Lögberg - 08.02.1945, Síða 4

4
—----------Xögberg------------------------
Geíiö út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáakrift ritstjórans:
EDITOBt DÖGBERG,
695 Sargent Ave., Winnipeg, Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The “Lögrberg,M is printed and published by
The Columbia Press, Lámited, 695 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba
PHONE 21 804
T‘ — * —— - - ——
Sambandskosningar
í aðsigi
Eins og þegar er vitað, verður sambandsþing
rofið fyrir þann 17. apríl næstkomandi, og ai-
mennar kosningar fyrirskipaðar, þótt kosninga-
dagur hafi enn eigi verið formlega ákveðinn.
Almennar kosningar í hvaða landi sem er, telj -
ast vitanlega til meiri háttar viðburða, því þær
grípa óhjákvæmilega, þó mismunandi djúpt sé,
inn í kjör 'hlutaðeigandi þjóðfélagsþegna, og
valda ýmist kyrstöðu, eða þjóðfélagslegri þróun
eftir því sem kaupin gerast á eyrinni; í lýð-
ræðislöndum er það kjörseðillinn, sem túlka
skal rödd fólksins og þess vegna ríður lífið á
að honum sé skynsamlega beitt; ósjaldan be
það við, að múgæsingar hafi víðtæk áhrif á
kosningar, og ráði jafnvel í ýmissum tilfellum
úrslitum þeirra, og tekst þá jafnaðarlegast illa
til.
Það er vitaskuld ekkert tiltökumál þó nokk-
urs hita verði vart á kosningum; línur skiptas:;
um mismunandi skoðanir, eins og líka er alveg
sjálfsagður hlutur; en meðferð mála þarf þó
jafnan að vera slík, að heilbrigð og ótrufluð
dómgreind hafi yfirhöndina.
Eintrjáningslegri, flokkstjóðraðri sfarblindu
á vettvangi hinna opinberu mála, má líkja við
andlegar svefngöngur; hvorttveggja er líklegc
til þess að draga á eftir sér óþægilegan dilk;
á hinn bóginn er bæði holt og nauðsynlegt, að
menn skipi sér fast saman um sameiginleg
áhugamál, og sameiginleg verðmæti, og berjist
fyrir þeim af eldmóði til fullnaðarsigurs.
Tímaritið MacLean’s Magazine, lagði eigi alls
fyrir löngu fyrir forsætisráðherrann, Mr. King
nokkrar spurningar, varðandi ýms þau megin-
mál, er um þessar mundir væru efst á baugi
með canádisku þjóðinni, og hefir nú birt við
þeim svörin; er hér vitaskuld um slík stórmál
að ræða, er grípa djúpt inn í hag þjóðarheild-
arinnar, og því mikils um vert fyrir kjósendur,
að kynnast viðhorfi aðal fomstumanns þjóðar-
innar til þeirra, og þess flokks, sem hann styðst
við.
Támarnir breytast og mennirnir með; það er
ófrávíkjanlegt lögmál. sem breyttar aðstæður
skapa.
Þótt svör Mr. Kings við áminstum tímarits-
spurningum, inni bindi vafalaust ekki að öllu
leyti stefnuskrá Liberalflokksins eins og hún
verður lögð fyrir kjósendur í næstu kosning-
um, þá varpa þau þó á allverulegan hátt ljósi
á helztu atriðin, og hafa þar af leiðandi mikil-
væga þýðingu.
Til grundvallar fyrir giptusamlegri framtíð
canadisku þjóðarinnar, leggur Mr. King áherzlu
á aukna og víðfeðmari alþjóðasamvinnu, en
raun hefir verið á fram til þessa; að tollmúrum
og öðrum viðskiptahömlum verði rutt hvarvetna
þannig úr vegi, að hverri einustu þjóð verði
gert kleift með sem aðgengilegustum skilmál-
um, að selja það, sem hún þarf að selja, og
kaupa það, sem hún þarf að kaupa, án utan-
aðkomandi íhlutunar; um þetta atriði munu
naumast verða deildar meiningar, þó menn af
ýmissum ástæðum, eða jafnvel ímynduðum á-
stæðum, greini á um margt.
