Lögberg - 06.12.1945, Síða 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 6. DESEMBER, 1945
7
Á mynd þessari sjást hjúkrunarkonur a& verki í Leather-
head sjúkrahúsinu á Englandi.
ISLAND og AMERlKA
Nú hefi eg sagt ykkur frá fundi
íslands og fyrsta land náms-
manninum, Ingólfi Arnarsyni.
Eg sagði ykkur líka, fyrr nokkr-
um mánuðum, frá Haraldi hár-
fagra konungi í Noregi. Hann
lagði undir sig allan Noreg, og
vegna þess að margir lands-
rnanna þoldu ekki harðstjórn
hans, fóru þeir burt úr Noregi og
fjöldi þeirra settist að á Islandi.
Fyrstu 56 árin (874—930), eft-
ir að Ingólfur settist að á Is-
landi, er kölluð landnámsöld. Að
þeim tíma liðnum, var talið, að
landið væri albygt orðið. Enginn
veit hvað þá var margt fólk á
Islandi, sumir halda að lands-
menn hafi verið 20 þúsundir en
aðrir halda að þeir hafi verið 60
þúsundir.
Seinna ætla eg að segja ykkur
sögur af landnámsmönnum ís-
lands; Agli Skallagrímssyni,
Auði djúpúðgu , Ingimundi
gamla, Helga magra og fleirum.
En áður en eg segi ykkur þær
sögur, ætla eg að segja ykkur
þann part úr sögu íslands, sem
sérstaklega snertir sögu Norður-
Ameríku — Canada og Banda-
ríkjanna.
Þið lesið í skólunum, daglega,
sögu okkar eigin lands — Can-
ada og Bandaríkjanna. Þess-
vegna er engin þörf á því að eg
segi ykkur sögu þessara landa,
nema þann part af henni, sem
íslendingar þekkja betur en
nokkur önnur þjóð.
Vitið þið það, að Islendingar
námú land á vesturströnd Græn-
Þannig fórust Gunnar Thor-
oddsen prófessor orð í gær á
blaðamannafundi. Hann fót út
fyrir hönd ríkisstjórnar og
stjórnarskrárnefndar í sumar til
að kynna sér stjórnarskrár og
stjórnarhætti ýmsra ríkja, en
hann á sæti í stjórnarskrárnefnd
alþingis. Nefndirnar eru tvær,
önnur skipuð af alþingismönn-
um, en hin af flokkunum. Er
Gísli Sveinsson formaður þing-
nefndarinnar, en Sigurður
Eggerz formaður hinnar nefnd-
arinnar. Báðar nefndirnar hafa
mjög náið samstarf. Er gert ráð
fyrir að nefndirnar hafi skilað
álitum sínum fyrir áramót og
munu þá hefjast umræður um
stjórnarskrá lýðveldisins.
Gunnar Thoroddsen sagði enn-
fremur: “Eg er mjög hrifinn af
Sviss, landinu, þjóðinni og stjórn-
arháttum hennar. Hins vegar
segi eg ekki, að eg telji að við
eigum í einu og öllu að semja
stjórnarhætti okkar að dæmi
Svisslendinga, en ef við þurfum
á fyrirmyndum að halda, þá eru
þær þar.”
Gunnar Thoroddsen rakti
ferðasögu sína: Hann fór utan
14. júlí til að kynna sér stjórn-
arskrár Evrópuríkja og kom
heim fyrir viku. I Stokkhólmi
og í Uppsölum dvaldi hann í
þrjár vikur. En frá Svíþjóð fór
hann til Oslo. Þar var hann í fáa
daga, en fór því næst til Kaup-
mannahafnar og dvaldi þar í
tvær vikur. Þar sat hann fund
lands árið 986 og þar bjó íslenzkt
fólk í 500 ár? Vitið þið það, að
fyrsta Evrópu tungumálið, sem
heyrðist talað í þessari álfu var
íslenzka; að íslendingar bjuggu
á austurströnd Ameríku árin
1003—1006; að fyrsta hvíta barn-
ið, sem hér fæddist, var íslenzkt?
Þetta var mö.rgum öldum áður
en Columbus kom til vesturálf-
unnar.
Þennan þátt úr sögu Vestur-
álfunnar eigið þið að þekkja vel,
vegna þess að þið eruð í ætt við
hina miklu landfinnendur og
landkönnuði þessara tíma —
Eirík rauða, Leif hepna og Þor-
finn karlsefni.
