Lögberg - 08.04.1954, Blaðsíða 7

Geimferðir
Grein þessi er eftir norskan
höfund, Carsten Börge, og
birtist hér í lítið eitt styttri
þýðingu. Hún fjallar um
þœr ferðir, sem menn hafa
þegar farið út í geiminn, —
til annarra hnatta, — og það,
sem þar hefir fyrir þá borið,
en það verður að teljast bæði
margt og merkilegt. Geim-
ferðalög eru nefnilega ekki
eins nýtt fyrirbœri og menn
skyldu halda, — jafnvel
Forn-Grikkir brugðu sér til
tunglsins og sólarinnar, þeg-
ar svo bar undir.
j^íÐUSTU ÁRIN hefir oft mátt
sjá stórletraðar fregnir í dag-
blöðunum varðandi ferðir hinna
svonefndu „fljúgandi diska“.
^afa menn víðsvegar um heim
þótzt sjá þessi farartæki, og
jafnvel vísindamennirnir vilja
ekki neita því með öllu, að þarna
8eti íbúar annarra hnatta verið
a ferð, og hafi þeir þá náð mun
^engra í tæknilegri þróun, held-
ur en við, jarðarbúar. Að sama
skapi hafa áætlanir manna um
ferðalög til annarra hnatta tekið
a sig raunhæfara form. Menn
eru meira að segja teknir að
fullyrða, hvenær fyrsta geim-
f^rið muni hlaupa af stokkun-
l!m, og leggja af stað í sína
Ieynsluför.
Hugmyndin að slíkum geim-
förum og geimferðalögum er
pkki ný. Munurinn er sá, að áður
a|itu menn slíkar hugmyndir að-
eins skemmtihjal skálda, er
gædd voru helzt til ríku hug-
^yndaflugi. Sannara mun þó
það, að flestir muni einhvern
tíma hafa velt fyrir sér þeirri
sPurningu, hvort okkar eiginn
knöttur muni vera sá eini í
Seimnum, sem byggður er líf-
Verum.
Við þurfum ekki lengi að
blaða í bókmenntum frá fyrri
fímum til þess að rekast þar á
irasagnir af mönnum, sem tóku
sér ferð á hendur út í himinn-
Seiminn, og haft heppnina með
sér. H. G. Wells hefir meira að
s®gja skrifað allmargar skáld-
sögur um þetta efni, — til dæmis
i'm fyrsta manninn, sem heim-
smkir mánann. Höfundur Tarz-
^nsagnanna, Edgar Rice Bor-
lQughs, hefir samið ákaflega
»spennandi sögur, sem gerast á
Plánetunni Marz, og Jules Verne
kefir að sjálfsögðu ekki heldur
staðizt freistinguna, þegar um
slíkt efni var að ræða. Tolstoj
gemli samdi á sínum tíma há-
afvarlega skáldsögu, sem nefnist
”pörin til Marz“, og ekki má
§ eyma Edgar Allan Poe, sem
t®1* „Hin furðulegu ævintýr
a°s Pfaffs“, en Hans sá fór til
t^nglsins í loftbelg, og má það
allast vel af sér vikið. Enn
j^eira hugviti lýsir þó það bragð,
beitt er í bók André Lauries,
” isasegullinn“. Þar gera jarðar-
Uar sér hægt um vik og draga
u^nann að jörðinni með geisi-
'' °rum rafsegli.
, til vill verður mönnum á að
fa ^a, að eldflaugarfarartæki
au, sem mest segir frá í banda-
^skum teiknimyndum, sé ný
e a> en því fer fjarri. Hug-
yndin af geimförunum er kom-
n til ára sinna. Arið 1909 ráð-
fyrr og nú
stafaði hin vellríka frú Gusman
nokkrum hluta eftirlátinna
eigna sinna, eða hundrað þúsund
gullfrönkum, sem verðlaunum
handa þeim, sem fyrstum tækizt
að komast til Marz. Ber sá verð-
luunasjóður nafn hennar, Gus-
mansverðlaunin. Gauss, stærð-
fræðingurinn frægi, bar fram
þá tillögu, að við hagnýttum
okkur hina geysivíðu freðmýr-
arfláka Síberíu, sem eins konar
auglýsingaspjald, til að vekja á
okkur athygli íbúa annarra
hnatta. Vildi hann láta rækta
þar skógarbelti, er sýndu stærð-
fræðilegar flatarmyndir, — til
dæmis Pythagoras-regluna, sem
hann taldi vafalaust, að kunn
væri á öllum hnöttum, og gætu
þá íbúar þeirra sannfærzt um, að
jörðin væri byggð hugsandi líf-
verum. Littnow, stjarnfræðing-
ur í Vínarborg, stakk upp á því,
að sérstöku ljósakerfi yrði kom-
ið fyrir á Saharaeyðimörkinni í
sama skyni, en Frakki nokkur
taldi öruggt, að ef gert yrði
brenniglas, er væri nokkur
hundruð metra í þvermál, mundi
takast að beina geislakasti þess
til Marz. Svíinn Arheníus áleit,
að Örsmá rykkorn hlytu að geta
horizt frá jörðinni til Marz, og
lagði hann til, að fundin yrði
upp einhver aðferð til að skrá
þessi örsmáu rykkorn einhverju
letri, eða stærðfræðilegum
myndum, — skrifstofuhugmynd,
sem er óneitanlega skemmtileg,
vegna þess hve óraunhæf hún er
og óframkvæmnanleg.