Almennan fögnuð hlýtur það að vekja, hve
Mr. King nú dregur hreinar línur varðandi a£-
stöðu canadisku þjóðarinnar til mannfélagsmál-
anna í heild, en slíkt horfir til raunverulegra
bóta; nú fer Mr. King ekki dult með það, að
óhjákvæmilegt sé, að stofnað verði að loknu
stríði, nýtt og öruggara þjóðabandalag, hinu
fyrra, er Canada verði virkur þátttakandi í, og
beiti áhrifum sínum þar af lífi og sál; ekki sem
hálfur eða hikandi aðilji, heldur sem frjálsmann-
leg forustuþjóð.
Afstaða King stjórnarinnar til þjóðabanda-
lagsins meðan á Ethiópiu vandræðunum stóð
varð hvorki stjórninni né canadisku þjóðinni
til sæmdar; slík saga má ekki undir neinum
kringumstæðum endurtaka sig, og hún gerir
það vonandi ekki heldur, eftir hina nýju yfir-
lýsingu forsætisráðherrans um hið gagnstæða.
Nú hefir Mr. King afdráttarlaust lýst yfir því,
að hann telji það sjálfsagt, að hið canadiska
þjóðþing skuldbindi sig þegar til fylztu þátttöku
í hinu væntanlega þjóðabandalagi, geri það taf-
«
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 8. FEBRÚAR, 1945
arlaust, og bíði ekki átekta eins og gert var illa
heilli, áður en núver.andi heimsstyrjöld hljóp
af stokkum.
Mr. King hefir frá því, er hann fyrst fór að
gefa sig við opinberum málum, verið einlægur
baráttumaður fyrir lágtollastefnunni í þessu
landi, og unnið á þeim véttvangi marga og
mikilvæga sigra, sem orðið hafa landi og lýð
til margvíslegra hagsbóta; nú vill hann að
lengra verði gengið í áttina til frjálsra viðskipta,
en áður var raun á, og mun því einnig ai-
mennt fagnað verða.
Með hliðsjón af atvinnumálum þjóðarinnar,
leggur Mr. King ríka áherzlu á það, að ein-
staklingsframtakið fái að njóta sín, því með þeim
hætti einum megi lánast að fyrirbyggja aó
miklu leyti atvinnuleysi eftir að stiríðinu
lýkur.
Mr. King er auðsjáanlega dauftrúaður á ein-
hliða ríkisrekstur á sviði viðskiptalífsins; hann
tjáist íneðal annars staðráðinn í því, verði hann
áfram við völd, að nema burt eins fljótt og því
verði viðkomið, hverskonar hömlur, sem lagðar
hafi verið á einkafyrirtæki meðan á stríðinu
stóð; hann telur viðskipta samkeppnina eina
heilbrigða grundvöllinn undir skynsamlegri þró-
un verzlunar og viðskjpta, bæði heima fyrir
og út á við; hann fer ekki í neina launkoma
með skoðanir sínar í þessum efnum, og gengur
því enginn að því gruflandi hver afstaða hans
sé; að allir sjái auga til auga við Mr. King þessari
afstöðu viðvíkjandi, þarf naumast að vænta; að
minsta kosti skilja þar allmjög leiðir með
Liberölum og C.C.F., þó þessum flokkum í mörg-
um meginmálum, beri í rauninni ekki svo ýkja
margt á milli. En það er jafnan holt, er forustu-
menn mannfélagsmála koma til dyranna eins og
þeir eru klæddir, og villa ekki á sér heimildir.
