Lögberg - 06.12.1945, Side 4

Lögberg - 06.12.1945, Side 4
4 LÖGBERG, FIMTUDAGINN 6. DESEMBER, 1945 I ----------lögberg - Gefi8 út hvern fimtudag af THE COLUMBIA PRESS. LIMITED 695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba Utanáskrift ritstjórans: EDITOR LÖGBERG, 695 Sargent Ave., Winnipegt Man Editor: EINAR P. JÓNSSON Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram The "Lögberg” is printed and published by The ColumbU. Press, Ldmited, 695 Sargent Avenue Winnipeg, Manitoba PHONE 21 804 litl!l!IIIHIIIIIIII!!l!!l!l!lllllllllllllllllllllllllllllll!ll!l!!l!!lll!llllllllll1lllllllllllllll!!!!!l!llllllllllllllllllllllllllll!llllllll!lllllll!!lll!l!!lllllllllllllllll1lllllltlÍ Listaskáldið góða .............. Eftir PRÓFESSOR RICHARD BECK Ræða jlutt á þjóðrœknissamkomu í Winnipeg í tilejni af 100 ára dánar- afmæli Jónasar Hallgrímssonar. * * * Á ógleymanlegri ferð minni um ísland í fyrra sumar lá leið mín oftar en einu sinni fram hjá Hrauni í Öxnadal, fæðingarstað Jónas- ar Hallgrímssonar. Eðlilega varð mér ríkust í huga þá stundina minningjin um hann, “lista- skáldið góða”: — annarsvegar harmsaga hans, því að hann lézt aðeins á 38. aldursári og hafði enginn gæfumaður verið í venjulegum skiln- ingi orðsins; hinsvegar sigursaga hans, því að með hetjuskap sínum og töfrasprota snildar sinnar hafði honum auðnast að hefja sig upp yfir andstreymi lífsins og vinna úr hörmum sínum og hjartasárum yndisleg ljóð og ódauð- leg. Mér fanst sem eg væri á helgum stað, og hið fagra kvæði Hannesar Hafstein um staðinn hljómaði mér sem djúpt undirspil hugrenninga minna: “Þar, sem háir hólar hálfan dalinn fylla,” lék í ljósi sólar, lærði hörpu að stilla hann, sem kveða kunni kvæðin ljúfu, þýðu, skáld í muna og munni, mögur sveitablíðu. Rétt við háa hóla hraunastalli undir, þar, sem fögur fjóla fegrar sléttar grundir, blasir bær í hvammi bjargaskriðum háður. þar, til fjalla frammi, fæddist Jónas áður. í þessu tilkomumikla musteri íslenzks fjalladals, undir hinum fögru Hraundröngum, var Jónas Hallgrímsson í heiminn borinn síðla hausts árið 1807, og á þessu ári minnist þjóð hans með bljúgum og þakklátum huga 100 ára dánarafmælis hans. Engum sæmir betur en okkur, sem teljumst vera þjóðræknismenn og konur, að helga minningu hans eina kvöld- stund, því að ekki hefir ísland átt annan son, sem verið hefir sannari eða fagurvirkari þjóð- ræknis- og þjóðrœkíarmaður heldur en Jónas Hallgrímsson. Lífsstarf hans var um annað fram fólgið í því að vekja og glæða þjóðernis- og sjálfsstæðistilfinningu þjóðar hans, ást henn- ar á landi sínu, sögu og tungu og öðrum menn- ingarerfðum. Heima í æskudalnum hans fagra, krýndum sviptignum fjöllum, höfðu augu hans opnast fyrir fegurð og dásemdum íslenzkrar náttúru, fjölbreytni hennar og tíguleik, mýkt hennar og mætti. Hin léttstíga og vinsæla “Dalvísa”, (“Fífilbrekka, gróin grund”) er vafalaust ort með æskudalinn hans í huga, og ekki er mynd- in af æskustöðvunum óglöggari í hinu gullfagra kvæði skáldsins “Ferðalok,” er hefst á þessum angurblíðu ljóðlínum og er með sömu snild- inni frá byrjun til enda: Ástarstjörnu yfir Hraundranga skýla næturský. Hló hún á himni; hryggur