Lögberg - 05.04.1945, Síða 4

4
LOGBERG, FIMTUDAGINN, 5. APRÍL, 1945
----------lögfoerg ---------------------
Gefið út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG,
695 Sargent Ave., Winnipeg, Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirtram
The "Lög’bergr” is printed and publishea by
The Columbía Press, Limited, 69 5 tíargent Avenue
VV’innipeg, Manitona
PHONE 21 304
Varhugavert ááland
..................... :■ =:aW^iailiBIIIK8WWWMIIWWWBWBBiiaWWWro
Eitt hið allra fegursta sérkenni hvaða þjóð-
félags, sem er mun jafnan talið verða það
samræmi, er ríkir innan vébanda þess, jafnt
í stríði sem friði, þar sem samstiltum átökum
er beitt að einu og sama marki; í þessu efni
hefir canadiska þjóðfélagið jafnan verið til
fyrirmyndar, og þess vegna er það í rauninni
þyngra en tárum taki, ef skammsýni einstakl-
inga og stofnana, veldur í þessum skilningi
truflunum, sem dregið geta á eftir sér óþægi-
legan dilk, og raskað jafnvægi með því, að
greinarmunur sé gerður á þjóðfélagsþegnunum
vegna ástæðna, sem þeir eiga enga sök á, varð-
andi uppruna sinn og þjóðerni.
Blaðið Winnipeg Free Press, vék nýlega að
því í alvarlegri forustugrein, að orð léki á, að
jafnvel í hinni friðsælu Wininpeg-borg væri
ekki alt með feldu í áminstu efni; að ekki
væri grunlaust um, að er um atvinnuumsóknir
væri að ræða, yrðu nöfn umsækjenda þeim
alvarlegur þrándur í götu, ef þau gæfu ekki
til kynna engil-saxneskan uppruna; sé þetta á
rökum byggt, sem að minsta kosti í einstökum
tilfellum verður því miður, naumast dregið í
efa, liggur í augum uppi hve mikið er í húfi
varðandi þjóðeiningun^, sé eigi að gert í tæka
tíð.
Inntak áminstrar forustugreinar fer hér á
eftir í lauslegri þýðingu:
“í Winnipeg-borg býr fólk af mörgum þjóð-
flokkum; borgin er kunn um alt landið sem
mikilvæg canadisk miðstöð, þar sem víðsýni og
umburðarlyndi ráða ríkjum.
Vér, sem sléttuna byggjum, höfum sannfærst
um það, að unt sé að grundvalla samræmt þjóð-
félag á margvíslegum þjóðabrotum, og auðga
með því þjóðlífið í heild; og það er þess vegna
með harm í huga og nokkrum ótta, að vér
birtum bréf frá ungum Canada borgara, sem
komist hefir í hann krappan við leit að at-
vinnu, vegna þess að hann bar ekki engil-sax-
neskt nafn.
Og það bætir gráu ofan á svart, að áminst
tilfelli er engan veginn einstakt; athygli var
fyrir nokkru leidd að hliðstæðu ásigkomulagi,
varðandi ungan mann, fæddan í þessu landi,
er unnið hafði sér frægðarorð í flugliði voru
handan hafs, og hætt lífi sínu fyrir hina cana-
disku þjóðbræður sína; en er til þess kom, að
hann færi að leita sér atvinnu, komst hann að
raun um, að félög voru til í Winnipeg, er eigi
tóku slíkt í mál, vegna þess að nafn hans benti
á þýzkan uppruna; og annar ungur maður hefir
hliðstæða sögu að segja; hann er fæddur hér,
og foreldrar hans komu til Canada, er þau voru
á barnsaldri; og þáu hafa eytt allri starfsævi
sinni í Winnipeg; en vegna þess að nafnið ber
á sér “útlendan” blæ, er það þröskuldur í vegi
efnahagslegrar og félagslegrar afkomu.
