Lögberg - 21.04.1904, Side 4

cor. Williirm Ave. & Nena St.
SUinnipcg, Jftan.
M. F'AULSON, Edttor,
J A. BLONDAL, Bus. Manajjer,
UTANÁSKRIFT :
The LÖGBERO PRINTING * PL'BL. Co.
P. O. BoxI36.. Wiimipeg, Man.
Fimi'udayivn 21. Apríl, 1904
SamkomuJap;
Breta og Frakka.
Á stríöin er vanalega litiö sem
mestu stórviðburöi heimsins, bæði
meðan á þeim stendur og eftir á í
sögu þjóðanna. Menn hafa nú
allan hugann viö stríðið milli
Rússa og Japansinanna, og væru
menn beðnir að benda á helztu
stórviðburðina á síðustu árum, þá
mundi þar ugglaust verða efst á
blaði stríöin—milli Bandaríkja-
manna og Spánverja, Breta og
Búa og Japansmanna og Rússa.
En síðan hinn mikli friðarpostuli
Edward VII. kom til ríkis hafa
jafnvel meiri stórtíðindi gerst en
stríöin, þó þau ekki hrífi augaðog
kugann eins og stríðsfréttirnar
þegar frá þeim er skýrt í blöðun-
um. Síðan Hague-rétturinn var
stoínaður, sem líklega er tilhlýöi-
íegt að þakka Nikulási Rússakeis-
ara, hefir á friðsamlegan háttver-
ið ráðið fram úr ýmsum ágrein-
ingsmálum austan og vestan At-
lanzhafsins, sein líkleg hefðu ver-
ið að leiða til stríös aö öðrum
kosti. Og nú er svo komiö, að
Bretar og Frakkar hafa sæzt á
öll ágreiningsmál, sem uppi hafa
verið þeirra á milli; og það sem
gerir þetta enn þá ánægjulegra
er, að almennur fögnuður ermeð-
al annarra þjóða yfir samkomu-
laginu. Eina þjóðin, sem ó-
ánægju hefir iátið á sér merkja,
er Spánverjar, sem ekki fengu
Morocco-kröfur sínar viðurkend-
ar. Þjóðverjar fagna yfir sam-
komulaginu, vegna þess það miði
til að efla þjóöafriðinn, og hið
sama er að segja um Rússa og
Italíumenn. Á Frakklandi og
Nýfundnalandi er almennur fögn-
uður, og svo að segja öll blööin á
Englandi lýsa velþóknun og á-
■ægju yfir niðurstöðunni.
En þó friðsamlegt samkomulag
feafi það til síns ágætis, meðal
jnargs annars, fram y'fir stríðin,
að því fylgi minni kostnaður, þá
fæst það þó sjaldan kostnaðar-
laust. Það er kent, að sælla sé
að gefa en þiggja, og þásælugeta
Bretar tileinkað sér í sambandi
við Nýfundnalands ágreininginn,
því að þar bafa þeir mikiö gefið
til friðar og góðs samkomulags;
og þó vér, sem brezkir þegnar
höfum gilda ástæðu til að lýsa á-
nægju vorri yfir samkomulaginu,
þá er það ekki af því, að fjár.
munalega hafi Bretar grætt. Þeir
hafa mikið gefið eftir til þess að fá
Frakka til aö sleppa kröfum
þeirra, sem þó ekki voru á nein-
um samninguin bygðar, heldur á
margra ára smáauknum átroðn-
ingi þeirra og meinleysi og af-
skiftaleysi Breta til þess að hafa
frið.
