Lögberg - 01.07.1927, Qupperneq 11

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 30. JÚNÍ 1927.
Bls. 11.
Svarað prestinum.
Eftir Jón Einarsson.
Þrátt fyrir það þótt prestastétt-
in hafi aldrei í heild sinni fengið
orð fyrir að vera fyndnari en
hver annar flokkur hins mentaða
mannkyns þessa heims, þá samt
hefir hreytiþróuninni auðnast að
“þróa” að m'insta kosti eitt
“specimen”, sem “sport” frá
þeirri viðtekt. Staðfestu þeirra
sanninda má lesa, “með bros á
báðum kjöftum” eins og karlinn
sagði, í iHeimskr. af 11. mai þ.á.,
undir .“mottóinu” Svar til Jóns
Einarsonar, frá hinum göfuga
tímabilspresti Únítara, Guðmundi
Árnasyni.
Eins og kuhnugt er, hafði eg
dirfst að andæfa fréttafúlgu
nokkuri um “Endalok Scopes-
málsins”, er G. Á. reit í Heimskr.,
sem ósannri frásögn . Spaugið í
svari prestsins byrjar, þegar er
hann rís upp á afturfótunum (sjá
Evolutions kenninguna um fer-
fætluætt presta og annara stór-
menna) og skrifar mér svo með
framfótunum það, er nú verður
bráðlega tekið til yfirvegunar,
“Svar” hans, sem einnig er
spaugilegt vegna þess, hve ólíkt
það er efninu, sem fyrii; lá að
ræða. Er það eingöngu fyrir þau
ólíkindi, að eg kynni hér að fara
örfáum orðum um viss atriði í
þessu lærdómsríka riti prestsins,
sem snerta sérstok “princíp” all-
þýðingarmikil í sjálfum sér.
Scopes-málið hafði eg ekki hugs-
að að ræða meira. En því vil eg
taka fram, sem þó mun hrella við-
kvæmt prestshjarta, að eg er svo
fávizkukendur, að eg tek það sem
sannhygð mína, að við séra Guð-
mundur v i t u m báðir jafnt um
uppruna mannkynsins, alheims-
ins, lífsins. Séra G. Á. mun
byggja þróunarvísindi eingðngu
á sögusögn annara — alveg eins
og eg fáfræði mína í þessum efn-
um; en vegna þess, að í mig hef-
ir engum lærdómi troðið verið af
prófessorum, sem vitna mætti til,
sjálfum sér til frama, þá hefi eg
orðið að reyna að hugsa vitundar-
ögn sjálfur — þetta sjáanlega er
G. Á. vel ljóst, og þar af stafar
hans prestlegi ritháttur í minn
garð. Danskur málsháttur segir:
“Sá, sem kastar saur á aðra, atar
sjálfan sig mest.” En þar hefir
ekki verið átt við íslenzkan upp-
gjafaprest únítara. Þegar þessi
málsháttur myndaðist, voru Ún-
ílaraprestarnir líklega ferfættir,
með langa rófu og í rófunni var
þá öll þeirra aðal-frægð — og ef
til vili guðfræði?
Það var sjálfsagt fyirhugað frá
upphafi ,að eg skyldi svara G. Á.
lítillega. úr þremur áttum hefir
mér verið sent Heimskr.-númerið
frá 11. maí og tekið fram um leið,
að svona löguðu máli megi til að
svara. Skringilega vill svo til, og
um leið næsta líkt dularfullum
fyrirbrigðum, að e’itt blaðið kem-
ur frá “Nýstefnu”manni, annað
úr rammlúterskri átt, og það
þriðja frá sæthelgum únítara, og
enn þungskildara er það, að Úní-
ítarinn er orðharðastur um rit-
hátt prestsins — sem auðvitað er
þó ekkert annað en meinlaust
auglýsingarkorn af karakter rit-
arans.
Allar auglýsingar eru í þeim
tilgangi ritaðar, að þeim sé
gaumur gefinn í hugsun lesenda,
orðum eða gerðum, og vita slíkt
allir nú, án sérstakra bendinga.
Eg byrja hér á þvi, að taka upp
orðrétta byrjunargrein prestsins.