Mr. King er vitur maður og framsýnn, eins
og löggjöf sú, er hann hefir hrundið í fram-
kvæmd, einkum hin síðari ár, ber ljóslega vitni
um; má þar meðal annars tilnefna löggjöfina
síðan í fyrra um framfærslustyrk barna, sem
stjórnin hefir skuldbundið sig til að hrinda í
framkvæmd þann 1. júlí næstkomandi, sitji
hún þá við völd. Atvinnuleysisstyrkurinn hef-
ir þegar komið að góðu haldi, þó ýmsar reglur
þeirri löggjöf viðvíkjandi, stgridi énn til bóta;
þá hefir Mr. King það og á stefnuskrá sinni, að
endurskipuleggja svo löggjöfina um ellistyrk,
að hún komi að veigameiri notum, að ógleymdu
frumvarpinu um almennar heilsutryggingar í
landinu, sem hann hefir heitið að knýja fram,
verði honum enn falin stjórnarforustan á hend-
ur, sem flest bendir til að verði.
Mr. King er vaskur maður og batnandi;
hann er víðsýnn Canadamaður, sem vill í öllu
veg hinnar canadisku þjóðar, og trúir á stjórn-
arfarslega framþróun hennar flestum mönnum
fremur.
Nú alveg nýverið skýrir blaðið L’Actoni
Catholique frá iþví, að Mr. King sé enn hvergi
nærri af baki dottinn varðandi nýmæli á stjórn-
málasviðinu. Áminst blað ber fyrir sig ýmissa
forustumenn Liberalflokksins í Quebec. sem
sagðir eru að hafa látið því þær upplýsingar
té, að Mr. King væri nú staðráðinn í að beiíu
sér fyrir um, að Canada fái sérstakan þjóðfána.
Að Canadiskur þjóðsöngur verði löggiltur; að
Canada gangi í ameríska þjóðasambandið —
Pan-American Union; að áfrýjanir mála til
hæztaréttar Breta, verði numdar úr gildi, og
að Canada tilnefni sinn eigin landstjóra, ásamt
því, að slíkar breytingar verði gerðar á sam-
setningu ráðuneytisins, er komi því til leiðar,
að Imperialistar, sem sæti kunna að eiga í ráðu-
neytinu, verði að þoka fyrir öðrum, sem séu að
fullu Canada-sinnaðir.
Hvort, sem hér er um algildar heimildir að.
ræða, eða ekki, þá eru þær engu að síður íhygl-
isverðar, og bera því órækt vitni, að það er
síður en svo, að Mr. King sé aldauða á vett-
vangi stjórnmálanna, þó ýmsir hafi látið slíkt ;
veðri vaka. Hann er að minsta kosti enn, lang
umræddasti stjórnmálamaðurinn í Canada, og
hann hefir líka enn góða hendi til að spila úr.
Verðfesting lífsnauðsynja í Canada á yfir-
standandi stríðstáma, hefir vakið athygli allra
sanngjarnra manna út um heim allan, þó hér
í landi séu enn ýmsir það illa haldnir af sjón-
depru, að þeir komi ekki auga á, eða vilji ekki
kannast við þá blessun, sem af slíkri ráðstöfun
hefir leitt. Margar þjóðir eru í heljargreipum
vegna óviðráðanlegrar verðþenslu; Canadiska
þjóðin er ekki í þeirra tölu, og það má hún að
miklu leyti þakka viturlegri forsjá Mr. Kings.
Ganga má út frá því sem vásu, að næstu
sambandskosningar snúist að eigi alllitlu leyti
um friðarhorfmr mannkynsins, með því að
góðar líkur eru á, að þá verði endi bundinn á
stríðið við Þýzkaland; enda veltur þá að sjálf-
sögðu mest á því, að búið verði skynsamlega
undjr framtíðina, en ekki tjaldað til einnar
nætur varðandi frelsi og öryggi þjóðanna.
Brent barn forðast eldinn; afdrif Versala-
samninganna urðu slík, að þau ættu að verða
sérhverri þjóð til viðvörunar í þá átt, að fagur-
mæli ein um frið á jörð, séu aldrei fullnægjandi.