þráir sveinn í djúpum dali. i Jónas þreytist aldrei á að syngja íslenzkri náttúru lof í kvæðum sínum, enda var hún samanofin sál hans, og hvergi annarsstaðar, nema í ástarljóðum sínum, flýgur hann eins hátt og nær eins djúpum hljómum úr strengj- um hörpunnar. Stórbrotin — mikilfengleg og litarík málverk í ljóðum — eru kvæðin “Gunn- arshómli” og “Fjallið Skjaldbreiður” og kvæðið til Páls Gaimards (“Þú stóðst á tindi Heklu hám”), og víða sér þess merki í slíkum kvæð- um hans, að hann skoðar fegurð landsins bæði með augum skáldsins og náttúrufræðingsins. 1 öðrum náttúrukvæðum hans ber meira á hinum mildari dráttum í landsins svip, enda má með sanni segja, að hann hefir í kvæðum sínum í heild sinni brugðið upp ljóslifandi myndum af Islandi í allri hinni fjölbreyttu náttúrudýrð þess. Meginþættir þeirra glæsilegu og sönnu ættj arðarlýsinga sameinast síðan, eins og rétti- lega hefir verið lögð áherzla á, líkt og geislar í brennigleri, í þessum markvissu og snildarríku ljóðlínum hans: Tign býr á tindum, en traust í björgum, fegurð í fjalldölum, en í fossum afl. I náttúrukvæðum skáldsins renna fegurð- arást hans og ættjarðarást að einum ósi. En jafnhliða eru þó ýms af þeim kvæðum hans eins og “ísland, farsældafrón” og “Gunnarshólmi,” beinlínis hvatningarkvæði, lögeggjan til dáða. Þar talar frelsis- og framfaravinurinn, byltinga- og baráttumaðurinn, því að það skyldi aldrei gleymast , að Jónas Hallgrímsson var einn af forystumönnunum í flokki Fjölnis-manna, er gerðust kröfuharðir brautryðjendur um fjölda nýmæla í sjálfstæðismálum, atvinnumálum og menningarmálum þjóðar sinnar. Brennandi ættjarðarást Jónasar, hugsjónaást hans og við- reisnarhugur, finna sér þó hvergi áhrifaríkari framrás heldur en í hinu máttuga minningar- kvæði hans um séra Þorstein Helgason: Veit þá enginn, að eyjan hvíta átt hefir daga þá, er fagur frelsisröðull á fjöll og hálsa fagurleiftrandi geislum steypti? Veit þá enginn, að oss fyrir löngu aldir stofnuðu bölið kalda, frægðinni sviptu, framann heftu, svo föðurláð vort er orðið að háði? Veit þá enginn, að eyjan hvíta, á sér enn vor, ef fólkið þorir guði að streysta, hlekki hrista, hlýða réttu, góðs að bíða. Fagur er dalur og fyllist skógi og frjálsir menn, þegar aldir renna. Skáldið hnígur, og margir í moldu með honum búa, — en þessu trúið. Hér lýsir sér einnig örugg trú skáldsins á., framtíð hinnar ísle isku þjóðar, og sú trú hans * hefir eigi látið sér til skammar verða, þó að heil öld liði frá dauða hans þangað til draumur hans um endurheimt frelsi hennar rættist að fullu. Hugljúfum og angurblíðum ástarljóðum Jónasar hefir réttilega verið skipað á bekk með snildarlegum náttúrukvæðum hans. Ljóð eins og “Söknuður”, “Ferðalok” og “Ásta” eru hvert öðru fegurra og meistaralegra að hugsanaauð- legð, málmýkt og fáguðu ljóðformi. Djúpum tilfinningum, samfara málsnild og hugarflugi, hefir það skáld sannarlega verið gætt, sem klæð- ir ástardrauma sína, innstu þrár hjarta síns, í slíkan ljóðabúning, enda var því þannig farið um Jónas, þó að hann kynni karlmannlega harm sinn að hylja, hvort sem var undir grímu gaman- semi eða kaldrar háðnepju. Hin ríka samúð hans ,er eigi