Lesendum Lögbergs er engu síð-
ur þörf á að eiga kost á fagurri
ritháttar fyrirmynd, til að líkja
eftir, en þeirri kringlóttu. Þessi
eru orð hins hálærða manns:
“Sumir menn eru svo undarlega
gerðir, að þegar þeir fara að ræða
um eitthvað, þá reka þeir augun
í það sem er smæst og ómerkileg-
ast. Einn þessara manna er Jón
Einarsson, sem er allvel þektur
fyrir ritsmíðar sínar í íslenzkum
blöðum hér.”
“Jón semur ekki svo sjaldan
ritdóma um bækur. Venjulega
eru ritdómar hans ekkert annað
en langdregin lúsaleit eftir röng-
um orðmyndum og þess konar
smágöllum. Hann segir sjaldn-
ast nokkuð, sem gagn er að um
efnið í því, sem hann er að dæma
um; og þess vegna er ekkert á
ritdómum hans að græða. Svona
fer auðvitað ávalt fyrir þeim,
sem eru of mikið gefnir fyrir
sparðatínslu.”
Eg tek þessar prestlegu setn-
ingar hér upp orðrétt, sem sýnis-
horn mentalegs ritháttar af fyrstu
röð kurteisinnar. Mér kom um
leið til hugar maður, Árni að
nafni (jsem eg kyntist fyrst í
Swift Current). Sá maður hafði
sérstakt viðurnefni. Líklegast
hefir prestur'inn þekt hann líka.
Árni var að upplagi greindur
maður, en talgefinn í frekara lagi
og mjög hneigður fyrir “stælur”.
Þegar í óefni fór fyrir honum með
vörn málsins, sneri hann alt í einu
við blaðinu og smelti fyrirvara-
laust inn stóryrðum algerlega ó-
skyldum að efni og segir, að mót-
stöðumaður sinn hafi sagt svona
og svona um það mál, og fór þá
oft svo, að aðalmálinu var slept
og byrjað á nýjum, óskyldum
leik.
Þannig fer hinum hámentaða
presti. Ekkert í tilfærðum setn-
ingum kemur við málinu, sem
fyrir lá að ræða. En það eitt er
satt í þessu nýja máli, að eg hefi
oft lotið að lítilþægri- vizku við
lestur minn. Fátt mun prestur-
inn hafa skrifað, sem eg hefi ekki
lesið og borgað, og mínir pening-
ar hafa verið meðteknir þar, sem
jáfngildir centum hinna hálærðu.
Hitt veit séra Guðmundur að er
ósatt mál hans, að eg taki ekki
tillit til efnis þeirra bóka, er eg
hefi bent á í blöðunum. Það veit
hann og líka — þó sárt sé og seig-*
pínandi lærðum presti — að þrátt
fyrir alla háskólamentun hans,
er eg miklu færari til að dæma
almenn rit en hann sjálfur, fyrir
þá einu, einföldu ástæðu, að hann
myndi dæma eingöngu eftir
flokkstæði mannsins en öldungis
ekki kostum né ókostum ritsins.
Veit hann og, að í honum sjálf-
um svíður og sýður reiði við mig
út af því, er eg dæmdi um Ijóð-
mæli nokkur, þar er eg tiltók, að
eg tæki meira tillit til efn'isins —
þá — en skáldlegs gildis. Sem
sjálfstæður maður í hugsun, þótt
lærdóm skorti, get eg óefað stað-
ist sanngjarnan samanburð við
G. Á. sjálfan, enda rita eg hvorki
sem keyptur né fylgisækjandi á
nokkurn hátt. Getur presturinn
með sanni sagt sama um það?
Minriist eg enn þess, er G. Á.
forðum var viðriðinn ritið
“Heimir”. Hafði eg oft dæmt
um efni þess, og haldið fram, að
á ýmsum sviðum félli mér betur
það blað, en annað rit með líkri
stefnu, er gefið var út samtímis.
En þá hefi eg óefað verið vitrar1!
maður, en þegar eg benti á ósann-
inda frásögn kennimannsins um
Scopes-málið.
Viðvíkjandi þvi, að eg ritdæmi
aðallega rangar orðmyndir, við-
urkenni eg fyllilega miskunn-
semi prestsins í garð þeirra, sem
enga rækt bera til móðurmálsins,
og sem hafa samkyns velþóknun
á mál-bjögun og öðru “hrogna-
máli”, sem G. Á. Þótt prestur-
inn riti ekki sjálfur neitt sérlegt
fyrirmyndar íslenzkt mál, myndu
flestir búast við, að hinn æfði
mentasmekkur myndi hneigjast
meira til fagurfræðinnar í þessu
efni, sem öðru.