Eiktamörk
Okkur íslendingum er tamt að
líkja þúsund ára sögu vorri við
einn árshring, og jöfnum hönd-
um við einn dag. Og ár hinna
merkustu viðburða verða þá sem
eiktamörk hins mikla þjóðlífs-
dags. En það er hinn “fagur-
leiftrandi frelsisröðull” er á
veltur, hvort bjart er eða dimmr
yfir hinum afmörkuðu tímabil-
um sögunnar.
Það er sem bjartur vormorgun
blær á dagmálum yfir landnáms
öldinni, því yfir henni svífur.
“Frelsisins eilífa eggjandi von,
sem ættlöndin reisir og heldur
þeim vörð”, svo við tökum vart
eftir þeirri andlegu og verklegu
baráttu, er landnámsmennirnir
urðu að heyja, og sem víða má
þó greina, þegar betur er að gáð,
svo sem í hinum alkunnu vísu-
orðum Önundar tréfóts:
Hefk lönd ok fjöld frænda
flýt, enn hitt es nýjast:
kröpp eru kaup, ef hreppik
Kaldbak, enn ek læt akra.
Söguöldin er sem sólheiður
sumardagur, og söm hádegis- og
nónsbirta er yfir árunum 930,
þegar íslendingar grundvölluðu
sína heimsfrægu stjórnskipun og
árinu 1000, þegar þeir sýndu
þann þroska og manndóm að láta
þjóðareininguna sitja í fyrirrúmi
fyrir trúmálaskoðunum.
Aftur er eins og rosalegur
kvöldhiminn grúfi yfir Sturl-
ungaöldinni. Þá gengur og sói
frelsisins til viðar með árinu
1262. Á því tímabili má segja að
líði frá miðaftani til náttmála.
Og hið ógnþrungna viðlagsstef
Þórðar Andréssonar:
“Brenndar eru borgirnar, böl
er að því.
Mínar eru sorgirnar þungar sem
blý”
hafa brotizt sem harmstuna frá
brjóstum allra kynslóða þjóðar-
innar síðan.
Og húmskuggar næturinnar
halda áfram að aukast, þótt jafn-
hliða skapizt þau bókmenntaaí-
rek, sem segja má að hafi verið
“lampi fóta” þjóðarinnar “og ljós
á hennar vegum” síðan.
En dimmast er þó yfir ofur-
valdstímum konunga og kaup-
manna. Má líkja tímabilinu 1662
til 1750 við miðnætti til óttu.
Er ekki að undra, þótt þá gæti
vonleysis um framtíð lands og
þjóðar, svo sem í vísuorðunum.
“Enda verður stutt stund
að standa náir, ísland”.
Svo bjarmar yfir rismálum nýs
dags í þjóðlífinu, með braut-
ryðjendastarfi og frelsisbaráttu
“vormanna” þjóðarinnar á ofan-
verðri 18. öld og einkum 19. öld-
inni, þegar meðal annars “lista-
skáldið góða” boðar þjóðinni, að
hún eigi framundan að njóta
vorsólar frelsisins, ef hún eigi
þor og trú til að hrista af sér
fjötrana. Og hann leggur á þetta
spámannlega áherzlu, þegar hann
segir:
“Skáldið hnígur og margir í
moldu,
er með honum búa, en þessu
trúið”.
Með upphafi þessarar aldar eru
aftur dagmál í lífi þjóðarinnar.
Og má segja, að Islands ham-
ingja verði allt að vopni, því
nú, þegar flestar þjóðir heims
úthella blóði og tárum fyrir
frelsi sínu, þá höfum við hlotið
gull og græna skóga, bæði efna-
lega og í sjálfstæðismálum þjóð-
arinnar. /
Á þessu ári skín sól frelsisins
aftur á hádegisstað yfir íslandi.
