Heimskringla - 14.12.1932, Qupperneq 7

WINNIPEG 14. DES. 1932.
HEIMSKRINGLA
7. SÍÐA
UM MATARÆÐI VORT.
Prh frá 3. bls.
ur beriberi og öðrum tauga-
kerfistruflunum, mun sjaldan
hafa orðið tilfinnanlegur, enda
skortur hinna fjörefnanna und-
angenginn og mest áberandi.
Hins vegar er trúlegt, að mikið
af taugaveiklun þeirri, sem al-
geng var í hallærum, og lýsti
sér t. d. í myrkhræðslu, guð-
hræðslu og draugatrú, hafi ver-
ið B-vitamínskorti að kenna og
ónógu fæði. Það er kunnugt
orðið nú, að margskonar kvilla-
semi, sem var samferða ofan-
nefndum hungursóttum, var í
rauninni aðkenning af þessum
sömu sóttum eða væg útkoma
þeirra.
Ungbarnadauði var, eins og
mörgum er kunnugt, jafnan
mikill fram yfir miðja síðast-
liðna öld, eða þetta 30 barns-
lát á hvert 100 fæddra barna ár-
lega og stundum langtum
meira. Það þykir nú sennileg-
ast, að mikið af þessum barna-
felli hafi stafað beinlínis eða
óbeinlínis af fjörefnaskorti. Því
bæði var árlegur sultur ein-
hvern hluta árs, a. m. k. í sum-
um sveitum, og þá bæði skort-
ur fæðunnar og hún óholl, og
þá óholt fæði kúamjólkin og
konumjólkin, en þar við bætt-
ist þekkingarleysi um alla
heilsuvernd.
* # *
Frá landnámstíð og fram um
miðja síðastliðna öld má heita,
að mataræði þjóðarinnar hafi
verið það sama öld eftir öld, og
reynslan sýndi, að þjóðinni varð
maturinn að góðu ,ef ekki var
hreinn bjargarskortur.
Þegar svo kom fram á 19.
öldina, fór meira og meira að
flytjast hingað af kornmat, og
kaffi og sykri og hverskonar út-
lendum mat og kryddi, og óx
eftirsókn landsmanna efir þess-
um gæðum meira og meira.
Um og eftir þessa mataræðis-
breytingu kom til sögunnar
kvilli sá, sem flestir þekkja af
reynd og tannpína heitir eða
tannáta.
í fyrstu kendu menn kaffinu
um, en aðrir kendu sykrinu eða
hvorutveggja. Samkvæmt nýj-
ustu rannsóknum enskra lækna
á tannskemdum barna, hafa
böndin borist að kornmatnum,
og má telja það nokkurn veg-
inn sannað, ásamt ófullnægj-
andi fjörefnum, muni eiga mest-
an þátt í framkomu tannátunn-
ar á börnum og þar með einnig
fullorðnum. Þessi skoðun styðst
mjög við þá staðreynd, að á
hinni afskektu eyju Tristan da
Cuna, sunnan til í Atlantshafi,
þar sem búa 150 manns, og þar
sem aldrei hefir verið neytt
kornmatar, þar þekkist varla
nokkur tannveiki. Og það er
eftirtektarvert fyrir okkur ís-
lendinga, að íbúarnir hafa ein-
niitt lifað á svipuðu fæði og
tíðkaðist þangað til tannpinan
kom, þ. e. kjöti, fiski, mjólk og
eggjum, en að auki hafa þeir
haft nóg af kartöflum í stað
kornmatar.
Sumir hafa viljað kenna korn
matarátinu um fleiri sjúkdóma,
svo sem botnlangabólgu, ýmsa
meltingarkvilla og jafnvel berkla
veiki, og kann eitthvað að vera
í þessu, en það er enn ekki á
neinum rökum bygt. Hins vegar
má segja, að þrátt fyrir tann-
pínu og annan mögulegan
heilsubrest samfara brauð- og
grautaráti, hefir langlífi manna
stöðugt farið vaxandi í land-
inu síðan matarbreytingin varð.
Það væri þó ekki íyrir það
svnjandi, að máske yrðum við
ísiendingar emi langlifari .. og
hiaustari, ef við sleptum öllum
kornmat, líkt og Tristan- eyjar-
skeggjar hafa gert, og ætum í
þess stað mikið af jarðepíum
Á þá má treysta
Með hinni löngu reynslu af United Grain Growers Limi-
ted, við að selja korn og kaupa búnaðarnauðsynjar, sem
ekki einasta hluthafarnir, heldur og allir viðskiftamenn
þeirra hafa haft, hefir þeim orðið það Ijóst, að á þá
má treysta.