Eg geri ráð fyrir, í gegnum hulu
vonarinnar, að séra G. Á. muni
enn ferðast “á guðs vegum” um
bygð þessa í sveita síns andlitis.
Skyldi það vera mér gleðiefni, að
e'iga þá vinsamlegt tal við hann
um aðal-hugljúfsmál hans, rófu-
ætternið. Ef hann hefir ein-
hverjar sannanir hennar, í gegn
um eigin rannsóknir, þ. e. eigin
sannvissu, yrðu fáir fljótari en eg
að “þrísta hönd hans” (ivestur-
íslenzkt málbrigði) fyrir bragð-
ið. Jórtur eftir ýmsum og ýms-
um um þau efni, eru mér þegar
að nokkru kunn og kemst eg af
fyrst um sinn með það, án kost-
bærrar viðbótar. Ef til vill eru
mér og kunnir örfáir punktar,
sem rófu-spekin vill fremur
geyma á skuggsýnum stöðum.
Eg *er öldungSs ekki sðmu
skoðunar og presturinn (í "Svar-
inu”) um að það sé heppilegra og
fari betur, “að nota éitt orð í
stað tveggja” — eitt óskylt orð í
stað tveggja rétt þýddra orða,
hvort heldur er við leyfi eða ann-
að efni. Þess vegna ítreka eg
það, að presturinn þýddi skakt—
auðvitað þvert á móti venjulegri
viðtekt, orðið ‘constitutional’.
Ekki méira um það.
Ef G. Á. heldur, að eg hafi
fundið upp orðið hámentaskóli,
þá fer þó fjarri að svo sé. Mætti
hann vita, að svo er eigi, vegna
þess, að nafnorð þetta hefir náð
talsverðri hefð í nýju máli, sem
sannar ekki gildi þess, heldur
hitt, að það muni vera af lærð-
um manni fyrst viðhaft.
Stór-merkilegt má það virðast,
að hér “harmónerar” þekkingar-
skortur okkar G. Á. hvor við ann-
an, svo lítt ber á milli: G. Á. seg-
ist ekki vita hvað hámentaskól'i
sé. Fyrst þegar eg sá þetta nafn-
orð, taldi eg víst, að það ættti að
tákna, að hér veittist mönnum
kostur á að nema hin hærri vís-
indi (en hver eru þau?), og áð
að eins þeir, er í gegnum þá
skóla slyppu, mættu teljast að
iéttu lagi há-mentaðir. Og eg
hugsaði tíl pilta og stúlkna innan
slíkra veggja sem sólna, er skýin
huldu. Svo leið og beið. Eg
las ýmislegt í blöðum og ritum,
sem gerði fremur lítið úr and-
legri þekking lýðsins og yfir-
standandi tíðar — alment. Þessi
ritháttur var einu nafn’i nefndur
“hærri kritík” og lofaði hún öllu
fögru. “Innan lítils tíma, og enn
innan lítils tima” átti að leiða mig
og aðra mér vitrari í allan sann-
leik, út úr efasemdum. Eg hlakk-
aði til að bráðum rofaði til sóln-
anna áðurnefndu. En svo fóru
leikar, að skýin dreifðust ekki,
sólirnar sá ekki, ljósið lýsti ekki,
en út undan skýjabrúnum bentu
ótal rófur út í bláinn. Þá kom
efinn — bannaður efinn — aftur
heim til mín. Eg fór að hugsa,
að hér hefði hin hærri kritík
“meikað misteik”, og að hámenta-
skóli líklega þýddi mentaskóla
með háum, ókleifum veggjum. Eg
hafði líka orðið fyrir þvi óhappi,
að kynnast einum eða tveimur há-
mentuðum mönnum, útskrifuðum
úr þesskyns byggingum, og skild-
ist, að til myndu vera menn, er
ekki höfðu farið lengra en í gegn
um raið-skóla, eða jafnvel alþýðu-
skóla (Iág-skóla?), að eg ekki
segi menn, sem aldrei höfðu farið
að heiman til náms, sem kynnu
að vera þessum hámentamönnum
jafnsnjallir í almennri þekkingu.
Óefað voru þessir menn undan-
tekning frá því almennasta; en
þeir ollu samt þessum vonhvörf-
um mínum. Ef til vill verður það
hlutskifti fyrir lægri kritík að
koma mér og öðrum fáfróðum
■mönnum í réttan skilning á þessu
máli!