Árið 1634 lögðu Englendíngar
Smm prócenta gjald á allan fisk
sem Frakkar veiddu við strendur
Nýfundnalands; en árið 1675 var
gjaldi þessu slept. Út af samn-
ingum, sem þá voru gerðir, reis
ágreiningur sá, sem síðan hefir
bakað báðum þjóðunum endalaus
éþægindi. Hvað alvarlegur á-
greinmgur þessi hefir verið, sést
meðal annars á því, að þegar Vil-
hjálmur III. sagði Frakkakonungi
stríð á hendur, þá var ágreining-
urinn um yfirráð Nýfundnalands
dreginn fram sem fyrsta og helzta
orsökin til stríðs. Þar tekur Eng-
landskonungur það fram, að ekki
sé langt síðan að Frakkar hafi
fengið fiskiveiðaleyfi hjá land-
stjóranum á Nýfundnalandi og
borgað fyrir slík leyfi sem viöur-
kenningu fyrir réttindum brezku
krúnunnar til eyjarinnar, en á
síðari árum hafi Frakkar sýnt þar
yfirgang og fremur óvina árás en
vinsamlega umgengni gegn hlunn-
indum þeim, sem þeim voru leyfð.
í Utrecht-samningunum, sem
gerðir voru árið 1713, var skýrt
fram tekið, að landið alt skyldi
heyra undir brezku krúnuna, að
eyjan Nýfundnaland og smáeyj-
ar umhverfis hana skuli tilheyra
Bretlandi hinu mikla, og að það-
an í frá skuli ekki Frakkakonung-
ur né ertingjar hans eða eftirkom-
endur eiga tilkall til neinna eyj-
anna eða neins hluta þeirra. Það
var og fram tekið, að Frakkar
ekki mættu reisa neinar víggirð-
ingar á evjum þessuin, og engar
byggingar aðrar en nanðsynlega
hjalla til að þurka fisk í. En
Frakkar áttu að hafa leyfi til að
fiska meðfram eynni frá höfða
þeim, sem nefndur er Bonavista-
höfði norður á eyjartá og inn með
landi aö vestan til ness þess, sem
nefnt er Riche-nes.
Samningar þessir viröast vera
full ljósir og greinilegir, e« af
þeim hefir stafað óendanlegur á-
greiningur, eða þrátt fyrir þá,
réttara sagt, hafa staöiö yfir ein-
lægar deilur alt ti/ þessa dags.
Og þó nú hafi með þessu síðasta
samkomulagi verið gengið inn á
það af Frökkum að binda sig við
samningana frá 1713 og menn hafi
ástæðu til að vera ánægðir yfir
því, þá hefði verið enn þá ánægju-
legra að sjá Frakka sleppa öllu
tilkalli til fiskiveiða við strendur
Nýfundnalands, og sérstaklega
æskilegt hefði verið að sjá eyjarn-
ar St. Pierre og Miquelon ganga
til Breta til þess að fyrirbyggja
þá hættu, að þær með tímanum
verði eign Bandaríkjamanna.
Við samkomulag þetta hafa
F"rakkar fengið mikil ítök og
hlunnindi í Afríku, sem þeir í
rauninni í ýmsum tilfellum áttu
ekkert tilkall til. Einna þýðing-
armest af því má telja það, að
Frakkarverða látnir afskiftalausir
í Morocco, sem sjálfsagt leiðir til
þess, að þeir eignast landið; að
Englendingar líta þannig á, sést
á því, að þeir bundu Frakka því
loforði að halda þar við algerða
verzlunarfrelsi og að setja ekki
upp skotvirki á Morocco-strönd-
inni andspænis Gibraltar-virkjuin
Breta.
Festi maður ekki auga á ööru
en samningunum, þá er vissulega
ekkert í þeim fyrir brezka þegna
til að vera upp með sér af. En
hér liggur meira á bak við. Sam-
komulagið milli Breta og Frakka
hefir lengi að undanförnu verið
alt annað en gott og því verið
spáð hvað eftir annað, að þeim
lenti saman í ófrið þá og þegar,
enda hafa önnur stórveldi Norður-
álfunnar frekar en hitt blásið að
kolunum. Og þó allir viðurkenni,
að Bretar geti átt í öllum hönd-
um við Frakka ef til kæmi, þá er
lítt hugsanlegt, að ekki slæjust
fleiri inn í þann leik. En með
samkomulagi þessu er ekki ein-
asta fullkomin sætt fengin, heldur
miklar líkur til að Frakkar fylgi
Bretum að málum, og þeir hverjir
öðrum, og er slíkt stórt spor í átt-
ina til að koma fram þeirri hug-
mynd Bretakonungs, aö öll á-
í.

