi við kunn-
ingja þína, ef þú vilt, að kunn-
ingsskapurinn haldist. Minnsta
kosti mjög fáum virðist detta í
hug, að nokkur möguleiki sé
á að einangra slíkar skepnur
nógu örugglega og nógu lengi
til þess að ekki geti stafað af
þeim hætta. Þá eru það mink-
arnir. Þegar þeir voru fluttir
inn, ruku menn unp til handa
og fóta og stofnuðu minkabú.
En hins vegar láðist að gera
þessi búr svo úr garði, að mink-
ur gæti ekki sloppið — og op-
inbert eftirlit — hver virðir
slíkt og hver trúir á slíkt á fs-
landi? Hvað var svo til ráða?
Vitaskuld var sjálfsagt að
dreDa hvern einasta mink, sem
í húunum var, og banna eldi
slíkra rándýra, áður en þau
leeðust á börn og gamalmenni
eða færu að ásækja þungaðar
konur ,eins og ófétis fjörulall-
inn. Og syo: Trúlega mun ekki
hafa staðið á aðgerðum til evð-
ingar hinum ægilegu skaðvöld-
gangurinn og ódýrasti fiskur-
inn, sem til fellur hér á landi,
sé tilvalin minkafæða, að eng
in vanhaefni sé á að búa þann
ig um minkagarð, að ekkert
kvikindi geti tapazt, og að til
dæmis 200 milljóna gjaldeyr-
istekjur séu ekki til að ofr-
smá, — já, segðu þetta allt,
og svo er þér hollast að halda
þig innan dyra fyrst um sinn!
2.
Þar eð faðir minn var á
þriðja áratug starfsmaður við
laxaklak Rafveitu Reykjavík-
ur og fylgdi laxaseiðum til
nýrra heimkynna víða um
land, fékk ég nægilegan á-
huga fyrir fiskirækt til að
hafa síðan reynt að fylgjast
dálítið með því, sem fram
hefur farið á þeim vettvangi
hér á landi — og jafnvel er-
lendis. Laxaklakið, sem hér
hefur verið stundað, heíur
gefið svo góða raun, að furðu-
legt má teljast, að það skuli
ekki hafa verið rekið í stærri
stíi og miklu víðar en raun
ber vitni. Þá hafa og flestir,
sem sinnt hafa klaki, bundið
sig eingöngu við laxinn, þenn
an mikla og erfiða sportfisk,
spm gefur einstakt tilefni til
afrekssagna og er gæddur
þeim undraverða hæf ileika
að þyngjast því meir, sem
lengra líður frá veiðideginum.
Fyrir allmörgum árum, mig
minnir fyrir svo sem áratug,
tók Skúli Pálsson frá Kirkju-
bóli í Korpudal í Önundar-
firði að hugsa um að gera sér
sem kallað er ... En margt er
skrýtið — og ég get látið mér
detta í hug, að einhverntíma
komi út íslandssaga, "þar sem
geti að líta mynd af þessum
Skúla!
Gísli Indriðason er Eyfirð-
ingur, og Eyfirðingar hafa
margir reynzt hugkyæmir og
hagsýnir framkvæmdamenn.
Við Gísli höfum þekkzt í ára-
tugi og margt borið á góma,
þegar við höfum hitzt. Árið
Guðmundur Gíslason Hagalín:
Og þrjátíu—fjörutíu kynslóðum
liefur sézt yfir, en henda á lofti
4>að, sem til þeirra hefur verið
-ílutt yfir höfin.
Nýlega fékk ég sendan bækl-
írig, sem heitir Gullkista ís-
lands, sem gleymdist. Hann er
c-ftir Gísla Indriðason og gef-
ínn út fyrir skemmstu. Og þó
að sú tíð sé liðin, sem ég vas-
-aðist daglega í útgerð, fisk-
vinnslu og fleiri þáttum at-
vinnulífsins, gat ég ekki varizt
4>ví að taka að hugleiða eitt og
-<annað í atvinnuþróun íslend-
inga og viðbrögðum þeirra við
ýmsum nýjungum.
