Lögberg - 04.03.1897, Side 2

9
LflOBETlG F’TMMTTTDAGINN 4. MABZ 18»7.
G'agnrýni og krítík.
(Nýyrði.)
Eptir Jón Einarsson.
t>að hefur um mörg herracs ár ver-
ið allmikið ritað um pað í blöðnm vor-
um hjer í landi og austan hafsins, og
talað um {>að í heimahúsum, og jafn-
vel á opinberum mannfundum, hve
mikla nauðsyn bæri til J>ess, að hin
svonefnda „critic“ (krítík), dömarnir
um þjóðlífs-gallana slóru orr smáu,
færðist sem fyrst í J>ann ásmeginn,
að eigi yrði rönd við J>eiin reist, nje
neinu vært nema með stór-umbótum,
breinni og beinni kollsteyping pess^
sem var og er, yfir í J>að, sem ekki
var en œtti að vera. Við lásum J>að
t. d. einu sinni fyrir nokkrum árutn,
að okkur, íslenzku kynkvíslarnar,
varðaði J>að sjerstaklega mestu, fyrir
framtíðar-menninguna okkar, að J>að
belzt rigndi yfir okkur hjeðan í fiá
„dynjandi, vægðsrlausri kritík með
J>rumum og eldingum“. E>essi ör-
uggalæn um andlegt stórviðri og
vosbfið J>jóðflokksins okkar hefur svo
eðJilega haft sínar afleiðingar, eins og
flest annað. Nft setjast lika allir nið-
ur í bvirfingu, hver um annan J>veran,
með blekfulla penna og veifa svörtu
skálminni yfir höfuð sjer. Hver mið-
ar til síns takmarks, eptir sinni—eða
annara bugmynd. En stefnt er skálm-
inni I svo margar áttir, að mörg sveifl
an er slegin utan við beinustu stefn-
una og „rothöggið“ lendir Jtannig
langt út i bláinn. Með öðritm orðum
Kritíkin, J>etta sárheitta, vægðsneidda
nauðíynja vopn til umbóta, líkist bur
stöngutn og heljar-gerðum æfintyra-
skáldskaparins að J>ví, að hún (kritík
in) er ekki bær nema sárfáum, jörmun-
elfdum megin-hetjum, sem gæddar
eru J>ví preki hug-s/ó«arinnar, sem
eitt getur til hlítar rynt í gegn mein-
semdir mannlifsins. Kritikin er ekk-
ert barnaspil, Blöðin okkar sýna J>að
opt ljóslega, að ymsir deila og dæma
um löstu og kostu t. d. okkar veslings
íslendinga, án J>ess að færa sanngjöm
rök fyrir dómum sinum, Krítíkin er
svo opt ósjálfstæð,en buDdin persónu-
legri vinfengi eða óvináttu J>ess, er
ritar eða talar, til J>ess einstaklings
eða fjelagsskapar o. s. frv., sem hlut á
að máli. Og stundum eru vissir dóm-
ar J>annig úr garði gerðir, að út úr
J>eim er ekki hægt að draga önnur rök
en óvildaranda höfundarins. Auðvit-
að verða slíkir dómar eigi krítík, J>ó
svo sje tilætlað, heldur verra en ó-
J>arft gönuhlaup, sem nauðsynlega
J>yrfti að „krítisjera“ J>á sjálfa fyrir
vægðarlaust, ef ske mætti að J>eim
lærðist með tímanum, eða J>á afkom-
endum peirra, að „gBgnryna“ mál
efnin sín betur áður en J>eir steðjuðu
aptur út 1 krítiska umbóta-baráttu.
Það er J>ó eigi hjer með sagt, að J>eir,
seiu mislukkast með farsældina f krí
tfkinni J>eirra, taki sjer ávalt fyrir að
daraa eða finna að efnum, sem ekki
verðskulda harða dóma. Kn J>ótt
málefnið eða ástandið sje dómvert og
batavon að einhverju leyti, pá styðja
eigi slfkir dómar að umbótunum,
sökum ósanngirninnar, sein f f>eim
felst. Tökum t. a. m. dæmi af rit
dómunum, sem blöðin og tímaritin
birta við og við. Æfinlega, eða svo
að segja, er ritxeik J>að, sem um er
að ræðapess veit, að um pað sje sagt
annaðhvort ilt eða gott. En alloptast
á hvorttveggja við, á mismunandi
hátt, J>ótt ritdómara finnist annað.