Máltækið segir, að ekkert sé
nýtt undir sólunni. Fyrir meira
en tvö þúsund árum síðan reit
hinn frægi, gríski höfundur,
Lokianos frá Samos ferðasögu
sína, er hann hafði heimsótt
tunglið, sólina og Lampaeyna.
Svo vildi nefnilega til, að
hvirfilvindur mikill greip skip
Lokianosar á Gíbraltarsundi, og
hóf það í 37 mílna hæð, en síðan
tók skipið að sigla víðs vegar um
himingeiminn. 1 sjö sólarhringa
var það þar á reki, en-á áttunda
degi bar það að stórri, lýsandi
ey, sem sveif í himinngeimnum.
F.kki höfðu þeir Lokianos og há-
setar hans fyrr gengið þar á
land, en á þá réðust mannverur
x okkrar, er höfðu risaeðlur, þrí-
hausaðar og stórvængjaðar, að
fararskjóta. Tóku þeir þá félaga
höndum og fóru með þá til hall-
ar Mánakonungsins, sem þó
furðulegt megi virðast, var af
grískum ættum, og hét hann
Endymion. Hafði hann áður
verið sauðahirðir, en naut sér-
staks dálætis mánagyðjunnar.,
Konungurinn var kvíða sleginn,
vegna þess að hann átti í styrj-
öld við hinn volduga konung á
sólinni, og óttaðist árás herja
hans á hverri stundu, og daginn
eftir urðu þeir félagar sjónar-
vottar að hinni ægilegustu
crustu ....
Her mánakonungs var hinn
ijölmennasti, því að í riddara-
liðinu einu saman voru sex
milljónir manna. Voru menn
þessir margir hinir furðulegustu
og reiðskjótar þeirra ekki síður,
þar eð sumir þeirra höfðu flær
í stað hesta, og voru þær á stærð
við fíla. Nei, Lukianos skorti
LÆGSTA
til
ÍSLANDS
Aðeins ^
310
fram og til baka
iil Reykjavíkur
FLUGFAR
Grípið tækifærið og færið
yður í nyt fljótar, ódýrar og
ábyggilegar flugferðir til
tslands í sumar! Reglu-
bundið áætlunarflug frá
New York . . . Máltíðir inni-
faldar og annað til hress-
ingar.
SAMBÖND VIÐ FLESTAR STÓRBORGIR
Finnið umboðsmann ferðaskrifslofunnar
■CELANDIC AIRLINES
15 Wejt 47th Street, New York
PLazo 7-8585
inr
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 8. APRIL 1954
Völundur, eitt elzta fyrirtæki
landsins, 50 ára
ekki hugmyndaflug, og það. er
spurning, hvort höfundar banda-
rísku teiknimyndanna standa
bonum þar jafnfætis.
Hugmyndir þær, sem vísinda-
menn til forna gerðu sér af jörð-
inni og himinngeimnum, voru
sem vænta mátti ærið frumstæð-
ar. Til dæmis álitu menn lengi,
að hvorki sólin né stjörnurnar
væru til muna stærri, en okkur
virðist. Anaximandros heldur
því fram, að sólin sé þó allt að
því 28 sinnum stærri en jörðin,
en Heraklit álítur, að sólin sé
aðeins fet að þvermáli, og auk
þess íhvolf. Plutark telur að
máninn sé eins og hver annar
spegill, og mannsmyndin þar að-
eins spegilmynd af landslangi
jarðarinnar. Seinna töldu lærð-
ir menn, að bæði sólin og tunglíð
hefðu birtu sína og yl frá jörð-
inni, sem væri miðdepill sól-
kerfisins.