* ♦ *
Orðasafn:
fundur—discovery
landnámsmaður—settler
lagði undir sig—conquered
landsmenn—inhabitants
harðstjórn—tyranny
fjöldi—many
settist að—settled
landnámsöld—the era of settle-
ment
sérstaklega—particularly
snertir—concerns, touches on
þessvegna, vegna þess—because
daglega—daily
engin þörf—not necessary
að þekkja—to know
tungumál—language
fæddist—was born
vesturálfa—western hemisphere
í ætt við—related to, to claim
kindred with
þáttur—part
landfinnandi—discoverer
landkönnuður—explorer.
norræna þingmannasambandsins
og var formaður íslenzku þátt-
takendanna á þeim fundi. Frá
Kaupmannahöfn fór hann til
Stokkhólms, því að það var eina
leiðin fyrir hann til þess að kom-
ast til Sviss um París. I fimm
daga dvaldi hann í París. I Sviss
dvaldi hann í Bern, höfðuborg-
inni, Genf og Zurich, en frá Sviss
flaug hann til London og fór svo
heim flugleiðis um Prestwich.
Kona hans var með í förinni.
Miklir erfiðleikar eru á öllum
ferðalögum á þessum leiðum,
sérstaklega á meginlandinu. Frá
París til Sviss gengur til dæmis
aðeins ein lest. För hennar tekur
14 stundir í stað 7 áður. Brautir
eru eyðilagðar, brýr skotnar í
loft upp. I þessum lestum eru öll
pláss upppöntuð mörgum vikum
fyrirfram. Fjöldi fólks fer með,
sem ekki hefir neitt sæti, en
verður að hafast við í göngum
vagnalestanna og leggja sig þar
til hvíldar. Einnig er ákaflega
erfitt að fá flugfar þessar leiðir.
Það má segja að engar samgöng-
ur séu við Danmörku nema á
vegum hersins.
UM FERÐALAGIÐ
Gunnar Thoroddsen sagði enn
fremur: “Ferðalag mitt var mikl-
um erfiðleikum bundið. En alls
staðar, þar sem við eigum ekki
neina fulltrúa sneri eg mér beint
til utanríkisráðuneytanna og
fékk fljótlega hina ágætustu af-
greiðslu. I Stokkhólmi, Kaup-
mannahöfn og í London veittu
sendisveitir okkar mér hina á-
gætustu hjálp.
Tilgangurinn með för minni
var, að fá stjórnarskrár og önn-
ur stjórnarlög og hin beztu fræði-
rit um þessi efni. Eg átti mörg
og ýtarleg viðtöl við sérfræðinga,
háskólakennara í lögfræði og
þjóðrétti, stjórnmálamenn, ráð-
herra og þingmenn. Eg lagði
aðaláherzlu á það, að fá skýring-
ar og upplýsingar um ýms atriði
stjórnskipunarlaga þjóðanna,
hvaða þýðingu þau hefðu og
hvernig þau hefðu reynst í fram-
kvæmd; einnig reyndi eg að
grenslast fyrir um það, hvort
uppi væru raddir um breytingar.
Þá vann eg einnig í bókasöfnum
og keypti allmikinn bókakost fyr-
ir stjórnarskrárnefnd og þar á
meðal 23 gildandi stjórnarskrá
frá einu ríki. Eg hefi nú gefið
stjórnarskrárnefnd bráðabirgða-
skýrslu, en auk þess er eg að
vinna að skýrslugerð fyrir hvern
einstakan meðlim nefndarinnar.
Auk þess keypti eg allmikið af
lögfræðiritum fyrir háskólabóka-
safnið, en öll stríðsárin hefir ekki
verið hægt að ná í slík rit. Þá
aflaði eg mér gagna um réttar-
stöðu opinberra starfsmanna, en
dómsmálaráðherra hefir falið
mér að undirbúa löggjöf um það
efni.
STJÓRNARHÆTTIR HINNA
ÝMSU RÍKJA
Um stjórnarhætti þeirra landa,
sem'eg heimsótti, vil eg segja
þetta: Svíar hafa ekki eina
stjórnarskrá, heldur fern lög,
sem gilda sem grundvallarlög.