E>að er of algengt, að f>eir annað
tveggja bæla t. d. bókinni undantekn
ingalaust, og stundum um leið öllu
f>vf, sem til er eptir sama höfund
(pótt peir ef til vill hafi aldrei sjálfir
lesið pað allt), eða að f>eir níða verkið
Og verkin hans gjörsamlega, eða pá
að f>eir dæma pau sem einskis verð,
ills eða góðs. Slíkir ritdómar skaða
anðvitað meira en J>eir bæta, vegna
hinnar óheilnæmu dómgreindar, er
peir moka inn í vitund fólksins, er les
J>á, Alpyðan er æ listug á krítiskt
góðgæti frá blaða-og menntamönnum
sínum; og pví er pað, að margur, sem
ekki skilur hót 1 hvort dæmt hefur
verið rjett eða
einstökum orðurn og heilum fyndois
eða jafnvel fúkyrðaklausnm úr rit-
dómum um bók eða önnur rit, sem
hann sjálfur hefur aldrei sjeð. Á hiun
bóginn liafa ósanngjarnir ritdómar
opt ill áhrif á höfunda ritanna, eigi
sfzt pegar of mikið er gumað og
gyllt pað allt, sem sá eða sá hefur
ritað. í pessu sambandi mætti t. d.
benda á nokkur af hinurn núlifandi
skáldum J>jóðar vorrar (að minnast á
dauða höfunda á hjer eigi við), sem í
byrjun Ijóðagerðar sinnar unnu eins
og góðir dreDgir, af fyllstu lífs og
sálar kröptum, að pvf, að vancla á
allan hátt flestar stökur, er af vörum
peirra flutu, eða svo að segja. Svo
kom ritdómur eða ljóðdómar um pað
er prentað hafði verið, fullir af hrósi
og fimbulfambi, en pó ef til vill með
sönnu að roestu leyti; og vanalega
tók hver dómandinn f anriars streng
með sama áliti. Þetta var nú kann
ske rjett. En svo, pegar ef til vill
fleira kom út eptir sama höfund, en
var pá yfir höfuð eitthvað daufará á
bragðið—ekki útaf eins andlega heil-
brigt eða jafn-gott og fyrra verkið,
bæði ef til vill af pví, að höf. voru,
eins og opt gerist, mislagðar hendur
til starfsins, eða pá af hinu, sem opt
getur hent sig, að hann hafði lesið hið
klingjandi hrós dómendanna um pað,
er áður var út gefið, og veit að al-
pyðan, og jafnvel fjöldi lærðu mann
anna, hefur gleypt penna dyrðardóm
hinna fáu, eða einstöku, sem voru svo
heppnir að geta komið sinni skoðun
fyrst á prent,-og pannig leitt hugi og
„skoðanir“ ótal margra, jafnvel sjer
vitrari manna, í sitt kjölfar, og að sá
dómur varir um aldur og æfi um pað,
er kbmið var, og um leið—slærgulin-
um bjarma yfir á pað, sem á eptir
kemur. E>egar síðan „framhaldið“
kemur út, stendur eitthvert ritstjórn
ar-valdið upp öndvert, rífur upp stór
augu, setur á sig gáfnasvip, stingur
\ instri hönd í buxnavasann, en hinni
hægri undir úlpubarminn, og lætur
setja í blaðið sitt ritdómskorn í pess
ari likingu:
„Nylega höfum vjer sjeð ljóð-
mæli hins alkunna (pjóðjskálds N. N.
Er bókin eigi stór, en sjerlega vönd
uð að öllum ytra frágangi, og sönn
prjfði í hverjum bókaskáp. Um hinn
innri frágang, af hálfu höf., parf eigi
að fara mörgum orðum. Nafn skálds
ins á fremstu blaðsíðu og í gylltu
línunni á kjölnum er hjer nægur
dómur. Aður prentuð ljóðmæli höf.
hafa að verðleikum mætt fyllstu hylli
pjóðar vorrar, og pað er líklegt að
pessi viðbót verði eigi sett skör
lægra.“
Til pess, að gefa út slíka ritdóma
sem penna, parf dómandinn auðvitað
eigi að hafa lesið bókina. Ef til vill
ekki alveg svona, en svipaðir, eru og
hafa verið opt dómar yfir skáldin
okkar á meðan pau voru að „ná sjer1
eptir ófullkomleika nærsyni æskunn-
Og svo hefur petta haft sín áhrif
.'ll*. VílV V,.