Frétt hafði eg það, áður en
‘Svarið” kom, að G. Á. hefði ekki
numið sin háu fræði að Cam-
bridge. Hefði eg mátt muna það
rétta í því efni ,ef eg hefði betur
athugað minn gang. Um það
leyti, er G. Á. sótti nám til Ev-
rópu, mun það hafa verið, er Sir
Oliver Lodge, í Cambridge, var
svo “forstokkaður” að gefa það
út í prent, að fræðigrein ein, sem
kend er í “hámentaskólum”, þyng-
arlögmálið, væri enn sem komið
væri ósönnuð óskilin. Þá var hann
og höfundur bókar nokkurrar um
lítilf jörlegt efniOO “Life and
Matter” (Líf og efni), o. fl. rita,
sem vissir, lærðir íslendingar á-
líta að beri vott um að maðurinn
sé ekki með öllum mjalla. Það
var því ekki von, að G. Á. slæpt-
ist á þeim gresjum og öldungis
óvíst hve Sir Oliver hefði verið
fljótur að þvo könnu pokann eða
huga nokkuð að drenghnokka frá
Harvard.
Lengra austur vissu menn pilt-
ung þann, er únítarar hylla öðrum
fremur og vitna til í fræðakrögg-
um ýmsum. Heitir garmpur sá
Ernst Haeckel, frægur fyrir stilli-
lega(?) ritaða bók, er heitir
“Riddles of the Universe”, þ. e.:
Ráðgáta alheimsins. Hann hygg-
ur sig að vera “Monist”, en Lodge
segir í Life and Matter, að það
sé nú eitthvað annað en svo sé.
Hefir G. Á. ef til vill farið þang-
að til að hjálpa Haeckel við ráðn-
ingu þessarar litlu gátu. Þá gaus
og upp um líkt tímabil fræðikerfi
voðalega stór-merkilegt, sem
nefndist “Einsteins Theory”.
Sannfréttist þá fljótlega, að að-
eins 12 menn í þessum okkar litla
heimi væru svo há-mentaðir, að
þeir gætu vitund botnað í djúpi
þeirrar kenningar. 1 þessar áttir
stefndu því hugir ungra há-
mentunga. Er því ekki ótrúlegt,
að G. Á. hafi skroppið þangað til
að greiða karlinum, sem vanalega
er nokkuð stríhærður, eftir mynd-
um hans að dæma. En ekki er
það G. Á. að kenna, að óhræsis
prófossor nokkur, “fyrir sunnan
línuna”, staðhæfir nýlega, að
þessi Einsteins kenning (theory)
sé bara einföld, vanaleg reikn-
ingsskekkja. Ja, þvílíkt! að fara
svona með þekkinguna! Þetta
ættu “öll blöðin í Tennessee” að
sjá um, að ekki vildi aftur til.
“Hér á slóðum er mönnum
ltyfilegt að aka í bifreiðum 15
mílur á kl.st. gegnum þorp; en
það þarf ekkert leyfi til þess að
aka 15 mílur á klukkustund. Það
er að eins óleyfilegt að fara harð-
ara,” segir G. Á.
Þetta dæmi er voðalega þungt
og afar-greinilegt! , fyllilega ráð-
gáta nr. 2. Þess vegna skil eg
dæmið öfugt við það, er G. Á.
ætlar lesendum sínum, n.l. svona:
þessi bifreiðalög |eru '“constitu-
tion” þorpsins, sem allur um-
ferðahraði götutækja verður að
stjórnast í samræmi við. Við-
aukl, slíkra fyrirmæla verður
aukalög (by laws). “Akkúrat”
það sem eg sagði um “constitu-
tional” í Tennessee-sambandinu:
Það þurfti ekkert leyfið!
“Vill Jón halda því fram, að
efnishyggja og breytiþróunar-
kenning sé eitt og hið sama?”
spyr G. Á.
Til þess að hafa sem fæst orð
um þetta mál — sem einnig er
r.ýtt efni, — vil eg að eins spyrja
prestinn annarar spurningar,
hún er þessi og afar stutt:
Drag þú línuna milli þessara
tveggja (hugtaka eða hugtekta, og
sýndu. okkur landamerkin.
