Þjóðviljinn + Þjóðviljinn ungi - 29.07.1910, Qupperneq 1

Yerð árgangsins (minnst,
60 arkir) 3 kr. 30 aur.
erlendi8 4 kr. 50 aur.*og
í Ameríku doll.: 1.50.
Borqist ýyrir júnímánað-
arlok.
ÞJÓÐVILJINN.
— ~|= Tuttugasti og fjórði árgangur =1 . =—
i= RJTJSTJÓRI SKÚLI THORODDSEN.
Uppsögn skrifleq ógild
nema komið sé til útgef-
anda fyrir 30. dag júní-
mánaðar, og kaupandi
samhliða uppsögninni
borgi skuld sína fyrir
blaðið.
M 34.-35.
R.EYKJAVÍK 29. JÚLÍ.
19 10.
§íj órnarskrárskraf.
Eptir
A. J. Johnson.
—o—
Þegar eg ritaði grein mína um stjórn-
arskrárbreytingar, þá gleymdi eg að minn-
ast á eitt atriði í viðbót við þau er eg
tilfærði. Það er um réttindi íslendinga
er dvelja í öðrum löndum, atan þau er
liggja undir Danakonung. (Þau eru nú
ekk< mörg sem kunnugt er, og því síð-
ur fýsileg til vistarveru, t. d. Grænlandi.) I
Samkvæmt stjórnarskránni eins og hún
er nú þarf ÍbI. er dvalið hefir erlendis —
utan Danmerkur, og Grænlands! — að
dvelja á Islandi í 5 ár, ef hann vill leita
þangað aptur. áður en hann fær rétt-
indi til að taka þátt í almennum málum,
kosnÍDgarétt og kjörgengi, og eins fyrir
þvi, þó að hann hafi aldrei telddþegnrétt-
indi í öðru riki, að eins dvalið þar yfir
skemmri eða lengri tima1.
Þetta er óþolandi ákvæði sem nauð-
sýnlegt er að breyta.
011 sanngirni og réttlæti mælir með þvi.
Tökum dæmi. Setjum svo að ísl fari
til Ameríku, Noregs, Þýzkalands, eða
hvert sem er, ad eins í þeim tilgangi, að
læra eitthvað, er Islandi rnæOi að gagni
koma; og koma svo heim aptur eptir
skemmri eða lengri tíura. Fyrir þetta —
þenna lofsverða tilgang, sem hver góður
Isl. ætti að virða mikils2 3 — tapa þeir
réttindum sínum, eru réttlausir, í 5 ár
eins og útlendingar, — landsins eigin
synir og dætur. En Danir, allt önnur
þjóð, geta öðlast þessi réttindi eptir 1 ár
Þetta ákvæði gæti beinlínis fælt isl.
fólk, er dvelur í öðrum rikjum, frá því
að flytja til landsins, því það er í fysta
máta eðlilegt, að það vildi taka þátt í
málum ættjarðar sinnar, strax og það er
orðið búsett þar. Ákvæði þyrfti einmitt
að taka upp í stjórnarskrána, er mælti
svo fyrír, að ísl. fólk er hvergi hefði tek-
ið þegnréttindi í öðrum ríkjum, hefði full-
komin réttindi, eptir eins árs dvöl í land-
inu. Og sanngjarnt væri, að það er þegn-
rétt hefði tekið annarsstaðar, þyrfti ekki
nema 2—3 ár búsetu, áður en það fengi
full réttindi. Sá greinarmunur væri gerður
á ísl. og útlendingum. Eins og alþingi
l) Eg hefi leitað mér upplýsingar um þetta
atriði hjá lögfræðingi á ísl.. og kveður hann
þetta róttan skilning samkv. gildandi stjórnar-
ekrá.
v Dæmi til þessa mun nú þegar hafa átt sér
stað, og mætti benda á nokkra menn, sem komn-
ir eru til ísl. og mér er persónuiega kunnugt
um, að sama vakir fyrir eigi allfáum er til
Ameríku hafa farið á síðari árum.
er nú skipað, er því vel treystandi til
yfirvegunar, og að færa það í rétt horf.
* *
*
Það er mér ánægjuefni að sjá að ritstj.
„Þjóðvú er að mestu samþykkur fyrri
grein minni, þó það eina er okkur grein-
ir verulega á um, er það hvort heppi-
legt sé nú strax, að sporna við því, að
embættismenn eigi kjörgengi til alþingis
eða ekki. Það er ekki nema eðlilegt, að
um þetta séu nokkuð skiptar skoðanir, í
það minnsta meðan málið er að skýrast.
Þetta mun vera í annað sídh sem þessu
er hreyft fyrir alvöru opinberlega.
En fast verð eg að halda við mina fyrri
skoðun að því er þetta atriði snertir. Hvað
við vikur menDtunarástandi á Islandi, —
og til þess þekki eg dálítið á Suðurlandi,
þá þykir mér sérlega ólíklegt, að það sé
lakara nú, en menntunarástand Banda-
manna var þegar þeir urðu lýðveldi 1776.
En ákvæðið um að banna embættismönn-
um þingsetu hefir alla tíð staðið í stjórn-
skrá þeirra síðan bún var samin 1787.
Það er meira að segja talsvert vafamál,
hvort alþýða yfirleitt í Bandaríkjunum er
menntaðri en alþýða Islands, eða fylgist
betur með stjórnmálum þjóðar sinnar,
þrátt fyrir þeirra ágætu meDntunartæki.
