Lögberg - 14.11.1946, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 14. NÓVEMBER, 1946
--------logfterg--------------------
G«fl8 út hvern flmtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáskrlft ritstjórarvs:
EDITOR LÖGBERG
$95 Sargent Ave., Winnipeg, Man.
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið—Borgist fyrirfram
The “Lögberg" is prínted and pubiished by
The Gcdumbia Press, Limited, 695 Sargent
Avenue, Wlnnlpeg, Manítoba, Canada
Authorized as Second Class Mail,
Post Office Dept., Ottawa.
PHONE 21 804
Aukinn menningarbragur
kemur ekki að sök
Þótt Winnipegborg sé fyrir margra
hluta sakir aðlaðandi og vistleg, kæmi
það vitaskuld ekki að sök þó hún fengi
á sig nýjan og aukinn menningarbrag;
hverfi hennar mörg hver, eru verulega
falleg, þótt gangstéttum sé víða ábóta-
vant, og umferðareglur hvergi nærri
eins skipulagsbundnar og vera ætti; en
þetta og margt fleira, stendur vitanlega
til bóta.
Nú standa bæjarstjórnarkosningar
fyrir dyrum, og þótt þær, illu heiili, séu
oft og tíðum hraksmánarlega illa sótt-
ar, verður þó jafnaðarlegast nokkurs
áhuga vart, er kjósa skal borgarstjóra,
svo sem í þetta sinn; núverandi borgar-
stjóri, Garnet Coulter, leitar endurkosn-
ingar í þriðja sinn, en gagnsækjandi
lians að þessu sinni verður A. M. Israels,
lögfræðingur af Gyðingakyni; hann býð-
ur sig fram undir merkjum C.C.F.-stefn-
unnar, og er oss ókunnugur með öllu;
hann er sagður að vera vel máli farinn,
og hefir um all-langt skeið gefið sig
nokkuð að alþjóðamálefnum; varðandi
meðferð bæjarmála, er hann fram að
þessu óþekt stærð.
Garnet Coulter, sem líka er lög-
fræðingur, hefir gegnt borgarstjóra-
embætti í fjögur ár; hann er að vísu eng-
inn áhlaupamaður, en um drengskap
hans og réttsýni efast enginn, sem til
þekkir; hann hefir með háttlægni sinni
og prúðmannlegri framgöngu skapað
slíkt jafnvægi í bæjarfélaginu, að naum-
ast verður á betra kosið; bæjarfélagið
skuldar honum endurkosningu með
miklu afli atkvæða. —
Fyrir gjaldendur bæjarins verða
lögð aukalög, er hljóða upp á hálfa aðra
miljón dala með það fyrir augum, að
koma hér á fót nýjum og umfangsmikl-
um minningar og sýningargarði, er vera
skuli eign bæjarins og starfræktur af
bænum, öllum borgurum hans jafnt til
hagsmuna; hér er um svo mikið menn-
ingarmál að ræða, að blettur sá, er félli
á, við að hamla framgangi þess, yrði ekki
auðveldlega af þveginn.
Skylt er, að þess sé getið, að einn
hinna yngri framtaks- og vökumanna í
bæjarstjórninni, fulltrúi 2. kjördeildar,
Mr. Jack St. John, er í fremstu röð þeirra
manna, er barist hafa fyrir framgangi
þessa máls, eins og kjósendum Winni-
peg-borgar er þegar kunnugt um af bar-
áttu hans fyrir því, bæði utan bæjar-
stjómar sem innan. —
Minning hinna fræknu sona þessa
bæjarfélags, meira en verðskuldar, að
henni sé varanlegur sómi sýndur með
grundvöllun og starfrækslu hins fyrir-
hugaða minningargarðs; hann getur
orðið, og á að verða, fagurt minnismerki
ævarandi þakkar fyrir fórnfýsi þeirra og
hetjulund; slíkur minningargarður
myndi óneitanlega setja nýjan menn-
ingarbrag á bæinn, er auka hlyti á veg
hans bæði heima fyrir og út á við, og
væri þá æskilegum tilgangi náð-
Því miður horfa vafalaust ýmsir í
það fé, sem ætlað er til minningargarðs-
ins; þeir verða þó vonandi ekki margir;
sennilega einungis þeir, sem ganga með
þá úreltu og ævagömlu peninga-mein-
loku í höfðinu, að spara eyririnn, en
kasta krónunni.