>y\

>y\?ý\j
Vy\
*
„A
SÆTINDi OG LJQS.
>'y\
pá setjið
eins og
í pillum
Ef pið viljið heyra heilsusamlega prjedikun,
pillu í prjedikunarstólinn; en ef hún verkar ekki
hún prjedikar, setjið hana pá í gapastokkinn.
Ayers er kenning um sætindi og Ijós. Fyrr á tímum var
dæmt um ágæti meðala eins og trúarbragða—eptir pví
hversu beisk pau voru. En nú er allt á annan veg.
Meðalið getur verið sætt og gott og verkað líka. E>etta er
kenning
AYER’S CATHARTIC PILLS.
Meira um pdlur í Ayer’s Oure Book; 100 blaðs.; send
kosjnaðarlaust. J C Ayer & Co., Lowell, Mass.
VyvVyx^ Vyv*' Vy^VyiT
Tftar
/y\ yyv >yv

á skáldið, og afleiðingin stundum
orðið sú, að skáldið, eða hið líklega
skáldefni, fór alveg—í hundana, sem
skáld. Það vissi, að nú hafði pað
fengið sitt hrós I góðum, fleytifullum
mæli, og betra gat það naumast orðið
pótt skáldið gæti gert og gerði betur,
og áfallni dómurinn varð eigi aptur
tekinn, pótt næsta „útgáfa“ yrði
ofurlítið grisjulegri. Annað skáldið
hugsaði ef til vildi sem svo: „Nú
mitt hrós fengið. E>að er ltka allt og
sumt, sem jeg kæri mig um. Jeg er
orðinn pjóðkunnur, þjóðfrægur, pjóð-
inni og sögunni ódauðlegur. Nú
yrki jeg svo sem ekkert framar.“ Svo
leggur „litli skáldi“ árar í bát, sleppir
hróðrarstýrinu, og lætur reka eins og
má út af skáldsviðinu; en fyrsti hag-
yrðingsdrátturinn liggur par eptir á
,seil“ við pjóðvildarduflið, sem —
aldrei sekkur.
E>essu líkt farnast jafnan I öðrum
greinum par, sem kríttkin er ósann-
gjörn t kröfunum.
Enn er og ein skaðleg aðferð
krítíkurinnar, sú nl., pegar tekið er
fyrir að nlða verk einhvers af pvf, að
fvrsti dómvaldur (criticus) hefur ekki
verið nógu bjartfólginn vinur höf. til
rangt f pað og pað pess, að geta eða vilja dæma verk
ginnið, kann J>ó og slær um sig með hans sannyjs.rnleya, eða pá að höf-
undurinn hafði ekki nógu háa mann
fjelagsstöðu til pess, að verðsku
samvizkusaml. dóm. S-m s>gt: Með
kríttk, sem ekki er sanngjörn og á
göðum rökum byggð, er opt unnin
miklu meiri skaði en með hinni ó-
heilnæmu pögn og afskiptaleysi.
E>að liggur enn fremur í augum
uppi, að einn og sami maður er mjög
sjaldan vaxinn pví vanda-starfi, að
geta dæmt rjettilega um allt t öllum
tilfellum. Fiestir menn eru háðir
einhverri einhæfni eða prönghæfni í
svo víðtækri dómgreind, og geta pví
naumlega unnið gagn fyrir utan sitt
eiginlega „Element11.