ósjaldan verð- ur að biturri ádeilu, t. d. í kvæðinu “Óhræsið”, um rjúpuna og “gæðakonuna góðu”, á rætur sínar í djúpstæðri fegurðarást hans og fegurð- arþrá; ósamræmið og óréttlætið í lífinu vekur honum heilaga reiði. Og samúð skáldsins nær eigi aðeins til þeirra mannanna barna, sem eiga í vök að verjast, heldur einnig til dýranna, eins og áðurnefnt kvæði um rjúpuna ber fegurst vitni, og kemur eigi síður fram í þessari yndis- legu næturlýsingu: Sofinn var þá fífill fagur í haga, mús undir mosa, már á báru. Og skáldinu renna sárt til rifja kjör grá- titlingsins, sem hann “fann á millum fanna — frosinn niður við mosa.” örlög hans verða hon- um spegilmynd af lífi sjálfs hans og táknræn um hlutskifti manna alment í lífinu: Feldur em eg við foldu frosinn og má ei losast. Andi guðs á mig andi, ugglaust mun eg þá huggast. Alt ber því vott, að Jónas Hallgrímsson var að eðlisfari gæddur frábærri ljóðgáfu, sem mót- aðist, dýpkaði og göfgaðist, við sára lífsreynslu. En margt annað stuðlaði einnig að þroska henn- ar og fágun. Hann var arftaki Eggerts Ólafs- sonar, séra Jóns Þorlákssonar og Bjarna Thor- arensens og naut á Bessastaðaskóla handleiðslu hinna ágætustu íslenzkukennara, að ógleymdri náinni vináttu hans og samvinnu við málsnill- inginn Konráð Gíslason. Menningarstraumar úr tveim áttum frjóvguðu að öðru leyti ljóðgáfu Jónasar, annarsvegar á- hrifin frá íslenzkum fornbók- mentum, sem rekja má bæði um orðalag og bragarháttu víðsveg- ar í ljóðum hans; hinsvegar á hrifin frá rómantísku skáldun- um erlendis; t. d. yrkir hann fyrstur íslenzkra skálda undir ýmsum erlendum bragarháttum og af hinni mestu snild. Þarf eigi annað en minna á, hve son- ettan leikur létt í höndum hans í kveðjunni alkunnu “Ég bið að heilsa” (“Nú andar suðrið sæla vindum þýðum”). En um það fer dr. Einar Ól. Sveinsson, sem rannsakað hefir þá hliðina kveðskap Jónasar sérstaklega þeim orðum, að það sé “sonetta með yndisþokka margra alda fágunar.” Og þá er komið beint að hinu mikla og sérstaka hlutverki Jónasar í íslenzkum bókmentum og menningarlífi, þó að það flétt- ist saman með ýmsum hætti við aðra þjóðræktar viðleitni hans, en það er málhreinsunar og mál fegrunar-starfsemi hans. Hann var kóngssonurinn, sem leysti íslenzka tungu úr þeim álögum. sem erlend yfirráð og áhrif á ís- landi öldum saman höfðu hneppt haija í. “Það varð hlutverk Jónasar Hallgrímssonar að byggja brú yfir málhnignun margra alda og lyfta íslenzkunni í annað sinn í hásæti í heimi fegurðarinnar,” segir Jónas Jónsson réttilega prýðilegri inngangsritgerð sinni að úrvali sínu úr ritum skáldsins. Og þetta afrek vann Jónas Hall- grímsson fyrst og fremst með hinum fögru Og fáguðu ljóðum sínum, þar sem hugsun, mál og bragarhættir samræmast á hinn fágætasta hátt. Sömu málsnild- ar gætir í smásögum hans og æfintýrum, frumsömdum og þýddum, svo sem hinni yndis- legu sögu hans “Grasaferð,” en með þeim sögum sínum gerðist hann brautryðjandi í íslenzkri skáldsagnagerð. Dr. Guðmundur Finnbogason fór því eigi með neinar öfgar, er hann komst þannig að orði um málfegurð Jónasar í ræðu í Kaupmannahöfn á aldarafmæli skáldsins: “Mál hans er fyrir- mynd sem vitnað verður til