Minningar- og sýningargarðurinn
er spor, sem stefnir í sanna menningar-
átt; hann er ekki einvörðungu bundinn
við minningu vorra föllnu stríðskappa;
hann á að verða öllu bæjarfélaginu til
nytja og sæmdar í aldir fram. Winnipeg-
borg, aðstöðu sinnar vegna, á heimting
á því, engu síður en Toronto, að eiga hér
viðeigandi sýningarstað fyrir hinar
miklu og margbrotnu landbúnaðar-
afurðir Manitobafylkis, og þá ekki síður
sýningarmiðstöð fyrir hinn margþætta
og sívaxandi iðnað innan vébanda fylk-
isins; hér er nú miklum átökum beitt,
og stórir hlutir í gerð. sem ekki mega
undir neinum kringumstæðum liggja í
þagnargildi; úreltar miðalda- og handr-
aðahugsjónir eiga ekki lengur við, og
hvar sem þær skjóta upp trjónu, verður
þeim ekki tekið með þegjandi þögninni;
nýi tíminn krefst áræðis, stórhuga og
dirfsku; það kostar vitaskuld fé, að
skapa nytsöm og mikilvæg menningar-
tæki, en það kostar mergfalt meira að
gera það ekki.
í hinum fyrirhugaða minningar- og
sýningargarði, fara fram íþróttir af öll-
um tegundum; í þessu verður falin holl
tilbreyting fyrir þúsundir manna og
kvenna, að lokinni hversdags önn, eða
þegar þessu fólki sleppur verk úr hendi;
útiskemtanir eru jafnan hollar og hafa
styrkjandi og göfgandi. áhrif á hlutað-
eigendur; heilbrigð sál í hraustum lík-
ama, er takmarkið, sem stefna ber að.
En með það fyrir augum, að tryggja
áminstu nauðsynjamáli og öðrum menn-
ingarmálum framgang, verða kjósend-
ur um fram alt, að neyta atkvæðisréttar
síns og fylkja liði um þá menn, sem lík-
legastir eru til þess, að hrinda slíkum
málum í framkvæmd; og nú vill svo vel
til, að slíkir menn hafa boðið sig fram í
þjónustu fólksins.
Mr. Ernest Hallonquist, ritstjóri,
leitar endurkosningar í kjördeild;
hann hefir átt sæti í bæjarstjórn um
fjögurra ára skeið, og reynst hvarvetna
hinn liðtækasti maður; hann meir en
verðskuldar endurkosningu.
Þá leitar og endurkosningar til bæj-
arráðs, eins og frá var skýrt í síðasta
blaði, Mr. Paul Bardal, fyrrum bæjar-
ráðsmaður og fylkisþingmaður; það ætti
í rauninni að vera óþarfi, að hvetja ís-
lenzka kjósendur í 2. kjördeild til að
fylkja sér um Mr. Bardal á kosninga-
daginn, því svo er hann þeim fyrir löngu
að góðu kunnur. Mr, Bardal átti lengi
sæti í bæjarstjórn við vaxandi vinsældir
og orðstír; hann er stefnufastur dreng-
skaparmaður, sem með hyggindum og
prúðmannlegri framkomu hefir hvar-
vetna komið fram íslenzka þjóðarbrot-
inu hér um slóðir til sæmdar. Mr- Bar-
dal hefir aldrei borið kápuna á báðum
öxlum; þar sem hann er á ferð, er hreinn
og heilsteyptur maður á ferð. Ungur,
mælskur og snarpgáfaður maður, Mr.
Guy Gíslason, býður sig fram til skóla-
ráðs við áminstar bæjarstjórnarkosn-
ingar; hann er nýgræðingur á þessu
sviði, en býr yfir hæfileikum, sem gott
er að fái að sýna sig þegar á hólminn er
komið.