Stórborgir Bandríkjanna eiga áreiðaDlega
afarstóra hópa aflítt menntuðu allra þjóða
fólki, sem þó eru borgarar og hafaltosn-
ingarrétt. Bandamenn fylgjaþessu ákvæði
(um embættismennina) mjög stranglega.
Alveg nýlega, t. d. útnefndi Taft forseti
hr.Charles E. Hughes, núverandi rikisstjóra
í New-York ríkinu, til að vera dómara í
hæðstarétti Bandaríkjanna. Hughes er
einn allra fremsti og atkvæða mesti stjórn-
maður „B,epublikanaa (samveldismanna)
Kosningar eiga að fara frarn í ríkinu í
haust, en hann má engan þátt taka í
þeim, af því að hann hefir verið útnefnd-
ur til þessa embættis1, og þó tekur hann
ekki við þvi fyrr en eptir að kosningar
eru afstaðnar.
Hvað það snertir að menn skorti sjálf-
stœði — enda þó það sé rétt athugað, að
virkilegt sjálfstæði, byggist oft á efnalegu
sjálfstæði — þá fæ eg ekki séð, að það
hafi við mikil rök að styðjast. Reynzlan
hefir ótvírætt sýnt, að það hefir verið
embættismannaflokkurinn, einmitt hann
— með nokkrum, þó þvi miður fáum
undantekningum — er hefir viljað, já lagt
a'.lt kapp á, að varpa þjóðarsjálfstœðinu
fyrir borð.
Þessi flokkur ætti þó að vera efnalega
sjálfstæðari; en leikmenn eða alþýðuroenn,
svo mikið bera þeir úr býtum fram yfir
l) Og efri málstoían (senatiði hefir samþykkt
útnefninguna, eða embættisveitinguna.
þá, fyrst all-há laun borguð mánaðarlega
í peningum (stundum fyrir fram) og sið-
an nokkrar þús. i eptirlaun; en það er
einnig ómótmælaDleg reynzla, að þrátt
yrir þetta, þá hafa embættigmennirnir
opt og tíðum verið efnalega ósjálfstæðir
beinlínis farið „á höfuðið“, sem kallað er
í daglegu tali.
Eg geri ráð fyrír, að ekki mundi kom-
ast á þing aðrir leikmenn, en þeir er væru
sæmilega, efnalega sjálfstæðir — reynslan
styrkir þetta líka — en efnalega ósjálf-
stæðir embættismenn, gætu hæglega á
þing komist, með því, að um marga þeirra
er þannig farið, að erfitt, jafn vel ómögu-
legt, er að segja um hvernig þeir standa
efnalega, af því þeir hafa svo mikið fe
undir höndum sem þeir eiga ekki.
Og Það er óbifanlega skoðun mín og
sannfæring, að vilji þjóðin draga nv em-
bættiskostnaði, t. d, með því að fækka
óþörfum embættum og afnema eptirlaun
þá takist það aldrei með embættismanna
þingi. Yið höfum einnig reynslu í þessu
efni, og nú allra síðast, frá síðasta þingi
er rætt var, og greidd atkvæði um breyt-
ingu á eptfrlaunum ráðherrans, — lækka
þau niður í 20C0 kr., og veita þau að
eins fyrir jafn mörg ár og maðuinn hefði
verið í embætti' Þar standa embœttis-
mennirnir landsjöðslaitnuðu, sem einn maður
í mbti; Hannes fyrv. ráðherra, Jón bæjar-
fógeti, Jóhannes sýslumaður, með þá Jón
01., Jón frá Múla, Pétur Gauta, síra Egg-
ert og síra Björn í halanum. 128
í fyrri grein minni minntist eg litið
eitt á, bve varhugavert væri, að leyfa
dómurum, og skólastjórum að standa
framarlega í pólitísku baráttunDÍ, vegna
skyldu þeirra.
Það er ekki langt síðan, (2—3 ár) að
allþungar sakir voru bornar á yfirdóm-
inn. Hönum borið á brýn, að hafa látið
stjórnmálaskoðanir og vináttu ráða fyrir
réttu máli.4
Við þessum ásökunum hefir yfirdóm-
urinn þagað, og gegnir það furðu. Ed
hvort sem ástæða hefur verið til að væna
yfirdómÍDn um, þetta, eða ekki, (um það
') Sjá alþ.tíðindl 1909. Umr. f neðri deild
bls. 1499—1607.
-) Eini landsjóðslaunaði maðurinn i efri deild
er frv. er fylgjandi, að því er séð verður á Þing-
tlð. er I.árus H. Bjarnason, þó með þvf skil-
yrði að þessi breyting, yrði ekki fyr, en „fráog
með“ siðustu ráðherraskiptum, nefnil. að H.
Hafstein væri undanskilinn. L. H. B. kveðst
upphafl. hafa verið á móti því og ráðh. hefði
eptirlaun, og er það virðingarvert.
3) Jeg'bygg að dr. J. Þ. og B. J. frá Vogi
verði lengi minnst i ]úngsögu Ish fyrir það, að
þeir eru ýyrstu þingm. er rækilega hreyfa því á
þingi, aðj*ptirlaun verði afnumin.
4) Jón Ólafsson í blaðin Reykjavik.