E>að hefur opt verið reynt að
mynda gott, íslenzkt orð yfir gríska
orðið „critic“, en ólánið hefur ávalt
verið á hælum slíkra n/gjörfinga, svo
peir hafa ekki virzt svara til hug-
myndar peirrar, er var ætlað. Slð-
asta umbót í pessa átt er orðið
,gagnrýniíi, sem nylega var frum-
prentað í „Eimreiðinni“. Dað er
mjög snoturt og gott orð par sem pað
á við; en pað er, eins og menn munu
skilja, fjarri pví, að p/ða sama og
critic (eða krftfk), sem ætfð felur í
sjer dómsákvæði. Gagnr/ni pýðir að
eins að sjá eitthvað út í æsar, sjá f
gegn um eitthvað, óeiginl.: að gjör-
pekkja, hafa fulla meðvitund um
eitthvað. E>að er pvf eitt höfuð at-
riði, sem allir dómendur af öllu tagi
J>urfa að kunna „uppá sína 10 fingur“
að ,.gagnr/na“ fyrst vandlega allt
pað, er peir ætla að „krítisjera“, svo
peir viti og sjái hvar vægur eða
harður dómur á við. E>að hefur opt
verið gagnr/nis skorturinn einn, sem
orsakað hefur, að dómvaldur sá eigi
hvers virði verkið var, og að hann
feldi ósanDgjarnari dóm yfir pví en
hanu myndi viljað hafa.
E>að gerir að lfkindum lítið til
nú, J>ótt orðið krítík sje látið halda
sjer í fsl., pví allir skilja pað nú orðið
betur en ef til vill illa valið n/tt orð.
Sjálfsagt væri hægðarleikur að mynda
brúkleg fslenzk orð fyrir pessa hug-
mynd (critic), sem ættu viðá víxl, eitt
orðið í petta sinn, hitt orðið í annað
skiptið, líkt og t. d. ritdómur, ljóð-
dómur, palladómur, sleggjudómur
(illgjörn krítfk); en eitt einhæft, al-
gilt orð er ekki hægt að mynda.
E>að mætti fremnr nota orðið „dóm■
rýni“ lieldur en gagnr/ni; orðið
„gjördœmi“ gæti vel brúkast yfir
sanngjarna, paulkrftiska dóma, par
sem verk' eða ásigkomulag einhvers
er dæmt ftarlega og rjett (eins og
orðið critic bendir til). Að brúka
einatt sama íslenzka orðið, sem ekki
fullgyldir tilætlaðri hugmynd nema f
stöku atvikum, er mjög óheppilegt,
prátt fyrir pað, pótt slíkar orðmyndir
hafi margar hverjar náð hefð í málinu,
cú pegar. T. d. mætti benda á orðið
„bólusetningu, sem nú er not-ið yfir
/msar innstungur með ólíkum efnum.
,Bólusetning‘ á auðvitað hvergi við
nema par, sem ræða er um setningu
kúabólunnar (vaccina). Allar slíkar
aðferðir mætti fremur kallaeinu nafni
„sjaksetnlng-1. E>ettaorð bendirsk/rt
á tilganginn (princfpið), sem aðferð
pessi er byggð á. Allir vita pað nú,
að menn og d/r af /msum tegundum
eru „sjúksett“ til pess að framleiða á
vægu stigi samkynja sjúkdóm og
pann, sem reynt er að koma í veg
fyrir að nái háu eða hættulegu stigi.
Það er J>vf blátt áfram hin ápreifan-
legasta samveikis- lækningaraðferð
(homöopathia) nútímans og komandi
tíðar.
Hinn efasami sannfærist.
Jafnvcl þeir er cngu vilýi tríin geta ck/ci
annnað eri sannfœmt um ágceti South
American Nervine. Og þegar þeir
hafa reyntþað við sínurn eígin
kvillum verða þeir bestu vin-
ir þess—þvi það bregst
þeirn aldreí.
Mr. Dinwoodic í Campbellford, Ont.
segir:—„Jeg mæli með South Americán
Nervine við alla, þvíjegálítað jeg gerði
ekki skyldu mína ef jeg leiddi það hjá
mjer. Einu sinni sannfærði, jeg mann,
sem hafði enga trú á neinum meðölum,
um ágæti þessa meðals, svo hann fjekk
sjereina flcsku, og varð honum svo gott
af henni að hann keypti meira og heldur
enn áfram að kaupa það, því meðalið hef-
ur gert honum mjög mikið gott. Það hef-
ur reynst mjer ágællega svo jeg hef t>að
ætíð á reiðtim höndum í húsinu með því
að taka það inn einstöku sinnum ver það
mig fyrir sjúkdómi og styrkir mig. Þuð
er undur gott meðal“.
To
Cure
RIIHIJMATISiyZ
TAICE
ristol’s
SARS&PARILLA
IT IS
PROMPT
RELIABLE
AND NEVER FAILS.
IT WILiL
YOU WSLiL
Ask your Druggísl or Dealer for it
BRISTOL’S SASSAPéRILU.