Vonandi er, að þeir menn einir nái
kosningu í bæjarstjórn og skólaráð á
föstudaginn þann 22. yfirstandandi
mánaðar, sem eiga ákveðnar hugsjónir,
þora að fylgja þeim fram, og setja með
því nýjan og styrkan menningarsvip á
bæinn.
Falleg og fróðleg bók
Bókaútgáfan Norðri á Akureyri,
sýndi ritstjóra þessa blaðs þá góðvild,
að senda honum hina fallegu og fróð-
legu bók “Á hreindýrastöðum — Ör-
æfatöfrar íslands,” eftir Helga rithöf-
und Valtýsson; fjallar bókin, eins og
nafn hennar bendir til, um meginstöðv-
ar hreindýranna á öræfum Austurlands,
sem liggja á milli Jökulsár á Brú og
Kringilsárrana; hefir höfundur ferðast
þrisvar sinnum um áminst öræfi, er svo
mjög hafa auðsjáanlega heillað huga
hans, að hann nefnir þau öræfatöfra
íslands.
íslenzkt dýralíf er ekki fjölskrúðugt,
en austanlands eru það hreindýrin, þess-
ar fögru og frjálslegu skepnur, sem sett
hafa á það sinn sérstæða svip; í bók
þessari rekur höfundur sögu hreindýr-
anna á íslandi, raunalega sögu á marg-
an hátt, því áður en þau voru friðuð með
lögum, voru þau skotin unnvörpum, svo
að nærri lá tortímingu, og í hörðum
vetrum stráféllu þau úr hungri; í seinni
tíð hefir þessum öræfabörnum fjölgað
allmjög, bæði vegna friðunarinnar, og
eins vegna þess, hve vetrar á öræfum
Austurlands hafa verið mildir síðasta
aldarfjórðunginn.
Bók þessi er skreytt fjölda litprent-
aðra mynda af hreindýrum og því lands-
lagi, er þau einkum hafast við í, og eyk-
ur slíkt stórum á gildi hennar; frá hrein-
dýraveiðum í gamla daga, er skilmerki-
lega skýrt, og nokkrar kunnustu hrein-
dýraskyttur nafngreindar; um málfar
bókarinnar er yfirleitt hið bezta að
segja, að öðru leyti en því, að á stöku
stað virðist manni það óþarflega íburð-
armikið; þetta er mikil bók fyrirferðar,
228 blaðsíður í stóru broti, prentuð á
úrvalp pappír.
Með bók þessari hefir
Helgi Valtýsson unnið hið
þarfasta verk, sem treysta
ma að þjóðin að makleikum
meti.
HARRIS TWEED
Heimilisiðnaður Suðureyja
Eftir Jan Finley
Fyrir mannsaldri unnu ís-
lendingar mest af fatnaði sín-
um sjálfir, ófu vaðmál og orm
eldúka úr íslenzkri ull og ein-
skeptu úr innfluttu tvistgarni.
íslenzkt prjónles var talsverð
útflutningsvara. Nú er þetta
að heita má horfið en hinsvegar
hefir íslenzkur listvefnaður
talsvert aukist á síðari árum,
og áhuginn fyrir fallegu prjóni
líka, eins og annarstaðar á
Norðurlöndum. En þó að verk-
smiðjurnar hafi víðast útrýmt
dúkavefnaði heimilanna þá er
hann samt til ennþá. Og góðir
heimaöfnir dúkar þykja taka
fram allri verksmiðjuvinnu.
Hér segir frá dúkavefnaði, sem
orðinn er frægur, þó að hann
hafi ekkert smitast af vélöld-
inni.
Hvað er Harris Tweed og hvar
er Harris? munu menn spyrja.
Harris er eyjaklasi í Suðureyjum
(Hebrides), um 75 km. undan
vesturströnd Skotlands. Og Har-
ris Tweed er þunnur fatadúkur
úr skotskri ull, spunninn, litaður,
ofinn og þœfður á hinum vest-
lægari Suðureyjum, Lewis, Har-
ris, Uist og Barra. Þarna úti við
Atitantshafið, eru ofnir fallegustu
dúkarnir og eftirsóknarverðustu,
sem nú eru á boðstólnum.