Bæði tæki félagsins og tilgangur þess til að veita
bændum þá beztu þjónustu eru óviðjafnanleg.
SENDIÐ KORNID YÐAR TIL
UNITEDGRAINGROWERSL-
| (sem að sjálfsögðu ættu að
vera innlend eingöngu), því
vissulega eru jarðepli einhver
hollasti matur, sem völ er á.
* * *
Skyrbjúgur, beinkröm, blóð-
leysi og aðrar svonefndar hung-
ursóttir, komu þráfalt í hallær-
I um fyrrum og veikluðu fólk og
| drápu. En þessar sóttir og því-
j líkar komu oft fyrir, þó 'ekki
I væri hallæri og þó fólk hefði
j í orði kveðnu nóg að borða. —
Það kom til af því, að fólkið
vantaði nýmeti, þ. e. nýmjólk,
nýtt kjöt, nýjan fisk, grænmeti
o. fl. matartegundir, sem nóg
er í af fjörefnum eða vitamín-
um. Það var til nóg af göml-
um geymdpm mat, en í hann
vantaði fjörefni, eða þau voru
farin að dofna við geymsluna.
Og stundum voru fjörefnin til,
en við suðu spiltust þau eða
eyddust.
Suða, herðing, reyking, sölt-
un og súrsun matar hefir í för
með sér spillingu eða jafnvel
gereyðingu fjörefnanna. Margt
bendir á að í harðfiski kunni
fjörefnin að haldast lengi, en
yfirleitt eru rannsóknir enn ó-
fullnægjandi um þol fjörefnanna
gagnvart bæði suðu og hinum
ýmsu geymsluaðferöum. Það má
t. d. vera og sennilegt teljast,
samkvæmt reynslu hér á landi,
að í súr haldlst fjörefnin furðu
lengi. Alt þetta þarf sérstakrar
rannsóknar við, og væri gott
efni fyrir ungan lækni að taka
málið fyrir frá íslenzku sjónar-
miði, fornu og nýju, svo við vit
um fyrir víst, hve fjörefnaríkir
eða snauðir vorir gömlu réttir
eru.
Það má nú enginn lialda, að
fjörefnasnauður matur sé einsk
is virði. Svo er ekki. En fjörefni
þarf líkaminn þá að fá úr ann-
ari fæðu, eins og t. d. úr mjólk,
smjöri.grænníeti eða þorskalýsi.
j Einhæfur matur er ætíð vara-
! samur til lengdar, því þá gætir
mjög tekjuhalla bætiefnanna, ef
maturinn spillist.
Menningin hefir ætíð heimt-
að vaxandi tilbreytni í mat og
matreiðslu. Það piá því kallast
menningarbragur að því hjá
oss íslendingum, að við höfum
á seinni árum meira og meira
sózt eftir fleiri og fjölbreyttari
matarréttum. Þetta er sjálfsagt
náttúruþörf hins þroskaða heila
og taugakerfis. Satt er það, að
vel má bjargast iangan tíma
við fáa og fábreytta rétti mat-
ar. en venjulega veiklar það
likama og sál til lengdar. Marg-
ir og margskonar réttir og lost-
0*
□ G
3E
DG
3E
30
30
1

The Manitoba Cold Storage Co.
LIMITED
Stoffrmð) 1903 .:. Wiminiipe^,, Man,
PLÁSSIÐ ER 2,000,000 TENINGSFET, EÐA 35,000 TONN
Vér samfögnum hinum íslenzka þjóðflokki og árnum honum hamingju
í sambandi við þessar hátíðir.
SérfræSingar í öllu,
er lýtur að ávöxtum
nýjum eða þurkuð-
um, smjöri, eggjum,
kjöti, o. s. frv.
Sérfræðingar í öll-
um nýjustu kæliað-
ferðum, sömuleíðis
í geymslu fiskjar.
Því nær allar vandgeymdar
fæðutegundir.
REKUM VIÐSKIFTI YÐUR TIL
ÞÆGINDA
Því nær allar vandgeymdar
fæðutegundir.