Til Nyja-Islands!
Undirskrifaður lætur góðan, upp-
hitaðan sleða ganga á milli N/ja-
íslands, Selkirk og Winnipeg. Ferð-
irnar byrja næsta briðjudag (17. p.m,)
og verður hagað pannig:
Fer frá Selkirk (norður) priðju
dagsmorgun kl. 7 og kemur að ís-
lendingafljóti miðvikudagskveld kl. 6.
Fer frá íslendingafljóti fimmtu-
dagsmorgun kl. 8 og kemur til Sal-
kirk föstudagskveld kl. 5.
Fer frá Selkirk til Winnipeg á
aunnudaga og fer frá Winnipeg apt-
ur til Selkirk á mánudagsmorgna kl.l.
Sleði pessi flytur ekki póst og
tefat pví ekki á póststöðvum. Geng-
ur reglulega og ferðinni verður fl/tt
allt sem mögulegt er, en farpegjum
pó s/nd öll tilhliðrunarsemi.
Fargjald hið lægsta, sem b/ðst á
pessari leið.
Helgi Sturlaugsson keyrir sleðann.
Eigandi: Geo, S. Dickinson,
SELKIRK, MAN.
BRÍJDENS
póstflotningasleOi milli
Winnijiog og IctT.
River.
Kristjan Sigvaldason keyrir.
E>essi póstflutninga sleði fer frá
Winnipeg kl. 2 e. m. á hverjum
sunnudegi og kemur til Selkirk kl. 7
e. m. Leggur svo á stað „norður frá
Selkirk á hverjum mánudagsmorgni
kl. 8 og kemur til Icelandio River kl.
6 á priðjudagskveldið. Leggur síðan
á stað aptur til baka frá Icle. River
kl. 8 á fimmtudagsmorgna og kemur
til Selkirk kl. 6 á föstudagskveldið;
leggur svo á stað til Winnipeg á
laugardagsmorgna kl. 8. Menn geta
reitt sig á, að pessum ferðum verður
panr ig hagað í allan vetur, pví vjer
verðura undir öllum kringumsræðum
að koma pðstinum á rjettum tfma.
E>eir sem taka vilja far með pess-
um sleða og koma med járnbraut,
hvort heldur til Austur eða Vestur
Selkirk, verða sóttir ef peir láta oss
vita af ferð sinni og keyrðir frftt til
hvaða staðar sem er í bænum.
Viðvfkjandi fargjaldi og flutning.
um snúi menn sjer til Kr. Sigvalda-
sonar. Hann gerir sjer mjög annt
um alla farpega sína og sjer um að
peim verði ekki kalt.
Braden’s Livery & Stage Lirje.
VJer erum
Nu Bunir
að fá hið bezta
upplag af
OLE SIMONSON,
^mælir með sínu n/ja
Scandinavian llotel
718 Main Strket.
Fæði $1.00 á dag.
Skrautmunum,
Clasvoru,
Leirtaui,
Brúðum og öðru barnagulli,
sem bægt er að finna vestan
Stórvatnanna. Og vjer ætl-
um að selja pað með svo lágu
verði að allir geti keypt.
Vjer höfum einnig fylt
búð vora með matvöru (groce-
ries) fyrir jólin. Og fatameg-
in í búðinni höfum vjer margt
fallegtfyrir ykkur til að gleðja
vini ykkar með.
Óskandi ykkur gleðilegra jóla
og ánægjulegs D/árs, aniœ
vjer
Ykkar einlægir
SELKIRK
TRADIN& COT.
KENNARA
VANTAR — Við
Þingvalla- skóla í
6 til 7 mánuði (eptir samkomulagi)
og ællast til að kennslan byrje 1.
aprfl. Urnsækjandi verður að *hafa
tekið próf og fá „oertificate11 sitt sam-
pykkt af kennslumálastjórninni í
Rogina. Seneið tilboð yðar sem fyrst
til G. Narfason,
Churchbridge, Assa.
JOSHUA GALLAWAY,
Real Eastate, Miiiing aml Finaneial Agent
272 Fort Strket, Winnipkg,
Kemur peningum á vöxtu fyrirmenn,með
góðum kjörum. öllum fyrirspurnum
svarað fljótt. Bæjarlóðum og bújörðum
í Manitoba. sjerstaklega gaumur gefinn,