Eg hafði ekki ætlað mér að
ræða til hlítar “evolution” hug-
myndina! Svara því ekki stór-
yrðum prestsins um “heimsku” og
“þröngsýni’” allra, sem hafa
kunna gagnstæða fskoðun sjálf-
um honum. En eg tek það þó
svo, að G. Á. sé þess full viss, að
að eg trúi engu í “evolutions”-
kenningunni vegna þess, að eg
felli mig ekki við ósanna sögu
hans um málalokin syðra. Hann
um það. Ef maður neitar ekki
öllu í breytiþróunarmálinu, þá er
svipað því ætlast sé til, að hver
þvættingur og rangfærsla, sem
flutt er af lærðum manni, jafn-
vel um dómsfall í þágu “Funda-
mentalista”, sé gleyptur sem ó-
hrekjandi sannindi.
Hver sem afstaða mín kann að
vera gagnvart breytiþróuninni yf-
irleitt, hefi eg enga hvöt til að
rengja ættfræði prestsins að því
leyti, er hann sjálfan snertir.
Hver sem lítur hann augum, ætti
að geta séð “ættarmerkin” og
hvert þau benda, þótt æfinlega sé
vissast að leysa gátuna á annan
hátt, t.a.m. með að mæla vissa
parta bakhlutans.
“Jón klikkir út með því að
segja, að þó að skoðun “funda-
mentalistanna” væri röng, sann-
aði það ekki, að breytiþróunar-
kenningi væri rétt.”
“Mér þykir ekki ólíklegt, að
Jón hafi ef til vill e'inhvern tíma
gluggað eitthvað í rökfræði, og
sé svo, mun hann kannast við, að
þegar um tvær alveg andstæðar
skoðanir er að ræða, verður önn-
ur að vera rétt, ef hin er röng,”
segir G. Á. enn fremur.
Eg held eg skilji þetta hér um
bil, þótt eg hafi ekki “gluggað í”
rökfræði. Úrlausnin verður þá
svona:
Ef tveir menn flytja andstæðar
lygar, og önnur þéirra sannast að
vera röng, þá er hin lygin orðin
að sannleika. Setningin er, eins
og presturinn veit, afturhneigileg
(ireversible, or retroactive), og
má þá snúast við, setjast fram á
fleiri en einn veg.
Tökum annað dæmi, sem sýnir
hvað presturinn er “réttur” og eg
“rangur”:
Pétur segir, að Hákon sé versti
maður jarðríkis.
Páll segir, að betri dreng en
Hákon sé hvergi að finna.
Almenningur trúði ekki Páli,
svo eftir hugsanafræði G. Á. var
álit Péturs rétt. Löngu síðar
staðhæfði Gissur, að Hákon væri
“rétt í ttieðallagi, svona eins og
fólk gerðist flest.” Hér eru held
eg þrjár sjálfstæðar skoðanir um
sama efni, sem presturinn kveður
ómögulegar.
En skýringin er ekki búin enn!
Með almenningsdómnum varð
staðhæfing Péturs rétt. Hún
varð að trú. Ákvæði Páls varð
við sömu rökleiðslu að lýgi. Það
varð neikvæð trú. Fullyrðing
Gissurar kom á sínum tíma eins
og breytiþróunarkenning úr suð-
urvegum og segir, að bæði Pétur
og Páll ljúgi. En örlög hans stað-
hæfinga eru ókunn, vegna þess
að samkvæmt kenningu G. Á.
geta ekki verið þrjár skoðanir á
einum hlut, og ef skoðanirnar eru
tvær, nógu gagn ólíkar, þá er
önnur áreiðanlega rétt. Svo er
nú það!
Til allrar ólukku er dæmið ekki
enn fullskýrt. Hvorki Pétur né
Páll þektu alla menn svo, að þeir
gætu, jafnvel ef þeir voru allir
af vilja gerðir, borið manninn
saman við alla aðra og gefið rétt-
an úrskurð. Þá skorti gögn til
að meta eftir. Alveg eins stóð á
fyrir Gissuri. Hann gizkaði líka
á manngildi Hákonar, en hafði
ekkert til að byggja á úrlausn
sína, nema reikning meðaltalsins,
sem ekki var heldur óyggjand’i.
íhugi maður kenningu “funda-
mentalista”, kemst maður fljótt
að því, að hugmyndir þeirra allra
eru ekki allar eins. Upprunahug-
myndin (philosophy of exist-
ence?) meðal “evolutionista” er
ekki heldur fastákveðin: Upp-
runa orsökin enn ófundin. Fun-
damentalistar eru á einu máli um
það, að vera, sem á íslenzku hefir
lengst af kölluð verið guð, en sem
fínni menn nútímans, þeir er bet-
ur kunna sig(!), kalla Jave, sé
höfundur þektrar tilveru, þrátt
fyrir það, þótt persónuleiki guðs
birtist hugsjónum manna sem
nokkuð mis-líkar myndir. .