SANNGJARNT VERÐ OG LÁG
ÁB YRGÐARG J ÖLD
ætir eiga að öllum líkindum —
eins og frú Björg Blöndal held-
ur fram — þýðingarmikinn þátt
í vitþróun manna og kvenna,
i bæði með því að heili og taugar
fá örar en elli tilfærð nauðsyn-
leg efni til næringar, og með
auknum nautnum vex lífsá-
nægjan, taugarnar verða næm-
ari og skynugri til fréttaburðar
heilanum, honum til framfara,
svo að sálin stækkar og viljinn
vex, viljinn til að lifa, viljinn til
að lifa við meiri lífsgleði, og
brýnir það mann til meiri dugn-
aðar við að afla sér nautnanna,
dugnaðar í lífsbaráttunni, bar-
áttunni fyrir að lifa eins og
góðir og giaðir menn, en ekki
eins og hundar eða horgemling-
ar. En svo eg nú “vendi þessu
kvæði í kross”, þá vil eg loks
taka það fram, að landið okkar
ágæta er flestum löndum frem-
ur óþrjótandi matarbiir — og
væri okkur mikill ósómi, ef
nokkurn tíma framar þyrfti að
endurtakast sú óhappasaga, að
við syltum. En einnig væri það
sorglegt, ef við í ríkidómi vorra
matfanga freistuðumst af fjand-
anum til ofáts og ístrusöfnun-
ar.
Eins og það er víst, sem áð-
ur er sagt — að matur sé
mannsins megin, eins er það
áreiðanlegt, að hóf er bezt í
öllu — einnig í mat, enda kem-
ur heilsufræðingum saman um
að fleiri deyi daglega úr ofáti
1 en af sulti í heimi þessum.
Einkum ber að kunna sér hóf í
þeim matnimu, sem þyngstur er
í meltingunni, eins og kjöt og
fiskur. Og það er gömul reynsla
j að hálfgerðar föstur við og við
eru hollar manni, einkum þeim,
j sem veiklaðir eru eða farnir að
eldast.
Þetta er reynsla kaþólskra for
feðra vorra, einkum þeirra
í klerkanna, sem höfðu kyrsetur
| og unnu lítið úti, í sveita síns
andlitis (eins og allir þyrftu að
gera). Þeir höfðu með köflum
þurraföstu, stundum vatnsföstu
og stundum hvítaföstu, þ. e. þá
drukku þeir eingöngu mjólk. —
Síðast nefnda fastan var vafa-
laust hin hollasta, og mætti
gjarna viðhafa hana enn við
tækifæri. Betur til fallin fasta
er þó þaunig, að neyta t. d. ein-
ungis mjólkurmatar, þar á með
al ekki að gleyma skyri og skyr
hræru, eða að auki einungis
jarðepla með smjöri ( eða
smjörlíkis blönduðu smjöri, þ.
e § smjörlíki og l smjör). Auk
jarðepla þyrftum við íslending-
ar meira og meira að venja
okkur á grænmetisát, því að
það er mjög holt manni. — Á
seinni árum hefir aukist mjög
innflutningur á útlendu græn-
meti og ávöxtum, og hið efn-
aðra fólk í kaupstöðum hefir
mjög tekið upp þá útlendu siði
að borða meira og meira af
jurtafæðu.
Á Þýzkalandi hefir á síðustu
tímum risið upp mikil vitamín-
trú, enda hafa nokkrir mikils-
virtir læknar gefið lienni byr
undir vængi (Gerner, Sauer-
bruch og Hermannsdorfer). Því
er mjög haldið fram, að suða
eyðileggi fjörefnin og ennfrem-
ur að salt sé mjög varhugavert
til neyzlu. — Samkvæmt þess-
Dr. M. B. Halldorson
401 Boyd BldK
Skrlfstofusími: 23674
Stundar sérstaklegra lungrnasjúk
dóma.
Rr ab flnna á skrifstofu kl 10—12
f h. og: 2—6 e h
HTelmlIl: 46 Alloway Ave
Talafml: 331JW
DR A. BLONDAL
<02 Medlcal Arte Bldg
Talsiml: 22 290
Stundar sérstaklega kvensjúkdóma
og barnasjúkdðma — AT5 hltta:
kl. 10—H « h, og 3—6 e. h.
Helmlll: »06 Vlctor St Slmi 2*180
Dr. J. Stefansson
216 MEDICAL ARTS BLDG.
Horni Kennedy og Graham
Slnndar rlnKÖngn niifCna- eyrna-
nef- ok kverka-njflkdflma
Er atJ hitta frá kl 11—12 f. h.
og: kl. 3—5 e. h
Talafmli 21H34
Heimill: 638 McMillan Ave 42691
DR. L. A. SIGURDSON
216-220 Medlcal Arts Bldg.
Phone 21 834 Offlce timar 2-4
Heimlli: 104 Home St.
Phone 72 409
Dr. A. B. INGIMUNDSON
Tannlæknir
602 MEDICAL ARTS BLDG.
Sími: 22 296 Heimilis: 46 054
Simið pantanir yðar
Roberts Drug Stores
Limited
Abyggilegir lyfsalar
Fyrsta flokks afgreiðsla.