> \<;í n:
uV.il. I
greiningsmál þjóðanna verði af-
greidd og útkljáð á friösamlegan
hátt.
Fjármál Breta.
Útgjöld brezku stjórnarinnar
hafa farið stórum vaxandi á síð-
ustu árum, verða rneiri og meiri
með hverju árinu, og frjálslyndi
flokkurinn hefir aldreigert strang-
ari og eindregnari kröfur til þess
en nú, að minkaður yrði kostn-
aöurinn við herinn, bæði á sjó og
landi, og að sköttum verði jafnað
niður á þjóðina með ineira rétt-
sýni og sanngirni en hingaö til.
Árið áður en Búa-stríðið hófst
(1898) var kostnaðurinn við land-
her Breta eitt hundrað miljón
dollara, og við sjóliðið eitthundr-
að fjörutíu og fimm miljónir, og
auk þess tuttugu og tvær miljónir
og hálf, sem fengið var til láns til
víggirðinga og fleira þess konar.
En á næsta fjárhagsári er gertráð
fyrir, að sjóliðið kosti tvö hundr-
uð og tíu miljónir. Það er fjór-
falt við það sem álitið var nauð-
synlegt á tuttugu og fimm árun-
um frá Krímstríöinu fram að 1884
og nærri þrefalt við kostnaðinn
árið 1893—síðasta árið sem Mr.
Gladstone var við völdin. Þegar
Búastríðinu var lokið vildu sumir
láta minka útgjöldin niður í það
sem þau voru árið 1898. Slíkt
heföi þýtt eitt hundrað miljóna
sparnaður, er miðað hefði getað
til þess að færa niður stríðskostn-
aðarskattinn. Fjárhagsárið 1903-
4 er inntektaskatturinn 11 pence,
og menn gerðu sér von um að á
næsta fjárhagsári yrði hann færð-
ur niður í 9 pence, en sú von brást,
og ekki einungisþað, heldurverð-
ur tekjuhalli, og fer vaxandi nema
með því móti að færa upp skatt-
inn eða hætta við skuldalúkning-
arsjóös-hugmyndina. Frjálslyndi
flokkurinn heldur því fram, að ef
alvarleg tilraun hefðf veriðgerð til
að þoka útgjöldunum niður í það,
sem þau voru fyrir Búastríðið, þá
mundu ríkisskuldabréfin hafa selst
fyrir fult verð í staðinn fyrir þaö,
aö nú fæst ekki fyrir þau nema
85 til 86 prct.; og frjálslyndi flokk-
urinn heldur því einnig fram, að
vaxandi útgjöld hafi kveikt inn-
flutningstolla hugmyndina, sem
þægilegustu aðferðina til að fá upp
herkostnaðinn. Þeir sem mæltu
með auknum útgjöldum héldu því
frain, að öllu slíku væri ofur auð-
velt að mæta með auknum inn-
flutningstollum, sem komi úr vasa
útlendu kaupmannanna, en ekki
úr vasa þjóðarinnar. Eftir hálfs
árs reynslu áttuðu menn sig samt
á þeirri falskenningu.
I

þeim skatti létt af aftur. Árið
1803 var hann lagður á á ný sem
eignaskattur; en þegar friður
komst á var ekki skattur þessi |
lagður á í tuttugu og sex ár, eða
frá þvf árið 1816 til 1842. Árið
1842 lagði Sir Robert Peel inn-
tektaskatt á og hefir hann síðan
veriö ein aðal tekjugreinin. Um
og eftir lok átjándu aldarinnar j
stóðu Englendingar svo að segja
stöðugt í stríöi, og þegar tekjurn-
ar ekki hrukku til að mæta kostn-
aðinum þrátt fyrir það þó skattur
væri lagður á allar nauðsynjar
manna, þá hélt Pitt því fram, að
ekki hæföi að hækka landskattinn,
og fann upp á því snjallræði að
leggja skatt á inntektir manna.