Kaþólska kirkjan gerði það að
kennisetningu sinni, að jörðin
væri fastur miðdepill alheimsins,
byggð mönnum, sem skapaðir
væru í guðsmynd, og í þá kenni-
setningu hélt hún í lengstu lög,
því að hún taldi, að jörðin
hreyfðist, samkvæmt sömu lög-
málum og aðrar reikistjörnur.
Hún hafði þó vit á því, að haida
þessari kennisetningu sinni
leyndri, og fyrir bragðið var það
Kopernicus, sem hlaut heiðurinn
af því, að hafa fyrstur komið
íram með þá kenningu 250 árum
fyrir Krists burð, en það féll í
gleymsku. Kaþólska kirkjan
stöðvaði frekari uppgötvanir á
þessu sviði, og Giordana Bruno
var dæmdur til að brennast á
báli, fyrir að hafa haldið því-
líkri villukenningu fram. —
Galilei, annað stórmenni stjarn-
fræðisögunnar, var náðaður,
sökum þess, hve aldurhniginn
hann var orðinn, en varð þó að
sverja sig frá villukenningu
sinni, og hljóðaði svardagi hans
á þessa leið: — „Ég, Galilei, sjö-
tugur að aldri, fangelsaður og
liggjandi á hnjám mínum fyrir
yður, þér hinir hágöfugu, afsver,
fyrirlít og bölva allri villukenn-
ingu og galdrabralli varðandi
hreyfingu jarðarinnar, og þeim
eiðstaf til staðfestingar, snerti ég
hina heilögu bók . . .“
Þessi atburður er í senn harm-
rænn og kátbroslegur, og sann?r
það, að mennirnir höfðu þá um
langan aldur haft helzt til mikið
álit á sjálfum sér. En kirkjan gat
þó ekki komið í veg fyrir hjá-
trúna, og ekki heldur fjötrað
nugarflug manna. Og ef við
sleppum þeim smáferðalögum,
sem Rebalis skrapp í, þá verður
The death of Mrs. B. J. Brand-
son deprives the Icelandic com-
munity of yet another of its il-
lustrious servants. Few of us
will not remember that her life
encompassed the early life of
our first settlers, survived the
difficulties of poverty, bad land,
intractable climate, and un-
promising economic circum-
stances, and rose to reconcile the
miseries of expatriation with
the responsibilities of citizenship
in a new country.
For her own generation, and
for most of the next, Mrs.
Brandson was a symbol of the
disciplines necessary to accomp-
list this transformation, and to
give cohesion to a community
bound to the past and com-
mitted to the future. She
helped, more than ever she
knew, to create the moral sta-
bility without which we should
never have been able to contrib-
ute to the nation our large share
of scholars, public servants,
scientists, doctors and lawyers.
She served, simply and un-
dramatically, by unwavering
example, by a high republican
conscience, by a sense of duty
unquestionably observed year in
and year out more than three
score years and ten. Our little
history could well be found in
það Keppler, stærðfræðingun.in
frægi, sem næst leggur af stað í
geimför, sem eitthvað kveður að.
Hann tók sér ferð á hendur til
tunglsins, um árið 1600. Kvað
hann allt, sem þar grær, ná
furðuskjótum og ótrúlegum
þroska, en visna að sama skapi
ótrúlega fljótt. Þar er ekkert
varanlegt, og ekkert heldur þar
kyrru fyrir. Ferðasaga spænska
ævintýramannsins, Dominico
Gonzales, samin af Godwin,
lýsir þó enn meira hugarflugi.
Gonzales þessi hafði svan nokk-
urn tröllvaxinn, að fararskjóta,
og tók sú ferð hans tólf sólar-
hringa. Þegar til tunglsins kom,
var hann strax umkringdur
flokk manna, er báru klæði úf
efni, sem hann hafði aldrei áður
séð, og ekki bar hann heldur
nein kennsl á lit þeirra. Kyn-
legt var og það fyrirkomulag, að
menn hlutu virðingu eftir stærð,
og voru þar þrjár þjóðfélags-
stéttir, — yfirstétt manna, er
voru þrjátíu fet á hæð, millistétt
tuttugu feta manna og undir-
stétt, sem þeir skipuðu, er ekki
voru nema tíu fet á hæð. Kon-
ungur mánans gaf Conzales
stein nokkurn, er hafði þá nátt-
úru, að með honum mátti upp-
hefja þyngdarlögmálið að vild,
og gera bæði sig og aðra ósýni-
lega, — og segir höfundur, að sá
spænski hafi haft bæði gagn og
gaman af gjöf þessari.
