Þjóðviljinn + Þjóðviljinn ungi - 15.10.1914, Blaðsíða 1

Þ JÓÐVIL JINN.
51.-52.
Reykjavík
15. október 1914.
XXYIII. árg.
f
Þorsteinn skáld Erlingsson
27. sept. 1858
Nú er „árgalinn“ þagnaður. Ekki ónáðar hann tíðar
svefnpurkur og náttcröll þessa lands. — Þó má reyndar vænta
þess, að bergmálið ómi enn all-lengi meðal Islands fjalla.
Nú er hann þá sigldur á „svarta djúpið“, er hann kallaði
svo. Það heö eg fyrir satt, að hann haíi lagt í þá langferð
með óskertri einurð sinni gagnvart guði og mönnum. Að
minnsta kosti heyri jeg nú færsta hafa í fullu tré við hann,
þeirra manna, sem vanir eru að ausa dauða menn oflofi fyrir
sáluhjálpleg sinnaskipti undir andlátið. Þetta tel jeg vel tarið,
og eins hitt, að engum hefur þótt annað sýnna, guðsmanni
né guðleysingja, en að hjálpa til þess, að gjöra útför hans
sem virðulegasta og unna honum sannmælis dauðum. Slíkan
sigur hefir skáldsnilli hans og aðrir góðir kostir nú unnið,
þótt hann væri lengstan hluta æfinnar vargur i véum samtiðar
sinnar.
Svo margt hefir venð sagt um skáldskap Þorsteins þessa
dagana, síðan hann lézt, að hér mun verða fáu við það bætt.
Fáir munu lýsa honum betur en hann hefir sjálfur gjört í
ljóðabréfi til móður sinnar, Fjallkonunnar. Tvo átti hann
strengina, þá er hann lék optast á. Annan mildan og mjúkan,
þrunginn ást og unaði, hinn þungan og þrymjandi, svo sem
þeyttur væri herlúður. Fyrri stenginn snart hann þegar hann
kvað um vor og ást, um góða drengi eða saklausar skepn-
ur, í stuttu máli um allt það, sem var gott og fagurt, sem hann
unni, — og hann unni manna heitast. Þessum strengnum
lýsir hann svo í ljóðabréfinu:
Langt í burt á lágri strönd hann ljóðin flytur
og á strenginn leika lætur
læki þína og sumarnætur.
Svo eru þessi kvæði Þorsteins göfug og góð, að þau hafa
gjört þá orðlausa, sem annars langaði til að vista hann í hóp
misindismanna. Það er ekki til neins, að reyna að halda því
fram, að rotið tré beri svo fríðan ávöxt. Að sá sé bófi, sem
svo kveður í alvöru. Og alvara var Þorsteini það sem hann
kvað, það sá hver heilvita maður.
En þegar þessi „öflgi og ástgi“ hugur mætti andstæðum
þess, er hann unni, eða sá þvi traðkað, þá kvað við annan
tóu. Sumarnæturblikið yfir kvæðum skáldsins varð að elding-
ura og lækjarniðurinn að þrumugný og brimhljóði.
Þessu er svo lýst í ljóðabréfinu:
Aðeins þegar fram af flugum fossinn æðir,
ólgan sú sem undir freyðir
eins og brim í strenginn seiðir.
Og ástæðan til skapskiptanna er tekin fram í þessari vísu:
Allra mest hans innstu taugar allt af særðu
þeir er sína þræla börðu —
það var eins á himni’ og jörðu.
28. sept. 1914
„Indignation“ er ekki íslenzkt orð. Það er vafasamt,
hvort nokkurt orð er til í íslenzku, sem nær því, enda er
lítið um sanna „indignation“ með þessan þjóð. „Gremja“
dugir ekki. íslendingum getur gramist hitt og þetta, svona
með sjálfum sér, en við það sit-ur að jafnaði. Það er ekki
tylgt á eptir. Hér helzt mönnum allt uppi, nema þá einhver
afbrigði í einkamálum þeirra, sem náungann varðar einna
sízt um. Hve opt skyldi t. d. íslenzkur þingmaður þurfa að
svíkja land sitt til þess, að eiga það víst, að verða ekki endur-
kosinn? Eða íslenzkur kaupmaður til þess, að menn hættu
að skipta við hann? — En Þorsteinn Erlingsson var ekki
fremur að þessu leytinu en öðru eins og fólk er flest.
Hann hefði getað tekið undir með Juvenal, sem sagði að
„indignationin" skyldi yrkja fyrir sig, þegar hann fór að yrkja
ádeilukvæði á gamals aldri. Eða þá með fyrirrennara sínum
og fyrirmynd, Byron, er hann sór að berjast í orði og verki
gegn öllu þvi, er berðist gegn skynsamlegu viti. Heimska,
kúgun, hræsni, lygi og hvers konar íllska áttu hvergi griða-
stað fyrir Þorsteini, hvar sem hann þóttist verða, þeirra var,
þótt það svo væri á vígóum stað. Má vera að hann hafi
stundum sært fleira en skyldi eða fleira en hann vildi, en
fallega hitti hann opt og maklega, er hann vóg að fjanda-
flokki þeim, er áður var nefndur. Einu sinni var svo kveðið:
Djöfla óðum fækkar fans
fyrir góðum penna,
unz á hlóðum Andskotans
engar glóðir brenna.
Það á vel við þessa viðureign.
Að vÍ8U er nú Þorsteinn fallinn, en fjandarnir ekki,
en hví skyldi þó eigi mega vænta þess, að takast muni
með tímanum að vinna nokkurn bug á því liði? Þorsteinn
er fallinn frá, en ferskeytlurnar lifa, og hví má þá eigi
trúa því, að einhvers staðar lifi „indignation“ til þess að
yrkja þær, — það geð, að menn gjöri sér vísa féndur af
vélöndum. Þorsteinn var kallaður trúleysingi, en þó kvað
hann þessa trúarjátningu:
Jeg trúi því, sannleiki’, að sigurinn þinn
að síðustu vegina jafni;
og þér vinn jeg, konungur, það sem jeg vinn,
og því stíg jeg hiklaus og vonglaður inn
í frelsandi framtíðar nafni.
Það mundi Þorsteini einna hugleiknast verið hafa, að
ekki ryðguðu of lengi vopnin hans, þótt hann félli, og það
fer aldrei svo heldur, þótt autt sé nú rúm í stafninum.
**