með- an íslenzk tunga verður töluð. Yfir hverju hans orði er “léttur og hreinn og þýður morgunblær.” Orðin líða fram, borin af innra lífí og æsku. íslenzkan hans er lifandi mál. Orðin líða fram, lifandi mál. Orðin fara hugsun- inni eins eðlilega og fagur lík- ami fagurri sál.” Dr. Fr. le Sage de Fontenay, sendiherra, tekur í sama streng- inn í merkri grein um skáldskap Jónasar: “Stílvissa hans í hrynj- andi málsins og í vali lýsandi lit- og fegurðarorða er í mínum aug- um óskeikul, að minsta kosti í beztu kvæðum hans.” Og eftir að hafa sýnt með mörgum dæm- um mynda-auðlegðina í ljóðum hans og snild í samlíkingum, seg- ir sami höfundur: “Jónas er lit- orðameistarinn mikli, sem altaf kann að lýsa með hárréttu lit- orði eða móta formfastar mynd ir, sem hann fullgerir án þess að hvika í minsta atriði.” Sjálfur gat Jónas því djarft úr flokki talað, er hann orti hinn ódauð- lega lofsöng sinn um íslenzkuna: Þýðing Jónasar á Stjörnufrœði Ursins er eigi síður merkileg og aðdáunarverð, og þar, eins og svo víða í kvæðum hans, verða náttúrufræðingurinn og skáldið samferða. Lýsir þar sér fagur- lega hver snillingur Jónas var á íslenzkt mál, hugkvæmur og smekkvís nýyrða-smiður, en frá honum eru sprottin orð eins og aðdráttarafl, sporbaugur, fjaður- magnaður, jarðstjarna, sólstjarna og Ijósvaki, að fá ein séu talin. 1 hinum tímabæra og athyglis- verða fyrirlestri sínum “Mann- dráp”, um heimskulega eyðslu tíma og mannlegrar orku, kemst dr. Sigurður Nordal þannig að orði: “En flestir vita, að til er annar kvarði að mæla og meta lífið, kvarði, sem miðar ekki við tímalengd eina saman, heldur gildi og fyllingu lífsins á hverri stundu. Að lifa, í merkingunni, að andinn sé dreginn og hjartað slái, og lifa í þeim skilningi, að tilveran sé manninum sjálfum og öðrum svo mikils virði sem á- stand hans og aðstæður frekast leyfa, er sitt hvað. Jónas Hall- grímsson hefir lýst þessum tveimur mælikvörðum í ódauð- legum erindum, sem margir kunna og oft er vitnað til, en fáir reyna að skilja út í æsar: Hvað er skammlífi? ■ Skortur lífsnautnar, svartrar svefnhettu síruglað mók. Oft dó áttræður og aldrei hafði tvítugs manns fyrir tær stigið. ' HITT OG ÞETTA Ástkæra, ylhýra málið og allri rödd fegra, blíð sem að barni kvað móðir á brjósti svanhvítu. Móðurmálið mitt góða, hið mjúka og ríka, orð áttu enn eins og forðum mér yndið að veita. Það sýndi hann eigi síður með snildarlegum þýðingum sínum, sem eru svo íslenzkar bæði að málfari og myndum, að furðu sætir, enda ekki annað hægt að finna heldur en þau kvæði séu frumsamin á íslenzku, t. d. “Álfareiðin” (“Stóð eg úti í tunglsljósi”) og “Krossavísur”. Hvað er langlífi? Lífsnautnin frjóva, alefling andans , og athöfn þörf. Margoft tvítugur meir hefir lifað svefnugum segg, er sjötugur hjarði.” í þessum djúphv^suðu og dá- samlegu erindum hefir Jónas Hallgrímsson ort sjálfum sér hin fegurstu erfiljóð. Þó að hann yrði skammlífur, eins og það orð er venjulega skilið, og á honum rættist átakanlega hið t forn kveðna, að “þeir, sem guðirnar elska, deyja ungir,” hefir hann Dorið gæfu til þess að verða þjóð sinni ómetanlegur vakningar- og viðreisnarmaður, brautryðjandi nýs bókmenta- og