Mér datt til dæmis í hug,
Stvernig farið hefur hér um til-
raunir til að ala upp nýja fjár-
.stofna — vegna ullargæða eða
Iholdafars. Inn var flutt kara-
Lúlfé, og sakir ónógra upplýs-
mnga um þetta fé og þar af leið-
andi skorts á rannsóknum á
"fisilsufari þess, herjaði hér
anæðiveiki um áratugi og herj-
um, sem drepa hópa af hænsn-
um, eyða frjálsum fuglum og
éta einhver ósköp af silungi og
laxi, því að þessi kvikindi mega
heita gædd hinurn furðulegu
hæfileikum Gríms heitins Æg-
is. En ónei, — í hálfan annan
áratug mátti heita, að villi-
minkuiinn væri friðuð skepna,
því að bókstaflega ekkert nema
það, sem tilviljunin réð, var
gert til að útrýma honum. Og
nú er hann kominn um meiri-
hluta lapdsins og orðinn af
honum slík mergð, að þúsundir
eru drepnpr á ári hverju með
milljóna kostnaði. En impraðu
á bví, að Danir flytji út minka-
skinn fyrir geysifé, hafi átt
150 þúsund fullorðna minka
fyrir nokkrum árum og fjölg-
sð þeim síðan, Norðmenn hafi
árlega af minkaskinnum gjald-
eyristekjur, sem nemi á þriðja
hundrað milljónum íslenzkra
króna, og Svíar enn hærri upp-
hæð; — segðu svo að fiskúr-
að atvinnu eldi regnbogasil-
ungs. Skúli hafði og hefur
tröllatrú á fiskaeldi, og hann
er gæddur ættgengum dugn-
aði, ýtni og þráa, — og þrátt
fyrir allar hrakspár hefur
hann komið fyrirætlun sinni í
framkvæmd. Stundum hefur
verið minnzt á fyrirtæki
Skúla í blöðum, og margir
hafa skoðað eldisstöð hans á
Laxalóni — og áreiðanlega
ennþá fleiri um hana rætt,
þegar þeir hafa ekið þar fram-
hjá. Én fordæmi Skúla hefur
ekki haft mikil áhrif — víst
fáir ályktað, að fleiri fiska og
jafnvel yerðmætari en regn-
bogasilungur hlyti að mega
ala hér í allstórum stíl. Menn
hafa sjálfsagt hugáað sem svo,
þegar þeir hafa orðið þes?
vísari, að Skúli hefur þrauk-
að ár frá ári við silungseldið:
Maðurinn hlýtur að vera sterk
ríkur og auk þess eitthvað
undarlegur, líklega klikkaður,
Guðmundur G. H'agalín
1956 vgrð ég' þess vís, að hann
var orðinn fullur af fróðleik
um fiskaklak og' fiskaeldi og
áhuga fyrir að hrinda hvoru
tveggja í framkvæmd hér á
landi. Taldi hann, að það gæti
orðið hér að miklum og þjóð-
nýtum atvinnuvegi að klekja
út hrognum íslenzkra lax-
fiska — og þá einkum sjó-
birtings — og ala síðan fisk-
ana í lónum og ósum í sjó-
blönduðu vatni. Skyldi stífla
lón og ósa, reisa klakhús og
sleppa seiðunum í sjóblönd-
una, fóðra þau þar á fiskúr-
gangi, ruslfiski og innyflum
sláturdýra og einnig rækta
handa þeim lífrænt fóður.
Síðan hef ég f.ylgzt með at-
höfnum Gísla og áætlunum
um sjóbirtingseldi í Búðaós á
Snæfellsnesi, sem hann á að
hálfu móti íslenzka ríkinu.
Hann hefur látið mæla og
teikna og gera ýmiss konar
athuganir, kynnt sér rækilega
ránnsóknir og reynslu Svía,
Ðana og Bandaríkjamanna og
komizt að þeirri niðurstöðu,
að þarna vestra geti fiskaeldi,
eins og hann hafði þótzt koma
auga á, orðið mikið og arð-
vænt fyrirtæki. Trú sína á
þetta hefur hann sýnt á þann
hátt að leggja í athuganir og
undirbúnipg ærið fé úr eigin
vasa og á eigin ábyrgð.
Gísli mun ekki hafa mætt
miklum skilningi á hugmynd
um sínum og fyrirætlunum
fyrstu árin, en nú munu jafn-
vel Tómasar hafa sannfærzt
um, að hann sé ekki eins
grænn og þeir höfðu haldið.