Elztu, og aðallögin, eru frá 1809;
þeim hefir þó verið breytt í ýms-
um atriðum síðan. I stjórnar-
lögum Svía er margt frábrugðið
okkar aðstæðum. Eg tel það at-
hyglisvert, að þar ríkir kyrð um
þessi mál og engar verulegar
breytingar virðast vera í vænd-
um.
f Noregi virðist sú stjórnlag*"-
breyting aðallega vera rædd að
færa kosninga- og kjörgengis-
aldurinn niður úr 23 árum í 21
ár. Annars virðist stjórnarskrá-
in, sem sett var á Eiðsvelli 1814
eiga mjög sterk ítök í þjóðinni.
1 Danmörku er nú mest rætt
um niðurfærslu kosningaaldurs-
ins, en þar er hann enn bundinn
við 25 ár. Þá er einnig mjög
rætt um gjörbreytingu á Lands-
þinginu. Breyting Landsþingsins
var samþykt nokkru áður en
stríðið brauzt út í báðum deild-
um þingsins, en hún var feld við
þj óðaratkvæðagreiðslu.
I Frakklandi er nú bráða-
birgðaástand, sem byggist ekki
nema að nokkru leyti á stjórn-
arskrá þeirri, sem gilti þegar
stríðið hófst. Til dæmis er de
Gaulle bæði forseti og forsætis-
ráðherra. Þar standa fyrir dyr-
um almennar kosningar og eru
mjög skiftar skoðanir um það,
hvaða stjórnlög skuli upp taka.
Þá er og deilt um það, hvort kalla
skuli saman sérstakt stjórnlaga-
þing. I Frakklandi hafa undan-
farið staðið mjög harðar deilur
um kosningalög og kosninga-
skipun. Vinstri flokkarnir hafa
krafist aukinnar þingmannatölu
fyrir borgirnar. Konum var þar
fyrst veittur kosningaréttur við
héraðsstjórnarkosningarnar. En
þrátt fyrir allan ágreining virð-
ast allir flokkar vera sammála
um það, að meiri festa þurfi að
koma í stjórnmál Frakklands en
áður var. Það er ekki óeðlilegt.
Frakkar höfðu 40 ríkisstjórnir
20 árin milli heimsstyrjaldanna,
eða hver stjórn að meðaltali sat
í 6 mánuði.
í Englandi er það sérkenni-
legt, að þar er engin skrifuð eða
lögformlega staðfest stjórnarskrá
og stjórnlögin njóta þar ekki
meiri verndar en önnur lög. Nú
er þetta í endurskoðun og fékk
eg í hendur meðan eg dvaldi í
London* nefndarálit um endur-
skoðun þessara laga.
UM SVISS
Um Sviss verð eg kanske fjöl-
orðastur. Sviss er fagurt land
og yndislegt. Þar er almenn vel-
megun og mikil kyrð í þjóðlíf-
inu. Hvergi mætti eg annari eins
velvild, hjálpfýsi og kurteisi.
Svisslendingar þekkja að sjálf-
sögðu ekki mikið ísland. Mér
vitanlega dvelur þar ekki nema
einn Islendingur, Ögmundur
Jónsson verkfræðingur — og
hann er þar til lækninga. Eg
dvaldi lengst af í höfuðborginni
Bern, það er fögur og gömul
borg með 120 þúsundum íbúa.
I Genf dvaldi eg í 2 daga. Þar
stóð hin gamla höll þjóðabanda-
lagsins lokuð. Svisslendingar
eru frægir fyrir listiðnað sinn
og úra og klukkusmíði og annan
iðnað, annars eru erlendir ferða-
menn helzta tekjulind þeirra,
enda kpnna þeir að taka á móti
erlendum ferðamönnum. Sviss-
lendingum tókst að vernda hlut-
leysi sitt í styrjöldinni, en þeir
bjuggust þó við því, að Þjóðverj-
ar myndu gera innrás í land
þeirra. Herskylda er lögboðin í
landinu og Sviss hefir ágætan og
vel búinn her. Það er siður þar
að piltar eru sendir til heræfinga
til ókunnra staða og er það talið
hafa mikil áhrif til aukinnar
samvinnu innan lands og skiln-
ings. I Sviss eru þrjú ríkismál:
þýzka, franska og ítalska. Sviss
er skift í 22 kantónur og hver
þeirra hefir sitt þing og sína
stjórnarskrá og stjórn. En kan-
tónurnar mynda svo sambands-
ríkið, sem hefir sína stjórnarskrá
sitt þing og stjórn. Þing þess er
í tveim deildum. Til neðri deild-
ar er kosið með almennum hlut-
fallskosningum, en efri deildin
er skipuð tveim fulltrúum frá
hverri kantónu. Ríkisstjórnin er
skipuð 7 ráðherrum og eru þeir
kosnir af sambandsþinginu, einn
í einu. Ráðherrarnir sitja í 4 ár
— vantraust þekkist ekki. Þing-
menn, sem kosnir eru ráðherrar,
verða að segja af sér þingmensku.