menningar- tímabils í sögu hennar. Hann lefir opnað augu þjóðarinnar fyrir fegurð landsins og sungið inn í hjörtu hennar ættjarðarást og framtíðartrú. Hann hefir hreinsað og fegrað íslenzka tungu og hafið íslenzkan skáldskap upp nýtt veldi með málfegurð sinni, myndagnótt og listrænni með- ferð gamalla og nýrra bragar hátta. Jónas Hallgrímsson var vorboði íslenzku menningarlþú. Vor- ið, sólin og sumarið skipa hásæti fegurðarheimi ljóða hans. Jafn bjart er og verður um hann í Dakklátri minningu þjóðar hans. Meðan hún kann skil á tungu sinni og ann fögrum ljóðum, mun hún halda áfram að dá og elska “listaskáldið góða”, því að fegurð lands hennar, í allri tign þess og litadýrð, endurspeglast í ljóðum hans og þar heyrir hún sín eigin hjartaslög. VIÐSKIPTABANN Samtök Araba í Palestínu hafa lýst yfir því, að frá 1. janúar næstkomandi að telja, varði það dauðahegningu ef það sannist á nokkurn Araba, að hann frá þeim tíma eigi nokkur verzlunarvið- skifti við Gyðinga; enn er harla róstusamt í landinu, og mann- dráp og launvíg svo að segja dag- legt brauð. Talið er víst, að Egyptar muni fara að dæmi ætt- bræðra sinna, og fyrirskipa frá áramótunum algert verzlunar- bann við Gyðinga. Bretar standa uppi ráðþrota gagnvart öldurót- inu í landinu helga. Þegar svertingjarnir í Norður- Afríku kyssast, kyssa þeir hver annan á öxlina. * * * Nýliði nokkur var í vandræð- um með einkennisbúning sinn. Það leit út fyrir að hann kæmist alls ekki í hann. Tölurnar og hnappagötin voru á víxl og alt eftir því. Alt í einu kemur ofursti gangandi til hans og segir: “Því heilsuðuð þér ekki? Vitið þér ekki að þér eruð í einkennisbún- ingi konungsins?” “Það hlaut að vera að mér væri ekki ætlaður hann,” sagði nýliðinn ánægjulega. * * * Bandaríkjamaður, sem var að skoða London, kom að Trafalgar- torginu og sá þar Nelsons-minn- ismerkið. “Hvaða karl er þarna uppi?” spurði Bandaríkjamaðurinn. “Það er Nelson,” sagði brezki fylgdarmaður hans. “Og hver var það nú?” spurði hinn. “Hann,” sagði Englendingur- inn hreykinn, “gerði England að því sem það er nú.” “Það er slæmt,” sagði hinn dauflega. “Slæmt að skella allri skuldinni á einn mann.” * * * Árni: Veiztu það, að nú er tízka að menn klæðist fötum í sama lit og hár þeirra er? Bjarni: Þú meinar það ekki. Árni: Það er alveg rétt. 'Grá- hærður maður á að klæðast í grá föt og svarthærður í svört. Bjarni: Segðu mér eitt. í hvernig litum fötum eiga sköll- óttir menn að klæðast? * * * Blaðamaðurinn: Hvað segið þér um nafnlausu bréfin, sem þér fáið? PrófessorinT*: Eg les þau vana- lega, en svara þeim aldrei. * * * Wall Street, miðstöð allra verð- bréfaviðskifta í New York, fékk nafn sitt af því, að fyrir hundrað árum bygðu íbúðarnir þar háan varnargarð til þess að verjast Indíánum, sem voru oft að herja á íbúana. * * * Refsingin, sem allir lygarar hljóta, er sú, að á endanum trúa þeir sínum eigin lygum. — Elbert Hubbard. Christmas RADIO Entertainment 4* “SAUTA’S rriAQic CHRISTMAS TREE . . . MONDAYS, WEDNESDAYS FRIDAYS and SATURDAYS -and— ii CITl) HIJDRO CAROLLERS" C.K.R.C. Daily ai 8.05 a.m. sponsored by CITY HYDRO

x

Lögberg

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.