Munu einkum rannsóknir og
framkyæmdir Bandaríkja-
manna á sviði fiskaklaks og
fiskaeldis hafa sannfært þá,
svo að nú þykir að minnsta
kosti hæfa að velta málinu
fyrir sér í nokkur ár!
Gísli hefur svo gefið út
bækling þann, sem ég hef
þegar nefnt. Þar gerir hann
fyrst nokkra grein fyrir svo-
kölluðum laxfiskum, ræðir
síðan um sjálfan júnkarann
meðal slíkra fiska, laxinn, svo
um fiskaklak og fiskaeldi er-
4 7. mai 1960 — Alþýðublaðið
lendra þjóða og um það, sem’
hann sér blasa hér við, ef rétt
verði að farið og á haldið, en
það er: fiskaeldi i lónum, ós-
um, ám og lækjum víðs vegar
um land og stórfelldur út-
flutningur á fiskum — og þá
ekki sízt sjóbirtingi, og séu
fiskarnir fóðraðir eins og áð-
ur getur. Segir Gísli, að hér
sé þeim mun betra og hag-
kvæmara til fiskaeldis en til
dæmis í Bandaríkjunum, að
hér er ekki til að dreifa hin-
um miklu sumarhitum, sem
þar eru mjög að meini, orsaka
súrefnisskort og rotnun og
sjúkdóma í fiskum og fleiri
lagardýrum. Þá er stuttur
kafli um tilraunir Skota um
gróðuraukningu í sjó með til-
liti til kolaeldis í stífluðum
fjarðarörmum, og hefur þar
fengizt merkileg reynsla,
Næst er kafli um síldina, get-
ið fiskaræktar Rússa og þjóða
í Asíu og Afríku. Loks er loka
orð, þar sem Gísli drepur stutt
lega á baráttu síná fyrir skiln-
ingi á fiskaeldi, ferðir sínar á
fund nefnda, Alþingis og rík-
isstjórna, lánsstofnana og ein-
staklinga til framgangs mál-
inu, fórnum aleigu sinnar og
meira til — og óskar liðsinn-
is allra góðra íslendinga tií
þess, að lyft verði lokinu á
„þessarí gullkistu íslands, sem
gleymdist í gullæði hernáms-
áranna“.
3.
Ég hafði lengi haft hug-
mynd um, að á þeim vett-
vangi, sem Gísli hefur bent 3
undanfarin ár til atvinnu- og
framleiðsluaukningar, fælust
mildir framtíðarmöguleikar,
og upp á síðkastið hef ég þótzt
þess fullviss. Og hvers vegna
ekki að styðja Gísla til fram-
kvæmda í Búðaós, leggja
fram fé til verðmætisauka
þeirri eign, sem ríkið á þar
í félagi við hann? Hvers:
vegna ekki lána honum sem
svarar verði einhvers vélbáts-
ins, sem eykur um ei.nn fug
fiölda þeirra Færeyinga, sem
við þurfum með miklum eft-
irgangsmunum að sækja í
greipar Erlends frá Kirkjubæ
á næsta vetri og greiða kaup
eða hlut í erlendum gjaldeyri?
— eða trúa honum f.yrir ör-
lit-lu broti af verði eins tog-
ara, sem krefst þrjátíu Fær-
eyinga — og síðan nokkurra
milljón króna í áfallinni rík-
isábyrgð? Ef ósar, lón og ár
í öllum landsfjórðungum geta
orðið okkur auðsuppspretta,
eins og ég er sannfærður um,
engu síður en Gísli Indriða-
son, mundi að minnsta kosti
ekki eins langsótt þangað og
á Nýfundnalands- og Græn-
landsmið, til Bjarnareyjar
eða í Hvítahafið. Og: Eins og
glöggt hefur komið fram í
fréttum undanfarið, telur
Bretinn sig eiga sögulegan
rétt til grunnmiða hér við
land sakir þess, að hann hefur
rænt okkur þar björg af mik-
illi röggsemi um langan ald-
ur og eytt býli eftir býli og
nærfellt heilar sveitir, — éií
Framhald á 14. síðu.