Jules Verne hefir skrifað bók
um för til Merkúrs, og ber hún
hugarflugi hans ríkt vitni, eins
og aðrar sögur hans. Voltaire
leit sögu, sem fjallaði um ferð
til Siriusar og Saturnusar. Er
það snjöll skáldsaga, eins og
vænta má.
Hingað til hafa menn aðeins
ferðast um himingeiminn á hug-
arvængjum sínum. En nú virðist
sá tími ekki órafjarri, að menn
geri að minnsta kosti tilraun til
að taka sér á hendur raunveru-
legt ferðalag um þær fjarlægu
slóðir. Og er þá aðeins eftir að
vita, hvort raunveruleikinn tek-
ur hugarfluginu fram.
Leikrilið gerisl í Reykjavík og
fjallar um „vandamál líðandi
stundar"
Ákveðið hefir nú verið að
taka til sýningar í Þjóðleik-
húsinu nýtt leikrit eftir
Halldór Kiljan Laxness. —
the annals of the Kvennafjelag.
Every year the University
lists are full of the distinctions
of yet another generation of
Icelanders, and it would be
understandable if to them the
quality of this remarkable com-
munity became slightly diffuse,
ánd the great personalities of
Mrs. Brandson’s epoch became
dim. But it is nevertheless, a
singularly appropriate moment
to reassess ourselves, and to re-
member that the strengths of a
people always lie in virtues of
her sort, and that if we lose or
forget them, we shall indeed be
made shapeless a n d undis-
tinguished in the easy banalities
of material success.
We have been rich in simpli-
city, in warmth of heart, and in
the illumined sense of respons-
ibility which Betel represents.
We have all, in our adaptation
to the new world, derived much
from that inner world, that
splendidly local world of the
Icelandic parish at large, which
has been sustained these 75
years by many great human
beings, however modest. Let us
not forget our debt to Mrs.
Brandson and her kind.
MARGARET ELTON,
London, March 22, 1954
Er að reisa stórhýsi á lóð sinni
1 dag á hálfrar aldar af-
mæli eitt merkasta iðnaðar-,
verzlunar- og framleiðslu-
félag þessa lands, H.f. Völ-
undur. Stofnendur þess voru
um 40 og flestir úr trésmíða-
meistarastétt bæjarins, en
sú stétt hefir á undangeng-
inni hálfri öld látið mörg
framfaramál til sín taka.
Nú á fimmtugsafmælinu er
félagið að koma upp stórhýsi
á lóð sinni við Skúlagötu.
H.F. VÖLUNDUR var með
fyrstu hlutafélögum, sem stofn-
að var til hér á landi á hinum
merku tímamótum, er Islend-
ingar fengu innlendan ráðherra
með búsetu hér á landi og fjár-
málastjórnina í eigin hendur.
Varð það upphaf mesta fram-
faratímabils í sögu þjóðarinnar
sem kunnugt er.
Hlutafé fyrst í stað var aðeins
12 þús, kr., er nú 250 þús. kr.
13000 ferálna lóð
Völundur fékk mikla lóð undir
starfsemi sína af Bæjarsjóði við
Klapparstíg undir timbur-
geymsluhús, verksmiðjuhús og
skrifstofur og bryggja var einnig
reist niður undan Klapparstígn-
um. Hún var lögð niður, þegar
höfnin var byggð síðar. Félaginu
var kleift að ráðast í þessar
framkvæmdir, er það hafði feng-
ið mikið lán til þeirra í íslands-
banka, skömmu eftir stofnun
hans.
Verkefnið
Samkvæmt lögum félagsins er
tilgangur þess: Að vinna að
timbursmíði í verksmiðju í
Reykjavík og reka timburverzl-
un. Verzla má jafnframt með
annað byggingarefni. Mikilvæg-
ust til nýbreytni og hagsældar
reyndist stofnun timburverk-
Lauk Halldór við leikritið
fyrir skömmu. Leikritið ger-
ist í Reykjavík og nágrenni
á vorum dögum og fjallar
um „vandamál líðandi stund
ar“. Ekki verður unnt að
sýna leikinn í Þjóðleikhús-
inu fyrr en næsta haust.
Upplýsingar þessar fengu
blaðamenn hjá þjóðleikhússtjóra
í gær. En að svo komnu máli
vildi hann lítið meira um leik-
inn segja. Gat hann þess aðeins,
að hlutverk yrðu mörg og
leikurinn yrði í þrem þáttum.