Ríkisstjórnin er skipuð í hlut-
falli við afl flokkanna á þingi,
en þó ríkja mjög héfðbundnar
venjur um þetta. Þannig lætur
enginn ráðherra af störfum nema
fyrir aldurs sakir eða af öðrum
einkaástæðum, en flokkar fá
slíkt uppbætt. Stjórnarfar Sviss-
lendinga er mjög frábrugðið
stjórnarfari annara landa, en
það virðist eiga vel við Sviss-
lendinga.” —Alþbl. 10. okt.
LOFTLEIÐIR KAUPIR
FLUGVÉL AF HERNUM
Flugvél þessi er af svonefndri
Norseman-gerð, sem reynst hefir
mjög vel erlendis til dæmis í
Canada. Er hún búin einum
hreyfli af Pratt & Whitney gerð.
Hann er sex hundruð hestöfl og
knýr flugvélina áfram með 200
km. meðalhraða. Hún flytur sex
til átta farþega.
Flugvél þessi er smíðuð í Can-
ada, en Loftleiðir fengu hana hjá
ameríska flughernum hér. Enn
vantar undir hana flotholt, en
hún er tilbúin til notkunar að
öllu öðru leyti.
Hinn nýi Grumman-bátur
Loftleiða er fyrir nokkuru byrj-
aður reglubundið áætlunarflug,
en veður hefir verið stirt svo
sem menn vita og hefir því ekki
verið unt að fljúga eins mikið
og æskilegt væri.
Loftleiðir á nú alls fimm flug-
vélar. Ber þar fyrst að nefna
Grumman-flugbátinn nýja, tvær
Norseman-vélar, Stinson-vél og
Vultee-Stinson-vél. Hefir félag-
ið mikinn hug á að auka flug-
vélakost sinn jafnskjótt og unnt
verður. %-Vísir 13. nóv.
Þakkarorð
Við undirrituð getum ekki lát-
ið hjá líða að minnast með þakk-
læti minningarguðsþjónustu
þeirrar, er haldin var hér síðast-
liðinn sunnudag, í minningu
þeirra úr þessari sveit, er lífið
létu fyrir land og lýð í nýafstað-
inni heimsstyrjöld.
Við þökkum sveitungum okk-
ar og nefnd þeirri, er um undir-
búning sá, fyrir að heiðra á
þennan hátt minningu okkar
elskaða sonar og bróður, Her-
berts. Einnig viljum við þakka
fyrir þá hluttekningu, er okkur
var sýnd með þessari minningar-
stund, fyrir huggunarorðin, er
viðstaddir prestar mæltu, og fyr-
ir hina fögru umgjörð um mynd
okkar látna sonar, sem okkur var
afhent, 'og sem tveir aldraðir
snillingar í þessum bæ höfðu
lagt hönd á að gjöra. Vigfús J.
Guttormsson hafði ort hið fagra
erindi, sem hér með fylgir, en
Louis van Coillie hafði skraut-
ritað það undir myndina. Báðum
þessum mönnum erum við þakk-
lát fyrir að gefa af list sinni til
að heiðra drenginn okkar og
veita okkur huggun.
Með þakklátum hjörtum biðj-
um við Guð að blessa ykkur öll.
Mr. og Mrs. J. B. Johnson
og fjölskylda.
Lundar, Man.
28. nóvember, 1945.
+
Þann orðstír gat sér mannvalið,
sem meta verður hátt,
Og minningarnar frjálsir lýðir
geymi:
Það upphefð er og harmabót, að
hafa dreng þann átt,
Sem hetja féll til bjargar öllum
heimi.
iiliiiiiliillillll
ii u iiii
TIL MÓÐUR MINNAR
Hrjósturströndin taldist harðbýl löngum.
Hafið duldi feigð og björg í senn.
En fremd og sæmd sér gátu í störfum ströngum
stórlátar konur, hraustir afreksmenn.