Um réttlæti inntekta skattsins
eru talsvert skiftar skoðanir innan
frjálslynda flokksins, en mjög al-
ment er sú skoðun ríkjandi á með-
al flokksmanna, að landskatts-
fyrirkomulagið ætti að breytast
og endurbætast, og sjálfsagt er
talið, aö það verði fyrsta verk
frjálslyndu stjórnarinnar, ef sá
flokkur nær völdum, að setja nefnd
fínansfræðinga til að íhuga það
mál vandlega.
Af óbygðu landi er sára lítill
skattur borgaður, og þó landiö
hækki í verði viö umbætur sem
gerðareru í bygðum og bæjum,
þá hefir slíkt ekki áhrif áskattinn.
Slíkt þykir írjálslynda flokknum
ósanngjarnt. Með því móti auk-
ast skattar á þeim, sem umbæt-
urnar gera, en ekki landeigendun-
um, sem þó njóta góðs af umbót-
unum hvort sem þeir leigja land-
ið eða vilja selja. Frjálslyndi
flokkurinn vill láta þá herra gjalda
skatt af löndum sínum eftir sölu-
verði þeirra, samkvæmt sann-
gjarnri virðingu á vissum tíma-
bilum.
Frjálslyndi flokkurinn lofar því
að koma fjármálunum í bctrahorf
en þau eru nú, ef hann kemst til
valda, fyrst og fremst með því að
minka útgjöldin til mikilla muRa
og, í öðru lagi, með því að láta
skattana koma jafnara niður og
láta byrðina ekki koma ó-
sanngjarnlega eða tiltöluiega
þyngra niður á einum hluta þjóð-
arinnar en öðrum. Engin vissa
er fyrir því fengin, þó líkur séu ó-
neitanlega til þess, að frjálslyndi
flokkurinn komist bráðlega til
valda; og þó svo yrði, þá er ekki
séð, að sérlega mikið yrði úr sum-
um umbótahugmyndunum. En
umbætur verða að koma einhvers
staðar að. Annaðhvort verða
Bretar að minka útgjöldin og það
til muna eða grípa til einhvers
sem eykur tokjurnar og þjóðin
gerir sér að góðu.
En þó núverandi stjórn aldrei
nema viðhefði allan mögulegan
sparnað, þá mundi frjálslyndi
flokkurinn engu að síður berjast
fyrir því að niðurjöfnun skattanna
yrði breytt til batnaðar. Með nú
verandi fyrirkomulagi líður miðl-
ungsstéttin mest við háa skatta,
en landeigendurnir tiltölulega lít-
ið. Þegar Japansmenn lögðu út í
stríðið þá var það þeirra fyrsta
verk, að heita mátti, að tvöfalda
stríðsskattinn. En þegar Bretar
áttu í stríði við Rússa árið 1854
og Mr. Gladstone var fjármála-
ráðgjafi, þá tvöfaldaði hann inn-
tektaskattinn. Helzta tekjugrein
brezku stjórnarinnar á átjándu
öldinni var landskatturinn, og af
því leiddi það, að landeigendur
voru stríðum mótfallnari en pen-
ingamennirnir. Inntektaskattur-
inn var fyrst lagður á árið 1798
til þess að mæta kostnaðinum við
franska stríðið; en þegar friður
var kominn á (árið 1801), var
Noregur og Rússland.
Engum sem nokkuð þekkir til
j myndunarsögu rússneska keisara-
| dæmisins, og hvernig það, írá því
að vera aðeins furstadæmi, smátt
og smátt óx og margfaldaðist,
þangað til það var orðið eitt af
stórvelduin Norðurálfunnar, get-
ur dulist, að það muni halda á-
fram að brjóta undir sig lönd og
ríki, þangað til greiö gata er feng-
in til sjávar. Rússar vita það
vel, að hver sú þjóð, sem ætlar
1 sér að komast í tölu stórveldanna,
verður að hafa nægilegan flota,
j og haganlega sett herskipalagi
| yfir að ráða.