En braut hennar miðast ein-
göngu við það, hvort þjóð vorri
tekst að hagnýta sér ylgeisla
hennar til að fórna fósturjörð-
inni starfsorku sinni og lífshygg-
indum. Verum þess þá minnug-
ir, að “það þarf sterk bein til
að þola góða daga”. Því okkur
má ekki mistakast að halda aug-
um okkar heilskyggnum-svo fyr-
ir hinum andlegu, sem hinum
efnalegu verðmætum lífsins. Tak
ist það vel, megum við vænta
þess, að næsti þúsund ára dagur
þjóðarinnar verði
“nóttlaus voraldar veröld
þar sem víðsýnið skín”.
Gunnar Þórðarson.
Freyr.
Þormóður á Stangar-
landi
Árið 1665 settist íslenzki sagna-
ritarinn Þormóður Torfason að á
eyjunni Körmt (Karmö) í Rygja
fylki í Noregi, og þar bjó hann
á stórbýlinu Stangarlandi
(Stangeland) til dauðadags 1719,
eða í 54 ár. Hann var jarðsettur
í kirkjunni á Ögvaldsnesi.
Þormóður er svo kunnur mað-
ur í sögu Islendinga að ekki
þarf frá að segja. Hitt er vart
jafnkunnugt, hvern sess hann
skipar í sögu Noregs og norskrar
menningar. Er enn eigi fennt yf-
ir það, að aðalritverk hans var
Saga Noregs í 4 bindum (Hist-
oria rerum Norvegicarum), er
kom út 1711. Norðmenn hafa
ekki gleymt Þormóði og starfi
hans, 1936 reistu þeir honum
minnisvarða í Kopervik á
Karmö. Þegar varðinn var af-
hjúpaður — 6. sept. 1936 — hélt
prófessor Didrik Arup Seip
(rektor háskólans í Oslo, sá er
Þjóðverjar handtóku, er þeir
lögðu til atlögu við þessa æðstu
menntastofnun Norðmanna) að-
alræðuna. Minntist hann þá, a
skemmtilegan hátt, á ýmislegt
viðvíkjandi Þormóði.
Þormóður dó barnlaus, en
þrátt fyrir það varð honum gott
til nafns, “því hann var þar elsk-
aður og af öllum mikils virtur
og vel látinn”. Létu menn heita
í höfuð honum, svo að Þormóðs-
nafnið hefir haldist í þeim sveit-
um í ýmissum ættum, jafnvel
fram á þennan dag. Einnig
nefndu menn skip og báta eftir
Þormóði, og segir fræðimaður
einn, er hefir rannsakað sagnir
um hann, að nafn Þormóðs hafi
haldizt við á þann hátt fram um
1880.
Fyrrverandi utanríkismálaráð-
herra Norðmanna, sagnfræðing-
urinn Halvdan Koht, skipar
Þormóði Torfasyni á bekk með
höfðingjum norsku þjóðarinnar,
í sagnfræðiriti sínu “Vare hövd-
inger”. “Verk hans studdu að því
að skapa þann þjóðlega sjálfs-
metnað, er 100 árum síðar færði
Norðmönnum frelsi og sjálf-
stæði,” segir Koth. — “Þessvegna
tökum vér undir orð Árna Magn-
ússonar og minnumst Thormod
Torfæus með pris og med ære.”
Þannig lauk próf. Seip máli
sínu á Stangeland 6. sept. 1936.
Á. G. E.
Freyr.
200 ára minning
Jóns Þorlákssonar
skálds á Bægisá
Næstkomandi miðvikudag, 13.
þ. m., eru 200 ár liðin frá fæðingu
Jóns Þorlákssonra, skálds á
Bægisá. Verður afmælisins minzt
að tilhlutun háskólans með því
að Guðmundur G. Hagalín, rit-
höfundur flytur erindi í hátíða-
sal háskólans um Jón Þorláks-
son, skáldskap hans og þýðingar.
Ennfremur mun Landsbóka-
safnið efna til sérstakrar sýning-
ar á verkum Jóns Þorlákssonar,
og ritum, sem um hann fjalla.