Þeir ganga fyrst og fremst í
augun vegna litanna. Aðallit-
irnir eru brúnt (jarpt), grátt og
grænt, en iþeir eru mýkri en
aðrir litir. og dúkarnir gerðir
köflóttir með sterkari litum og
ljóst ha'ft á milli í munstrunum,
með svo miklum hagleik, að
verksmiðjunum hefir ekki tek-
izt að stæla það. Og þó hefir
þetta verið reynt um allan heim,
jafnvel alla leið austur í Japan.
En þessar eftirlikingar geta eins
blekkt þá, sem aldrei hafa séð
Harris-dúkana sjálfa. En þessar
stælingar hafa verið ihinum einu
sönnu framleiðendum vörunnar
til mikils óhagræðis, og bakað
þeim -fjárhagslegt tjón, en þetta
stafar frekar af óaðgætni og van-
þekkingu kaupendanna en af
hinu, að framleiðendum hinnar
fölsuðu vöru hafi tekist að gera
hana líka fyrirmyndinni.
Það er ekki hægt að falsa yfir-
yfirburði Harris dúkanna svo að
fólk blekkist á þeim, frekar en
það er hægt að failBa málverk
eftir Cesanne og Remibrandt. Yf-
irburðirnir eru meðfæddir fram-
leiðendunum og tækin til fram
leiSslunnar hafa falsararnir ekki
fremur en klessumálarar liat-
spjald og pensil meistaranna. Lit-
irnir í dúkum Suðureyinga eru
unnir úr jurtum, sem spretta á
Suðureyjum, og gerðir með að-
ferðum Suðureyinga sjálfra.
Brúni liturinn er unninn úr skóg-
artegund, sem vex þar á klett-
unum, og úr sölvum, sem Suður
eyingar nota tíka til matar (eins
og íslendingar hafa líka gjört
tiJL skamms tíma). Úr lyngi og
burknum er unninn gulur litur.
IJr bláberjum, sem Suðureying-
ar kalla “blaeberries” — (nor-
ræni uppi uninn leynir sér ekki-
en unninn blái liturinn. Bláber
eru svo milkil á Suðureyjum, að
fólk notar þau til búsílags. Börk-
ur af elri og rætur af eini eru
notaðar í svartan lit. Rautt er
unnið úr mosategund, sem vex
þar á eyjunum. Grænt er unnið
úr lyngi og þyrniberki og þar
fram eftir götunum. Flest eru
þetta mildir litir, sem ekki er
hægt að framleiða á efnarann-
sóknarstofum, og með sérstök-
um blæ, sem endurspeglar hið
fjölbreytta jurtaníki, sem þeir
eiga rætur að rekja til. Og lit-
irnir eru haldgóðir, bæði gegn
vætu og sól. Og þessara lita
njóta Harris-dúkamir. — Út-
lendingar, sem koma til Skot-
lands sunnan að, halda að þarna
sé allt sviplaust, mógult og rign-
ingarvott — fólkið líka. Ef þeir
hitta svo á, að rigning sé allan
tímann sem þeir dvelja þar, þá
getur verið að þeir fari þaðan
-með sömu hug'myndirnar. En
dívelji þeir einn sólríkan júní-
dag á fjörusandinum eða í klett-
unum á Barra eða Morar, þá
verða þeir fyrir skoðanaskiftum
sem haldast æfilangt. Þá upp-
lifa þeir, kannske í átjón tíma
af tuttugu og fjórum, hin sí-
skiftandi blæbrigði miðsumar-
dagsins — og enda næturinnar
líka, því að hún er björt um það
leyti — og sjá með eigin augum
hverrtig græni liturinn er alltaf
að breytast og hvernig bláminn
tekur í sig fjólulit og roðinn
verður að purpura með sillfurlit-
um rákum. Og um sólarlagið
sameinast himinn og haf í ein-
ing gullroðans. Það er eins og að
þessar eyjar séu á sundi í gyltri
móðu, eins og undralöndin, sem
lýst er í keltneskum þjóðsögum.