Níu búðir — Sargent and
Sherbrooke búð—Sími 27 057
ari kenningu hefir það komist
í móð að neyta meira og meira
hrárrar jurtafæðu eða lítið soð-
innar. Reynslan hefir sýnt, að
þetta getur verið mjög varhuga
vert. Irínyflin þola ekki hrátt
grænmeti, ef ekki er því betur
tuggið, og einnig er mikil hætta
á að innyflaormar og aðrir
sýklar fylgi hráætinu og sýki
menn. — Af þessum ástæðum
ber enn að fara varlega og
hugsa ekki eingöngu um fjör-
efn-n, heldur og einnig um
önnur nærandi efni fæðunnar,
sem enn standa í góðu gildi.
Það þarf engum blöðum um
það að fletta, að jurtafæða er
yfirleitt holl manni og þess
vegna rétt af okkur íslending-
um að halda svo fram stefnunni
að neyta liennar meira en áður.
Og það mega allir vita, að hér
á landi má framleiða hin mestu
firn af ætijurtum og með jarð-
hitans hjálp jafnvel allskonar
aldin, svo að við seinast þurf-
um engan mat framar að sækja
til útlanda.
Stgr. Matthíasson.
—Eimreiðin.
KAUPIÐ HEIMSKRINGLU
LESIÐ HEIMSKRINGLU
SKRIFIÐ OSS VIÐVÍKJANDI KÆLIÞÖRFUM YKKAR
The MANITOBA COLD STORAGE CoM Ltd.
WINNIPEG, MANITÓBA
..—»i 1 * " ii » ..- »r=ii \yy
Brennið kolum og sparið peninga
BEINFAIT, Lump $5.50tonnið
DOMINION, Lump 6.25 —
REGAL. Lump 10.50 —
ATLAS WILDFIRE, Lump ... 11.50 —
WESTERN GEM,Lump 11.50 —
FOTTHILLS, Lump 13.00 —
SAUNDERS CREEK “BIG HORN”, Lump 14.00 —
WINNIPEG ELECTRIC KOPPERS COKE 13.50 —
FORD or SOLVAY COKE 14.50 —
CANMORE BRIQUETTS 14.50 —
POCAHÖNTAS Lúríip 15.50 —
MCfURDY CUPPLY p0. I TD.
lfl Builders' Supplies V/ar,d L|Coal
Office and Yard—136 Portage Avenue East
94 300 - PHONES • 94 309
G. S. THORVALDSON
B.A., L.L.B.
Lögfrœðingur
702 Confederation Life Bld*.
Talsími 97 024
W. J. LINDAL, K.C.
BJÖRN STEFÁNSSON
tSLENZKIR LOGFRÆÐINOAB
i á oðru gólfi
325 Main Street
Talsími: 97 621
Hafa einnig skrifstofur a8
Lundar og Gimli og eru þ&r
að hitta, fyrsta miðvtkudag I
hverjum mánuði.
Telephone: 21 613
J. Christopherson.
tslenzkur Lögfræðingur
845 SOMERSET BLK.
Winnipeg, :: Manitoba.
A. S. BARDAL
selur likklstur og ann&st um útfar-
lr. Allur útbúnaTJur sá bertL
Ennfremur selur hann allskonar
minnisvarba og legstelna.
843 SHERBROOKB ST.
Phonet N6 607 WINNIPM
HEALTH RESTORED
Lækningar án lyfja.
DR. S. G. SIM PSON, N.D., D.O., D.C.
Chronlc Diseases
Phone: 87 208
Suite 642-44 Somerset Blk.
WINNIPEG —- MAN.
MARGARET DALMAN
TEACHRR OF PIANO
BANNING 8T.
PHONE: 26 420
Dr. A. V. Johnson
íslenzkur Tannlæknir.
212 Curry Bldg., Winnipeg
Gegnt pósthúsinu.
Siral: 96 210. HeimUls: 33328
Jacob F. Bjarnason
—TRANSFER—
B.ni(« and Fnrnltnre HotIm
762 VICTOR ST.
SIMI 24.500
Annast allskonar flutninga fram
og aftur um bæinn.
J. T. THORSON, K. C.
lalenrknr lð((rœ<ln(nr
Skrlfstofa: 411 PARIS BLDO.
Sími: 96 933
DR. K. J. AUSTMANN
Wynyard —:— Sask.
Tnlafmlt 2$ 88»
DR. J. G. SNIDAL
TANNLÆKNIR
614 Someraet Blocb
Portafe Avenoe WWNIPOI
BRYNJ THORLAKSSON
Söngstjörl
Stlllir Pianos ng Orgel
Siml 38 345. 594 Alverste&a St.