Þessa hugsjónavissu eiga. ekki
sjáanlega sumir “evoiutionist-
ar”. “Materialsmusinn” hefir
talið þeim trú hendingarinnar.
Þeir hafa ekki séð, ekki þreifað á
guði né heyrt rödd hans á stræt-
um né götuhornum; eru því hvergi
nærri vissir um tilveru hans, og
— “vantar” ekki að saka hann
um tilhögun tilverunnar, eins að-
finnanleg og hún er!
Kenning Fundamentalista seg-
ir G. Á. að sé heldur bágborin:
“Sannleikurinn er sú, eins og Jón
veit, að ummæli þeirra margra um
þá menn, sem eru að bæta við
þekkingarforða okkar, eru svo
gifurleg og heimskuleg, að það
er blátt áfram ómögulegt að bera
virðingu fyrir þeim”, o.s.frv.
En séu þessi lipru ummæli
prestsins alveg sönn, og sé þó
ekki fyrsta upprunastig tilver-
unnar fastákveðið að eins á einn
veg meðal “evolutionista”, þá
skilst mér að hér sé um fleiri en
tvær, gagn-ólíkar skoðanir að
ræða, sem því hafa allmikil áhrif
á dómsákvæðið. Og orðbragðið
skilst mér að sé talið “rétt að
vera” að borgist í sömu mynt
Kemur þar til greina þessi yfir-
göfuga siðfræði, sem Únitarar
hampa gjarnan, sem einka tign
síns flokks.
Af því það eru þau lifand’i ó-
sköp, sem við G. Á. fleiri vita, þá
er það eðlilegt, að minnið glopri
úr sér ýmsu með köflum, sem
okkur er þó að fullu kunnugt.
Það, í “evolution” kenningunni,
meðal margs annars, sem við G.
Á. aldrei gleymum, er það, að
“evolution”, sem þýtt hefir verið
á íslenzku með “breytiþróun”,
þýðir alls ekki, að tilvern sé öll
að breytast til bóta. í nafnorð-
inu breytiþróun felst enginn bati,
að eins vöxtur, áframhald af
breytingu (þ. e. þróun breytieðl-
isins).
Þess vegna er það og, að G. Á.
og aðr’ir góðir og gildir breytiþró-
endur, ræða oft um kynsókn
manna til apa, með saknaðarblæ
á frásögninni, vegna þeirra kyn-
glpa, sem aparnir urðu fyrir,
þegar þeir urðu mannlegir ætt-
lerar, féllu úr sínu tilverugildi
niður í manndýr tvífættra
þjóða, með öðrum orðum: the de-
generation of the monkeys”. Kem-
ur hér í ljós ættfeðraástin á hjart-
næma vísu.
Séra G. Á. hefir, mér v'itanlega,
ekki lagt ýkja hart á sig við að
“bæta við þekkingarforða okkar”
í öðrum efnum en þessu, falli ap-
anna. Þar er hann í sínu stóra
essi, enda er það prestleg skylda
umfram alt, að benda á og kenna
hin þýðingardýpstu sáluhjálpar-
atriði og gefa inn sem stærsta
skamta af veigamesta “aqua vite”
sem sálarfræðileg þekking hans
veit um, gegn timanlegri og óefað
eilífri afturför, sem er orðin ó-
hræsis mannkyninu að vondum
vana.
f upphafi máls síns í “Svarinu”
segir G.Á. að eg “fetti fingur út
í smámuní” “í ofurmeinlausri frá-
sögn” eftir sig um Scopes-málið.
Frásögnin er ekki algerlega
meinlaus. Ber tvent til þess ,ser-
staklega. f fyrsta lagi er það
ekki siðfræðislega meinlaust, að
segja skakt frá neinum þýðingar-
m’iklum málalokum, en sérstak-
lega, í öðru lagi, er það fjarri því
að vera meinlaust presti, að segja
skakt frá málum, sem öllum er
innan handar að rannsaka. Það
getur ollað grun hjá vantrúuðum
lýð, um það, að enn minni líkur
séu til að það, er hinn sami sögu-
maður kennir um málefni, sem
jafnvel hann sjálfur ef til vill
ve'it ekki nema sem sögusögn
annara, og sem þó er aðal kenn-
ingarleiðin til eilífrar sælu eða—
auðnar, sé algerlega ábyggilegt.