Þetta er annað og meira en algengur upp-
skafningsháttur; það bendir miklu fremur á
djúprættan sjúkdóm, sem komast verður fyrir,
eigi þjóðin sér framtíðarvon; sé þessi sjúkdóm-
ur á sveimi í Winnipeg borg, sem hvarvetna
nýtur góðs álits, má vel ætla, að hann hafi
skotið dýpri rótum í öðrum borgum og bygðar-
lögum þessa lands. í þessum skilningi er cana-
diska þjóðin í alvarlegum háska stödd.
Fyr á dögum, þegar verið var að byggja upp
þetta land, og mikið var um innflutning ólíkra
og fjarskyldra þjóðflokka, var rígurinn ekki eins
torskilinn, þó hann að vísu yrði aldrei undir
neinum kringumstæðum réttlættur; það tímabil
er nú fyrir löngu um garð gengið; vöxtur þjóð-
arinnar stafar í framtíðinni miklu fremur frá
eðlilegum orsökum, en innflytjendastraumum úr
ýmsum þjóðlöndum; konur og menn, sem ofan
jarðar eru hér í dag. verða afar og ömmur,
langafar og langömmur canadisku kynslóðar-
innar á morgun, ef svo mætti að orði kveða; og
það er bæði ósæmandi og óviðurkvæmilegt, að
þeir hleypidómar, sem fyr á tíð torvelduðu
þúsundum nýbyggja aðgang að þeim efnahags-
legu og félagslegu hlunnindum, sem landið
hafði að bjóða, fylgi afkomendum þeirra þann
dag í dag, og geri þeim lífsróðurinn erfiðari, en
aðstæður krefjast.
Á nokkrum undangengnum árum, hafa risa-
vaxnar breytingar átt sér stað; tilveru hinnar
canadisku þjóðar var stofnað í hættu vegna of-
beldisafla, sem hugðu á heimsyfirráð; hinir
ungu menn vorir voru kvaddir í hópum til her-
þjónustu; stjórnin fyrirskipaði almenna her-
söfnun; og þegar tilkynningar um herkvaðn-
ing voru póstaðar, kom það brátt í ljós, að þær
voru ekki einskorðaðar við frönsk eða engil-
saxnesk nöfn; þær voru sendar öllum cana-
diskum borgurum, piltum og stúlkum á her-
þjónustualdri, og þúsundir gáfu sig þegar fram
af fúsum og frjálsum vilja; og þegar Nazistar
eða Japanir hófu skothríð á þessa ungu menn,
lögðu þeir víst ekki á sig mikil ómök til þess
að grenslast eftir um nöfn þeirra; hvort mað-
urinn héti Smith eða Schwartz, eða hvort for-
eldrar þeirra ættu rót sína að rekja til Austur-
ríkis, Póllands eða Ukraníu; þeir voru canada-
menn upp til hópa, og þess vegna voru þeir
vitaskuld sæmilegt skotmark.
Og á það að verða hlutskipti þessara ungu
canadisku borgara þegar heim kemur, að reka
sig á það, að það nafn, sem var fullnægjandi til
þátttöku í stríði, sé ófullnægjandi til þess að
komast að atvinnu? Að spyrja þessarar spurn-
ingar, er í raun og veru hið sama og að svara
henni.
En þó svarið sýnist augljóst, þá er þó engan
veginn víst, að það nægi til þess að rjúfa múra
þeirra hleypidóma, sem umhverfis oss hafa
skapast; það er því sýnt, að djúptækra ráð-
stafana er þörf.
Saga Gyðingaóvildarinnar bæði hér og annars-
staðar í hinum svokallaða kristna heimi, tekur
af öll tvímæli í því efni. Viturleg löggjöf getur
að einhverju úr þessu bætt, þó lögin almennt
talað, eða máttur þeirra, sé í hlutfalli við al-
menningsálitið, sem fylkir sér um þau.
Samræmt og traust þjóðfélag, verður ekki
byggt á sérstæðum þjóðernislegum yfirburðum;
allir borgarar þessa lands verða að njóta sömu
réttinda; greinarmunur má þar ekki undir
neinum kringumstæðum komast að.