Og ef gestirnir verða kunmlgir
eyjaskeggjum, en það er ekki
torvelt að verða, þá líður ekki á
löngu að þeir verða jafn hrifnir
af náttúrufegurðinni og litun-
um og þeir sjálfir eru.
Eyjaskeggjar voru uppruna-
lega keltneskir, en á Víkingaöld-
inni vöndu norrænir menn kom-
ur sínar til Suðureyja, og margir
settust þar að, svo að nú lifa
þarna blendingar Kelta og nor-
rænna manna. Keltinn er að
ýmsu leyti líkur Frökkum, hann
hefir gaman af sterkum litum,
er glaðlyndur og gamansamur
hrvort heldur hann er kallaður
Iri eða geliskur Skoti. Þessi
hneigð til sterkra lita kemur
fram í rrynstrunum ó skotsku
dúkunum og líka í myndum
hinna skotsku mójLara. Og gel-
iski hljóðfæraslátturinn og gleði
lögin, hvort heldur þau eru leik-
in á hin þjóðlegu hljóðfæri eða
sungin, lýsa einnig hugarheimi
hinnar skotsku þjóðar og eyja-
búa hennar, sem öldum saman
hafa lifað sínu eigin lífi, og lítt
snortin af tízkubreytingum um-
heimsins, þó að hann væri ekki
fjarri.
1 gamla daga unnu Skotar
dúka sína aðeins til eigin þarfa.
Kemdu ullina og spunnu í hönd-
unum, og vefstóllinn tók við
henni og gerði úr henni dúka.
Þetta voru óbrotin og ófullkom-
in áhöld, en smekkur og vand-
virkni þeirra sem unnu, gerðu
framleiðsluna að vandaðri úr-
valsvöru. Það voru aðeins konur,
sem önnuðust kembing og spuna,
á löngum vetrardögum og við
ylinn frá mókynntum arni. Þetta
var erfitt verk og tímafrekt, en
vinnulaunin voru líka lág. Nú á
tímum heíði verið óhugsandi fyr-
ir eyjaskeggja að geta selt “Har-
ris Tweed” í samkeppni við
verksmiðjuiðnað á heimsmark-
aðnum, ef ekki hefði verið tekin
upp fullkomnari áhöld og ýmis-
legt gert til þess að sýna og
sanna hvíMk úrvalsvara þessi
heimilisiðnaður væri. Það er ein 1
gömul hertogafrú af Sutherland,
sém gerði þetta. Hún kom á fót
sérstökum spunaverkstæðum.
Fyrrum var rakið í vef með að-
eins tveimur þráðum, en hún lét
rekja úr þrjátíu og sex. Aður
var bandið litað, en nú er farið
að lita ullina og garnið síðan
spunnið úr henni. Og hraðskytt-
uvefstólai voru teknir upp, og
(Frh. á bls. 5)
í pappírsviðarskógunum
LEITIÐ TIL:
• Næstu ráðninga-
skrifstofu.
• Búnaðarframleiðslu-
nefnd yðar
• Búnaðarfulltrúa
fylkisins
• Viðurkends umboðs-
manns pappírsgerð-
arfélaganna.
. . . OG GOTT FÆÐI
í GÓÐUM ÍBÚÐUM
Menn! Hér er um góða
og holla útivinnu að
ræða, ágætt fæði og góð-
an aðbúnað, auk tæki-
færa til fjárafla og sparn-
aðar! Hér fá æfðir menn
fyrirtaks atvinnu, auk
þess sem bændum og
vinnumönnum gefst kost-
ur á að vinna sér inn á-
litlegan skilding á þeim
tíma, sem minst er að
gera heima.
Vistist strax — fáið full-
ar vetrartekjur!
VINNA HANDA skógarhöggs, ökumönnum, dráttarvéla-
stjórum, járnsmiðum, matreiðslumönnum — og öorum.
THE PULP AND PAPER INDUSTRY 0F CANADA