Ekkert er kennimanni meira til
vegs og sæmdar en það, að vera
viðurkendur sem ábyggilegur í
öllum greinum.
“Endaloka” eg svo þessum fáu
orðum, og geri naumast ráð fyrir
að bæta þar frekar við. Siðasta
orðið í málum þykir mörgum sig-
urs ígildi, og gef eg því prestin-
um það tækifæri með vinsemd.
Fús er eg þó til að ræða við
hann, innan takmarka, mál sem
mér finst eg skilja vitund í, ef
honum er sama þótt hann riti
sem kurteis maður, og sleppir
allri “lúsaleit”, og heldur sér þar
að auki við efnið eins og góðu
prestarnir — jafnvel þótt það
kynni að útheimta talsverða
“sparðatínslu” í röksemdakirnum
hans og annara breyt'iþróaðra há-
mentunga.
Til þess að forða G. Á. frá ein-
um sérstökum misskilningi, skal
því hér tekið skýrt fram, að eg
hefi ekki neitt að segja yfirleitt
gegn lærðum mönnum vegna þesr
að þeir eru 1 æ r ð i r. Eg hefi
þekt og þekki marga ágæta lærða
menn, sem eru sómi sins sér-
flokks og þjóðar sinnar í heild.
En eg þekki of-marga skussa líka,
sem þó voru skarpir námsmenn.
Mér skilst, að eg geti “gluggað”
það út úr hversdaglslegi “rök-
fræði”, að sumir menn gangi
skólaleiðina að eins til þess að
verða lærðir, en líka nokkrir til
þess, að verða nýtir menn i eina
átt eða aðra. Þess vegna hættir
hinum fyrnefndu við að mislukk-
ast, en hinum síðari verður virð-
ing og ást umheimsins að hlut-
skifti, — eðlileg afleiðing af or-
sök, að eg hygg.
Fornleifarannsóknir
Itala. «
Hlér í blaðinu var sagt frá því
fyrir nokkru, að Italir hefði ákveð-
ið að láta grafa upp forna róm-
verska bæinn Herkulanum. Og gera
menn sér miklar vonir um, að með
þeirri rannsókn fáist mikil og
margháttuð þekking á lífi og
menningu Rómverja hinna fornu,
því sagnir segja, að Herkulanum
væri mikil menningarborg. Var
byrjað á fornleifagreftrinum 21.
apríl siðastliðinn.
En ítalir ætla ekki að láta stað-
ar numið við Herkulanum einan.
Nú nýlega hefir Mussolini gefið
til kynna í ræðu, og er þegar hafinn
'undirbúningur til að framkvæma
það, að reynt verði að ná upp úr
Nemi-vatninu skipum Tiberiusar
keisara, sem þar fóru i botninn i
fornökl.
j Sagnir segja. að skipin hafi ver-
i ib tvö, og þóttu sannkölluð æfin-
I týraskip. Voru þau ferlíki hin
; mestu að stærð, og bygð úr geysi-
j dýru efni, ágætasta tré, sem þá var
j þekt, dýrum málmum og marmara.^
j Voru á þeim skemtigarðar, leikvell-
i ir, leikhús og annað því líkt, svo
I sem á landi væri. Á þessum æfin-
týraskipum hélt keisari veislur sín-
ar á Nemi-vatninu.
En sagan segir jafnframt, að
skipin hafi sokkið í skaut vatnsins.
Og síðan hafa sagnfræðingar, jarð-
fræðingar og skáld skrifað margt
um hint fólgnu fjársjóði. Nemi-
vatnið hefir orðið að töfravatninu,
umlukt sögnum og æfintýrum, og
sungið lof af skáldum allra alda.
Á síðastliðinni öld hepnaöist
ítölskum jarðfræðingum að ná upp
hluta af þessum skipum, og mátti
nokkuð af þeim brotum ráða,
hvenig skipin höfðu verið. V°ru
stefnin prýdd ljóna- eða úlfahöfð-
um, og landfestahringir, — mjög
skrautlegir —náðust. V ar alt þetta
látið á Terma-safnið i Rórwaborg.