Fræðslustarfsemi í áminstum efnum í sam-
ráði við skóla og kirkjur, getur vafalaust miklu
góðu til vegar komið, enda liggur svo mikið við,
að skynsamlegrar úrlausnar verður sem allra
víðast að leita; algengar káklækningar koma að
litlu haldi; einhverja leið verður að finna, sem
opnað geti augu vinnuveitenda fyrir því, jafnt
einstaklinga sem félaga, að hlutdrægni, varð-
andi atvinnuveitingu sé röng, og verði að leggj-
ast niður.”
Allir menn eiga sömu mold að móður, hvar
sem þeir eru í sveit settir, og hverrar ættar,
sem þeir eru.
“Náttúran er alveg eins og áður var hún,
sama móðursvipinn ber hún,
sannarlega fögur er hún.”
Á vettvangi stjórnmálanna verður ekki ann-
að sagt, en canadiska þjóðin sé flestum þjóðum
samræmdari, og hún má ekki við því, að ein-
trjáningslegar og úreltar erfðakenningar með
tilliti til þjóðernislegrar aðgreiningar, verði
henni að fótakefli á sviði atvinnumálanna.
liiiliiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiM
Sameiningin sextug
Nýkomið er til kaupenda vandað og hið gagn-
merkasta um margt, sextíu ára afmælishefti
Sameiningærinnar; telur lesmál þess 66 blað-
síður, er hefir margháttaðan fróðleik, gamlan
og nýjan, til brunns að bera; ritstjórinn er
séra Sigurður Ólafsson, prestur í Selkirk.
í sögu íslenzkra blaða og tímarita, sem gefin
eru út utan íslenzkra landsteina í sextíu ár, eða
jafnvel meira, teljast slík eyktamörk vitaskuld
til merkisviðburða; að baki þeim liggur saga
hins drengilega ásetnings, hinnar drengilegu
festu, sem styrkist fremur við þrekraun hverja
í stað þess að slaka á klónni, eða leggia árar
í bát.
Sameiningin hefir á hinni löngu starfsævi
sinni, verið hin sterka stoð til viðhalds íslenzkri
kristnimenningu í þessari miklu heimsálfu;
hún hefir ekki ávalt siglt beggja skauta byr,
en jafnan þegar mest reyndi á þolrif, kom það
gleggst í ljós, hve djúp ítök hún átti í hugum og
hjörtum alls megin þorra Islendinga vestan
hafs; hún hefir frá upphafi vega notið leið-
sagnar vorrar ágætustu forystumanna í and-
legri stétt; hún nýtur enn og nýtur vonandi í
langri framtíð, hæfileika og forsjá hinna á-
gætustu manna, sem ant láta sér um viðgang
hennar og velferð.
í áminstu afmælisriti, samstillast í eitt sterkir
straumar hins liðna, við djarfhuga vonir þeirra,
sem akurinn skulu plægja í samtíð og fram-
tíð.
Lögberg árnar Sameiningunni blessunar og
heilla í tilefni af þeim merka áfanga, sem hún
nú hefir náð.
Gísli Jóhannsson, skipasmiður,
Bíldudal :
Ferð yfir heiði fyrir
fjörutíu árum
Um síðastliðin aldamót voru
samgöngur fjarða á mili með
nokkuð öðrum hætti og meiri
örðugleikum bundnar en nú eru
þær, og ekki sízt að vetrarlagi.
Kaupstaðaferðir voru þó alltíðar,
því að fæstir bændur voru svo
efnum búnir, að þeir á haustin
gætu birgt sig yfir allan vetur-
inn til næsta vors. Varð því
þröng í búi hjá mörgum, þá er
halla tók vetri. Var þá eigi ann-
ars kostur en að leita til næsta
kauptúns, annaðhvort á sjó eða
landi, tl þess að reyna að ná í
einhverja lífsbjörg. Ef um land-
veg var að ræða, varð að leggja
á bakið það sem fékkst. Var þá
stundum yfir eina eða fleiri
heiðar að fara, en færð oftast ill
og veður öll válynd um hávetur.