Hvað hafnirnar snertir, er Rúss-
! land mjög illa sett. Og þar sem
það hefir náð til sjávar, hefir það
hvergi átt beinan aðgang að stór-
höfunum, enda komst Gortscha-
koff fursti einhverntíma þannig
að orði um það efni, að,,útidyra-
lykillinn væri í annarra höndum. “
Þau höfin, sem Rússlandi hafa
staðið opin fyrir, hafa ekki haft
mikla þýðingu í því tilliti að auka
veldi þess. Þó aldrei nema Rúss-
landi auðnaðist að hljóta þá upp-
fyllingu drauma sinna, að ná und-
ir sig Konstantinopel, stæði leiðin
til úthafsins þeim, samt sem áð-
ar, ekki opin. Englendingar
mundu þá, að líkindum, ekki
verða seinir á sér að ná undir sig
Centa í Morocco, gagnvart Gi-
braltar, til þess að geta lokað
Gibraltarsundinu þegar þeim þætti
svo við eiga. Yfir Egiptalandi
og Suezskurðinum hafa nú Eng-
lendingar yfirráðin og geta þann-
ig lokað útgönguhliðum Miðjarð-:
arhafsins.
Hvað Eystrasalti viðkemur, þá
er höfnin við Kronstad ísi lögð í
fulla fimm mánuði ársins, og á ó- j
friðartímum yrði fljótlega hægt að
loka Eyrarsundi, ekki breiðara en
það er, meö þeim áhöldum, sem
þjóðirnar nú orðið geta veitt sér. j
Floti Rússa er þannig inni-!
byrgður í lokuðum höfnum. Jafn-
vel þó þeir næðu umráðum yfir
Dardanella-sundinu bætti þaðekki
mikið úr skák. Hvervetna verða
þeir meira og minna að vera upp
á vinveittar þjóðir komnir, til þess
að ná útgöngu. Þetta er stjórn-
inálamönnum Rússlands fullkunn-
ugf °g þyí er takmarkið, sem að
er kept, að eignast einhvers stað-
ar beinan aðgang að Atlanzhaf-
inu.
Á meðan Finnland heyrðiSvía-
ríki til, gat Rússland ekki gert sér
von um að ná fótfestu við At-
lanzhafið. En þegar Alexander
I. var búinn að náundir sig Finn-
landi, og Rússar voru búnir aö ná
sér nokkurn veginn eftir heim-
sókn Napoleons mikla, þá varfar-
ið að búa sig undir að komast
þangað.
Og Rússar fóru nú að þreifa
fyriUsér, og fundu í gömlum skjöl-
um samninga millum einhvers
rússnesks fursta og einhvers af
Noregskonungunum gömlu. Þessj
samningur, sem ritaður er á
þrettándu öld, ákveður landamæri
Rússlands og Noregs, og eru þar
til greind örnefni þau er ráða
skuli landamerkjunum. Sam-
kvæmt hinum réttu, fornu örnefn-
um, sem í samningnum eru nefnd,
voru takmörk landanna bundin
við staðarheiti, sem liggur á milli
hinna núverandi landainæra Nor-
egs og Rússlands, og bæjar þess
á Lapplandi, er Kola heitir. En
utanríkisstjórninni í Pétursborg
tókst að grafa upp annað staðar-
heiti, samnefnt, sem er ekki all-
langt frá ströndum Atlanzhafsins,
og skamt frá Tromsö, og hélt því
fram, að þar væru takmörkin,
þrátt fyrir það, þó að í samning-
um, sem áður er getið um, sé
glögglega tekiö fram, að landa-
mærin séu innan takmarka Norð-
uríshafsins. Rússar gengu alveg
fram hjá því ákvæði og stóðu á |
því fastara en fótunum, aö krafa
sín væri rétt, hvað sem öðru liöi.
Ef Rússum hefði haldist það
uppi að framfylgja þessu, þá
hefðu þeir náð undir sig fimm
fjörðum, herkastalanum Vardö-I
hus, bæjunnm Vadsö og Hamm-
erfest og enda máske Tromsö, j
sem er allstór bær. Auk þess!
hefðu þeir þá fengið yfirráð yfir
fjölda af.góðum höfnum, sem
aldrei verða óskipgengar af fs á
vetrum.