En svo stöðvaðist verkið. að
sumu leyti vegna þess, að landeig-
andi og tákið hófu málarekstur út
af því, hver ætti skipin, ef þau
næðust, og að sumu leyti af pen-
ingaskorti.
En nú á að hefjast handa að
nýju. ítalir ætla sér að lyfta skip-
unum úr skauti vatnsins. Hefir
Mussolini kunngjört þetta, eins og
áður er á drepiö, um sama leyti og
hann var gerður heiðursmeðlimur
í sögulega vísindafélaginu Societa
Romana di Storia Patria.
Nefnd ein, sem hefir haft málið
til meðferðar um eins árs skeið,
hefir nú komið fram með full-
komna starfsáætlun, og hefir
ítalska stjórnin samþykt hana.
Tilætlunin er að grafa skurð úr
Nemi-vatninu í Albano-vatnið og
veita þangað vatninu þar til ekki er
nema 20 metra dýpri t Nemi-vatn
inu, og byrja síðan af lyfta skip-
unum.
Búist er við, að verkið standi yf-
ir 1% ár, og muni kosta 8 miljónir
líra.
—Mbl.

f
t
f
f
f
f
f
f
❖
f
f
f
f
f
f
f
❖
♦
1
Því meir sem þú hefir saman við Hveitisamlagið að sœlda,
meir berð þú úr býtum.
Umboðsmenn skýra frá því, að fjöldi nýrra meðlima sé að bætast við Hveitisamlagið í
öllum Sléttufylkjunum, og allir eldri meðlimir endurnýji samninga sína. Samt eru fáeinir
menn í flestum sveitum, sem enn standa utan við Samlagið. Hjá ýmsum þeirra veldur af-
vegaleiddur metnaður, og þeir vilja ekki kannast við, að þeir’hafi gert rangt í fyrstunni, að
vilja ekki ganga í þennan félagsskap; aðrir viðurkenna kosti Samlagsins, en halda að þeir geti
sjálfir hagnast á því, að selja hveiti sitt til óvina Samlagsins.
Eins og oft hefir verið tekið fram, þá stafar Samlaginu mest hætta af því hveiti, sem sá
‘ bóndi hefir yfir að ráða, sem ekki tilheyrir Samlaginu. Það fyllir markaðinn fyrri part
haustsins og hefir mikil áhrif í því að haldaniðri verðinu þangað til það er selt. Þetta
veldur því,_ að verðið er óábyggilegt og miklum breytingum háð í október, nóvember og desem-
bei’, meðan á því stendr að selja það.
Allir þeir, sam Samlaginu tilheyra, ættu að leiða nágrönnum sínum, sem *ekUi tilheyra
þ\ú, það fyrir sjónir kurteislega og vinsamlega, að það sé öllum bændum fyrir beztu, að Sam-
lagið selji alt hveiti. Hveitisamlagið heldur áfram og það er öllum meðlimum þess og allri
Vestur-Canada fyrir beztu, að það selji alt hveiti, sem framleit er í landinu.
Árið sem leið varð kostnaður Canada Hveitisamlagsins hér um .bil einn fimti hluti úr
eenti á hvert bushel hveitis, en kostnaðurinn í fylkjunum hálft cent á livert bushel. Það að
kostnaðurinn er svona afar lítill, kemur aðallega til af því, hve afar mikið hveiti Samlagið
hefir að selja, og því hefir kostnaðurinn orðið tiltölulega svo lítill.
Hér um bil allir bændur, sem ekki tilhevra Hveitisamlaginu, viðurkenna, að það hafi
vefið og sé þeim til hagsmuna. Það er því ekki nema sanngjarnt að ætlast til þess, að þeir
einnig hjálpi því, sjálfum sér og stéttarbræðrum sínum, með því að gerast meðlimir Hveiti-
samlagsins.
þv
Manitoba Wheat Pool,
, Winnipeg, Man.
Saskatchewan Wheat Pool,
Regina,
Sask.
Alberta Wheat Pool
Calgary, Alta.
4
'4
f
T
T
T
T
T
T
T
T
f
f
f
f
f
f
f
f
f
f
f
v
f
f
f
f
f
f
f
f
f
V
*l**X**t**t**t**t**t**t**t**t^*t**t^*t**t**t^*t**t**t^*t**t^*t**t**t**t**t^*t^*t**t**t**t**t**t**t**t**t**t**t**t**t**t**t**t**t*K**t**t**t**t**t**t**t**t**t*