Voru og þess dæmi, að menn
yrðu úti með bagga sína á heið-
um uppi og bein þeirra fyndust
löngu seinna. Fleiri voru þó
þeir, er heppnaðist að ná aftur
til heimila sinna, en þó oft kaldir
og illa til reika. Slík voru kjör
hinna eldri kynslóða, og mundi
mörgum hinna yngri manna nú
á dögum, er vanizt hafa þæg-
indum og tækni nútímans illa í
brún bregða, væru þeir tímar
aftur komnir.
Sem lítið dæmi hins ofanrit-
aða, er smásaga sú, er hér fer á
eftir :
Veturinn 1899—1900 átti eg
heima á Hrísnesi á Barðaströnd
hjá foreldrum mínum, Jóhanni
Einarssyni og Guðrúnu Gísla-
dóttur. Eg var þá á 16. ári. Fað-
ir minn var hraustmenni að
burðum og fannst fátt um þroska
okkar sona sinna, og fékk eg ó-
sjaldan að heyra það, að aldrei
mundi eg maður verða, og varð
það fyrst um sinn ekki til að
auka kjark minn og sjálfstraust.
Það yar komið fram í janúar-
mánuð, og farið að sneyðast um
matvörubirgðir hjá okkur sem
fleirum. Var þá afráðið að senda
mig til Patreksfjarðar eftir mat-
vöru, kaffi og sykri. Það sem
eg átti að sækja, var 8 fjórðunga
(40 kg. þungi, og ætlaðist faðir
minn til að eg bæri það í tveimur
ferðum, 4 fjórðunga í ferð. Lagði
eg síðan af stað í þessa fyrri ferð
mína. Heiði sú, er eg þurfti
yfir að fara, heitir Kleifaheiði,
og er hún um 500 metra yfir sjó
og liggur vegurinn niður að
botni Patereksfjarðar, en síðan
er um 14 kílometra leið út með
sjónum út að Patreksfjarðar-
kaupstað. Færð var vond og
tíðarfar stirt. Hélt eg nú til Pat-
reksfjarðar og gisti þar um nótt-
ina. Daginn eftir, þá er eg tók
út vöruna, datt mér í hug að
reyna að bera hana alla, svo
ekki þyrfti eg að fara fleiri ferðir,
en sýndist þó sem óráð mundi
vera. Eg réð það þó af og lagði
af stað með bagga minn. Var
þá degi tekið að halla. Komst eg
að Hlaðseyri, sem er rúma 8
kílómetra fyrir innan verzlunar-
staðinn, og gisti þar um nóttina.
Um morguninn beiddi bónd-
inn mig að róa með sér inn að
Skeri, bæ sem er hinumegin við
fjörðinn að vestanverðu, og
kvaðst hann í staðinn skyldi
lána mér dreng til að bera með
mér inn að Ósunum, sem eru
fyrir fjarðarbotninum. Eg gerði
svo, og þegar við komum aftur,
lánaði hann mér dreng, sem bar
með mér inn að ósum. Skildum
við þar og fór hvor okkar sína
leið. Var þá veður tekið að
spillast. En er eg hafði gengið
um hríð, skall á norðan kafalds-
bylur með grimmdarfrosti. Þótt-
ist eg nú illa staddur með átta
fjórðunga bagga í slíku veðri.