Verður bókasýning þessi haldin í
Landsbókasafninu.
Jón Þorláksson var eitt merk-
asta skáld íslendinga á 18. öld,
og má rekja áhrif hans á mörg
beztu skáld þjóðarinnar. Auk
ljóðmæla Jóns, sem eru mikil
að vöxtum og gefin hafa verið
út í tveim bindum, liggur eftir
hann geysimikið verk í þýð-
ingum og eru þeirra merkastar
Messíasarkvæði, Klopstocks og
Paradísarmissir Miltons.
Eins og áður getur mun Guð-
mundur G. Hagalín, rithöfundur,
flytja fyrirlestur um Jón og verk
hans í háskólanum næstkomandi
miðvikudagskvöld. í tilefni af
því átti táðindamaður blaðsins
stutt viðtal við Hagalín í gær
og fórust honum meðal annars
orð á þessa leið:
“Háskólinn vill láta minnast
Jóns Þorlákssonar, þó að aðrir
aðilar hafi ekki verulegan hug
á slíku, þó skal Landsbókasafn-
ið undanskilið, og mér finnst gott
til þess að vita að háskólinn vill
sýna það á 200 ára afmæli séra
Jóns, að ekki sé hann gleymdur
eða sú þakkarskuld, sem íslenzk
menning á honum að gjalda.”
— Það hefur ekki vakið mikla
athygli þetta 200 ára afmæli?
“Nei, ekki svo að eg hafi orðið
þess var. Ruanar minntist Jón
Helgason blaðamaður á það ein-
hverntíma í vor eða vetur, en
annars — nei. Raunar hefur mikil
vægi Jóns Þorlákssonar verið
viðurkennt, en aldrei af honum
, geipað eða almennt vakin mikil
athygli á verkum hans. Eg hef
hitt fjölda menntamanna, sem
enga hugmynd hafa um mikil-
vægi hans. Hins vegar hafa þó
menn eins og Jón Sigurðsson og
dr. Jón Þorkelsson sýnt minn-
ingu hans sóma, og sonur Jóns
Þorkelssonar, prófessor Guð-
brandur Jónsson, hefur skrifað
fyrir all mörgum árum grein,
sem ber vitni um góðan skilning
á menningarlegum afrekum Jóns
Þorlákssonar. Eggert Ólafsson
mæddist á brákuðu og dönsku
skotnu máli, yfir meðferðinni á
íslenzkunni, en Jón Þorláksson
þýddi svo blaðsíðu eftir blaðsíðu
af stórvirkjum Miltons og Klop-
stocks að hvergi skeikar um
hreinleik og þokka málsins —
og er hann sá íslenzkra skálda,
sem fyrst og fremst er lærifaðir
Jónasar Hallgrímssonar, enda
eru þeir auðsýnilega mjög and-
lega skyldir.”
Alþbl. 10. des.
,^S
V
&
Rannsóknarátofa
EATON’S
tryggir hag yðar!
pegar þér verzlið eftir EATON’S
verðskrá, er holt að vita, að
rannsóknarstofa EATON’S trygg-
ir hag yðar; þar eru æfðir sér-
fræðingar að verki, sem grand-
skoða hvern einasta hlut, tit
þess að ganga úr skugga um að
þar sé engar veilur að finna.
Með þessum hætti getið þér pant-
, að með öruggum huga hvað, sem
er, með það á meðvitund, að
hagsmuna yðar sé jafnan gætt.
pegar vörum í verðskránni er
þannig lýst, að þær hlaupi ekki,
séu vatnsheldar og fái ekki í sig
bletti, þá eru þær i því ásigkomu-
lagi, að með sæmilegri meðferð,
og undir eðlilegum kringumstæð-
um, bregðast þær aldrei.
petta er markmið’EATON’S rann
sóknarstofunnar, og með því eru
innkaup yðar trygð.
•'T. EATON Ct—
WINNISKQ
EATONS
' i__i_