Til eru þeir, sem kjósa í kjörum þröngum
kóngsríki dáða og starfs að hljóta enn.
Af leiti dagsins lítur þú til baka,
í Ijúfum draumi gistir foma slóð.
Ennþá munu minningarnar vaka
í muna þér og vermast helgri glóð.
Þœr sýnir hljóta fanginn hugann taka,
sem hópast fram á sviðið, móðir góð.
Þú lítur ótal sýnir sagnafróðar,
þótt sumar kunni að minna á harm og þraut,
sem birtust þér á foldu gadds og glóðar
í gæfuleit á hálli œvibraut,
og sérð í reynzluspegil þeirrar þjóðar
sem þetta land um aldir byggja hlaut. .......
Manstu, þegar sólin skein á sæinn
um sumardag, og gróður prýddi svörð,
veitti yl og Ijós í litla bæinn,
leysti úr dróma vetrar Móður Jörð?
Lézt þú á slíkum stundum blíðan blæinn
bera til himna varma þákkargjörð?
Manstu þig líta ferleik hafsins hranna,
sem hrundu að klettum marga nœturstund,
elskhuga vita meðal fiskimanna
á miðum úti, þegar lukust sund?
Veittist þá drottning erfiðleika og anna
örðugt að festa hvíldarþurfi blund?
Eg geymi í minni glaða bemskudaga,
en get ei munað þeirra frost né él,
því forðum gerðist hugljúf sólskinssaga,
er saklaus drengur lék að öðuskel.
Jafnan verður bjart um Baldurshaga.
Á barnsins vísu ann eg Háamel.
Er lítill drengur heima draumsins gisti,
þá dagur feigur rann í svalan mar,
mamma léttum kossi soninn kyssti,
kœrleikshönd að fölum vanga bar.
Ef hann í raunum leiksins móðinn missti,
til mömmu sinnar jafnan leitað var.
Eg man, er fullgert var mitt fyrsta kvæði,
eg flutti mömmu það í eldhúsreyk.
En snáðann raunar skorti skáldafræði.
Skapandi snilli orðasmiðinn sveik.
Að kvæðislokum mægðin brostu bœði.
Það bar mér vitni um þökk og feginleik.
Árin liðu. Skilja leiðir hlutu.
Löngum hefur skipzt á sæld og tál.
En flestum verður þeim, sem brýrnar brutu
að baki sér, að vemda leyndarmál.
Þeir, sem mildrar móðurástar nutu,
munu vermast þakkarkennd í sál.
I muna þínum minningarnar vaka,
og minning hver er vörm og reynzlufróð.
Fagrar sýnir fanginn hugann taka.
Farinn vegur líkist rósaslóð.
Af leiti dagsins lítur þú til baka.
Um leiksvið starfans skyggnist, móðir góð.
—Helgi Sœmundsson.
^..........iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiii..............
)iroWHIffiWinHflMIIIII!lllll!!!llll!l!!1' ItlllllHHIIIHIIIIIHffillllHI
ii!ll!ll!!ll!l!ll!l!l
iiiiiiiiiiiiinni
IHIIIIIIH
ininwiiiinniiiiiiiiniiiDii
niiiiiiiniiiiiiii
Stjórnarskrá íslands og stjórnarskrá annara ríkja
HVAR ER FYRIRMYNDA AÐ LEITA?
f
Viðtal við Gunnar Thoroddsen prófessor.
* * *
“|7G TEL að eg hafi fundið margt athyglisvert í stjórnarskrám
" og stjórnskipunarháttum þeirra landa, sem eg heimsótti í
sumar á vegum ríkisstjórnar og stjórnarskrárnefndar, ekki sízt í
Sviss. I þeim er margt til fyrirmyndar fyrir okkur íslendinga. Eg
álít hins vegar, að þó að margt sé í stjórnarskrám annara ríkja,
sem megi verða okkur til fyrirmyndar, þá verðum við að byggja
á eigin reynslu og þróun. Það eru fjölda atriði, sem hafa gefist
vel í hinum ýmsu löndum, en það er ekki víst að hin sömu atriði
gefist jafn vel í öðrum jarðvegi. Sums staðar er glímt enn við
atriði, sem við höfum fyrir löngu leitt til lykta, til dæmis kosninga-
og kjörgengisaldurinn og kosningarétt kvenna.”