Hvíldi eg mig nú lítið eitt undir
vörðu og hugsaði ráð mitt. Voru
nú aðeins tveir kostir fyrir
hendi: annar sá að skilja bagg-
ann eftir og reyna að bjarga mér
til byggða laus og liðugur, vit-
andi það, að lífsbjörg þessi handa
heimili okkar yrði ónýt. Þótti
mér sú leið ófær og mundi ferð
mín þykja hin hæðnilegasta,
einkum þar sem ég hafði brotið
boð föður míns og talið mig
meiri mann en eg að líkindum
væri. Hinn var sá, að halda á-
fram með baggann og láta skeika
að sköpuðu, þótt útlitið væri allt
annað en glæsilegt. Það hafði
hent fleiri en mig að verða úti,
og væri betra að deyja með
sæmd. En hér var lítill tími til
umhugsunar. Eg var orðinn
sveittur og sló fljótt að mér. Það
undraði mig þó, að eg fann ekk-
ert til kulda á þeim vanga er í
veðrið sneri. Eg réð nú af að
halda áfram. Móðir mín var trú-
kona, og varð eg því snemma
fyrir þess konar áhrifum. Eg
þóttist vita, að guð hefði gert
meiri kraftaverk en það, að leiða
mig lífs og heilan til byggða,
þótt óvænlega áhorfðist. Eg bað
hann því með barnslegu hugar-
fari að gefa mér kjark og þrek.
Fannst mér þá, sem eg hresstist
á sál og líkama. Eg snaraði nú
á mig bagga mínum og lagði á
brattann, reiðubúinn að mæta
hverju því sem að höndum bæri.
En í stað þess að þreytast, eftir
því sem leið á ferðina, fannst
mér sem mér ykist ásmegin, svo
að segja við hvert spor. Loks
kom eg á kjölinn, og tók nú að
halla undan fæti, og ferðin að
ganga greiðara. Þegar eg kom
niður að Haukabergsá, grillti eg
í mann, sem kom á móti mér.
Var þar karl faðir minn kominn.
Hugði hann, að eg hefði gefizt
upp áleiðinni, og var lagður af
stað mér til bjargar. En er eg
sagði honum, að eg væri með
alla vöruna og hefði ekki nennt
að vera að skipta henni í sundur,
hófst heldur en ekki brún á
karli, en ekki sagði hann neitt.
Síðan snaraði hann bagga mín-
um á bak sér og við héldum
heimleiðis.
Þegar eg kom inn í hlýjuna
varð þess vart, að annar vangi
minn, sá er í veðrið sneri á leið
minni yfir heiðina, var allur kal-
inn, og var eg viku eða lengur
að ná mér aftur.
Eftir ferð þessa tók kjarkur
minn og sjálfstraust mjög að
aukast. Vaknaði nú sú von hjá
mér, að svo gæti þó farið, að eg
ætti eftir að verða maður, mað-
ur sem léti sér fátt fyrir brjósti
brenna, þegar út í það væri kom-
ið. Hvort sú von mín hefir ræzt
eða ekki, verða aðrir en ég um
að dæma.
Tíminn.
Afkoma bænda
Eftir H. L. Griffin, upplýsinga-
stjóra United Grain Growers
félagsins.
Iðjuhöldar yfir Canada þvert
og endilangt, eru að brjóta heil-
ann um það, hvernig bændur
vestanlands muni verja því fé,
sem þeir hafa safnað á stríðsár-
unum, þegar leiðir opnast til inn-
kaupa á algengum vörum á ný/
og þær hömlur, sem frá ófriðn-
um stafa, ganga úr gildi.
Þessum iðjuhöldum er það
ljóst af nýjustu skýrslum, sem
eru við hendi, að fjöldi bænda
í Sléttufylkjunum, sem lengi áttu
við harðan kost að búa, hafa
nú losað sig úr skuldum og lagt
fyrir nokkuð fé.
Fyrir 35 árum, eða því sem
næst, litu margir þannig á, að
tvísýnt væri um það, að land-
búnaðurinn vestanlands myndi
nokkru sinni reynast varanlegur
eða öruggur; að það væri vafa-
mál hvort það borgaði sig að
leggja fé til byggingar vönduð-
um heimilum, þar sem alt væri
í óvissu um framtíðina í þessum
hluta landsins; nú hefir reynslan
leitt í ljós, að sléttan bjó yfir
margháttaðri auðlegð, sem ekki
varð auðveldlega tæmd; enda
er nú svo komið, að nýbýlum
Sléttufylkjanna hefir farið stór-
fjölgandi frá ári til árs, auk þess
sem landbúnaðurinn hefir færst
í traustar skorður, og náð varan-
legum tökum á gróðurmagni jarð
arinnar; bættan efnahag bænda,
má ljóslega marka af nýreistum
og endurbygðum heimilum, að
ógleymdu því fé, sem þeir hafa
lagt í ein og önnur arðvænleg
fyrirtæki; fram hjá því verður
vitanlega ekki gengið, við hve
ramman bændur áttu reip að
draga á kreppuárunum, og hve
þá horfðist illa á um margt; þó
voru þeír jafnan óbilandi að
kjarki, og tóku sérhverju því,
sem að höndum bar, með mikilli
skapfestu.