Aö vísu veitti sænsk-norsku
stjóminni ekki öröugt að sýna
fram á, að kröfur Rússa væru ó-
réttlátar, en ekki mi*ndi það hafa
stoöaö mikið. Hitt varð þá til
bjargar, að Alexander I. dó, árið
1825, einmitt um það leyti er
Skandinavíu stóð sem mestur voði
af málaleitunum Rússa. Eftir-
maður hans, Nikulás I., hafði
framan af stjórnarárum sínum
ærið að starfa, að bæla hinar nýju
frelsishreyfingar, sem um þær
mundir fóru að koma í ljós hjá
þjóðinni, og landamerkjamálið
lagðist þá um stund í dá.
Á fundi, sem fulltrúar beggja
þjóðanna héldu með sér hinn 24
Maí 1826, var það fastákveðið,
að lítil á, sem Jakobsá heitir, fyrir
austan Varanger, skyldi ráða
landamærum milli Noregs og
Rússlands. En þegar Rússakeis-
arinn var búinn að kæfa niður
uppreist Pólverja, sem staðið
hafði yfir um þær mundir, fanst
honum, að nú hefði hann meira
ráðrúm, og tók því að iðrast eftir
að hafa slegið of mikið undan við
Skandinavana.
Eftir 1830 fór blað utanríkis-
stjórnarinnar, sem vitanlega ekki
hafði neitt annað meðferðis en
það, sem keisaranum var þóknan-
legt, að finna að gjörðum fundar-
manna, á fundinum í Maf 1826.
Og kringum 1840 fóru rússneskir
ferðalangar að streyma norður á
Finnmörk, og reyndu þeir á allar
lundir að fá hinar nákvæmustu
upplýsingar um firði, hafnir, ár,
vegi, náma o. fl.
Á þeim tímum, er stjórnmála-
njósnarar voru miklu óalgengari
en nú gerist, mundu þessir menn
og ferðir þeirra, ekki hafa vakið
neina eftirtekt, ef ekki hefði svo
viljaö til, að einn þeirra glataði
skjali, gefnu út af rússnesku
sljórninni, sem hann hafði með-
ferðis.
Skjal þetta var prentað, og
hafði inni að halda margar spurn-
ingar, sem ferðamönnunum var
ætlað að leysa úr. Meðal annars
var þar spurt um hvaða firðir
ekki legðu s á vetrum, hverjar
hafnir væru álitlegastar til að hafa
fyrir flotastöðvar, um vegi og
samgöngur innanlands sumar og
vetur, og hvort hugsandi væri að
leggja þar vegi til þess að koma
her og hergögnum eftir um landið.
Árið 1847 reyndi rússneska
stjórnin að fá skifti á nokkurum
fjallahéruðum í Finnmörk og
norsku sveitunum kringum Var-
angerfjörð. Voru um leið sendir
út menn á laun til þeirra héraða,
til þess að gylla það fyrir fólkinu
hvað mikill hagur því gæti orðið í
því að innlimast í hið volduga
rússneska keisaradæmi. Á með-
al þessara sendisveina voru ýmsir
nafnkendir menn, t.d. greifi nokk-
ur að nafni Ungren-Stenberg.
Hann tók nú svo djópt í árinni,
að hann lýsti því yfir opinberlega
í Tromsö, að allur Noregur ætti
að ganga Rússakeisaranum á
hönd, og njóta góðs af hans föð-
urlegu mildi. í Pétursborg var
reynt til að kveikja ófrið milli
landanna, með því að vekja deil-
ur um réttindi rússneskra þegna
til fiskiveiða við strendur Noregs,
og um réttindi norskra Lapplend-
inga til gripabeitar í finskum
sveitum.
þrætur um þessi atriði lá viö
yrðu alvarleg ágreiningsefni, en
þá kom Krímstríðið, er beindi
hugum rússnesku stjórnmála-
mannanna í aðra átt en til Norð-
urlanda.
í kringum 1867 fór Alexander
II. Rússakeisari að hugsa um að
ná í norsku fírðina. Svíar kom-
ust að þeirri fyrirætlun og létu
Prússa vita um hvað um væri að
vera. Sagt er að sendiherra
Prússa í Pétursborg hafi verið lát-
inn skjóta því að utanríkisráð-
gjafa Rússa, að Prússum félli ekki
vel í geð undirróður Rússa í Nor-