Það liggur í augum uppi, að
til þess að starfrækja stórbýli
svo vel sé, þurfi all-mikið fé;
til þess þarf mikinn kost dýrra
og vandaðra véla; vegna stríðs-
ins, og þeirra ýmsu hamlana,
sem frá því stafa, hafa bændur
átt lítil tök á því, að endurnýja
vélakost sinn; þeir hafa að lang
mestu leyti orðið að bjargast af
með þau búnaðaráhöld, sem þeir
notuðust við fyrir stríðið; við
þessi áhöld hefir verið gert, því
um kaup nýrra verkfæra, var
naumast að ræða.
Þegar stríðinu lýkur, verður
það eitt allra fyrsta verk bónd-
ans, að afla sér nýrra búnaðar-
verkfæra; tækni nútímans, engu
síður á vettvangi landbúnaðarins,
en á öðrum sviðum, krefst fjár-
magns ef vel á að vera; þess
vegna leggja bændur vafalaust
meginhluta sparifjár síns í ný og
fullkomin búnaðaráhöld, auk
þess sem þeir, margir hverjir,
þurfa að reisa sér ný heimilii
enda mun hvorttveggja ekki
þola lengri bið; þetta verða iðju-
höldar að láta sér skiljast; því
fé, sem bændur nú eiga aflögu,
verður vitaskuld fyrst og fremst
varið til áminstra umbóta, jafn-
framt því, sem þeir, eins og að
undanförnu, verja nokkru af
sparifé sínu í kaup á sigurláns
veðbréfum.
Búnaðurinn er hyrningar-
steinn hinnar efnalegu afkomu
þjóðfélagsheildarinnar, og þess
vegna ber þjóðinni að leggja við
hann alla hugsanlega alúð frá ári
til árs.
Frumvarp
um dósent í guðfrœði afgreitt til
Efri deildar.
Á fundi neðri deildar Alþingis
þann 8. þ. m. var samþykkt frum-
varp um stofnun nýs docents-
embættis í guðfræðideild til
handa séra Birni Magnússyni a
Borg.
Mál þetta er flutt samkvæmt
eindregnum óskum biskups, guð-
fræðideildar háskólans og alls
þorra prestastéttarinnar í land-
inu.
Þá hefir og Kirkjuráð Islands
samþykkt nýlega svofelda a'
skorun til alþingis:
“Kirkjuráðið skorar á Alþingi
það, er nú situr, að samþykkja
framkomið frumvarp um stofnun
nýs docentsembættis við guð-
fræðideild Háskóla íslands, enda
liggja fyrir þinginu eindregnaf
óskir frá öllum þorra þiónandi
presta í landinu um, að þetta mál
nái fram að ganga nú þegar.”
Má hiklaust vænta þess, að al-
þingi taki fullt tillit til vilja og
óska kirkjunnar í þessu máh
ekki sízt þegar tekið er tillit til
þess, að tala kennara í guðfræði'
deild er enn hin sama og var,
Háskólinn var stofnaður, 1911»
þrátt fyrir það, þó að nám prestS'
efnanna hafi stórlega verið auk'
ið og lengt á þessu tímabili.
Er það og mála sannast, að efl'
ing guðfræðideildarinnar og auk-
in menntun prestsefnanna er
undirstaða þess, að þjóðin ge*1
fengið gagnmenntaða og víðsýna
prestastétt, en það er það, sem
hún eðlilega þráir og á kröfu til-
Kirkjubl. 15. jan.