Samdi leikrilið Ivisvar
Blaðið getur bætt því við, að
Halldór Kiljan hefir unnið að
leikriti þessu síðan í fyrravetur.
Hafði skáldið lokið við fyrstu
gerð leikritsins þegar s.l. sumar,
en síðan endursamdi skáldið allt
leikritið. Vann hann mest að því
verki í síðustu utanlandsferð
sinni, er hann fór til Norður-
landanna og Rússlands.
Viðfangsefnin nýríkt fólk?
Þá hefir blaðið frétt á skot-
spónum, að viðfangsefni skálds-
ins sé nýríkt fólk og felist í verk-
inu ádeila á hina nýríku. Mun
vera létt yfir leiknum og margt
skemmtilegt í honum, eins og
flestu því er Halldór Kiljan
skrifar.
Þriðja leikrit Kiljans
Þetta nýja leikrit Kiljans er
þriðja leikritið, er hann sendir
frá sér. Hið fyrsta, Straumrof,
var leikið í kringum 1920, en
annað leikrit skáldsins var Is-
landsklukkan, er leikin var við
opnun Þjóðleikhússins.
—Alþbl., 29. febr.
smiðjunnar. Nam innflutningur
á tilbúnum gluggum og hurðum
æ meiri upphæðum og var orð-
inn upp undir 2 milljónir 1910,
er verksmiðjan var tekin til
starfa af fullum krafti og varð
uú þróunin öll í þá áttina, að
framleiða slíkt innan lands. Á
fyrstu starfsárunum annaðist fé-
lagið húsasmíði og byggði m. a.
tvö af merkustu húsum borgar-
innar, íslandsbanka (Útvegs-
bankann) og Safnahúsið. Meðal
annara verkefna má nefna frá
þessum tíma húsgagna- og
tunnusmíði. Á síðari árum hefir
eingöngu verið unnið að verk-
efnum fyrir húsbyggjendur
Stjórn og framkvæmdastjórn
Stjórn félagsins sá í fyrstu
sjálf um framkvæmdir, en síðar
eða 1906 var hafður fram-
kvæmdastjóri og upp frá því, og
gegndi fyrstur því starfi Magnús
Th. S. Blöndal, er átt hafði sæti
í stjórninni, til 1909, og um
nokkur ár var Árni Jónsson,
bókari félagsins, jafnframt fram-
kvæmdastjóri, en 1913 réðist
Sveinn M. Sveinsson, þá 21 árs,
til félagsins, og var hann 1915
ráðinn framkvæmdastjóri, og
gegndi hann því starfi til dauða-
dags. Síðan hefir sonur hans,
Haraldur, gegnt framkvæmda-
stjórastarfinu. — Núverandi
stjórn skipa: Frú Soffía Har-
aldsdóttir, Haraldur Sveinsson
og Sveinn K. Sveinsson verk-
fræðingur — Endurskoðandi fé-
lagsins varð 1913 Lárus Fjeld-
sted hrl. og hefir hann jafnan
verið framkvæmdastjórum og
stjórn félagsins traust stoð við
úrlausn allra vandasamra mála.
Fyrstu stjórn félagsins
skipuðu þeir Hjörtur Hjartar-
son, Magnús Th. S. Blöndal og
Sigvaldi Bjarnason, til vara
Sveinn Jónsson og Guðmundur
Jakobsson. Sveinn varð aðal-
maður í stjórn 1906, og sat hann
svo óslitið í aðalstjórn til dauða-
dags.
Fjáhagur
félagsins var með ýmsu móti
framan af, og lá við um skeið, að
hin miklu lán, sem hvíldu á fé-
laginu, yrðu því ofviða. Þá sögu
er ekki hægt að rekja, en um
það leyti er Sveinn M. Sveinsson
réðst til félagsins fór fjárhagur-
inn að rétta við og var 1919 kom-
inn á traustan grundvöll og hefir
verið það síðan. — Árið 1950
námu sjóðir félagsins krónum
1.055.000.00.
Starfsfólk
Engin tök eru á að nefna hér
nöfn allra þeirra manna, sem
reynzt hafa félaginu stoðir góðar
á liðnum fimm áratugum, en eigi
verður svo skilið við hér, að eigi
ré nefndir nokkrir fastir starfs-
menn, sem lengi störfuðu vel og
ayggilega hjá félaginu eða starfa
þar enn: Ásbjörn Ólafsson tré-
smiður 93ja ára, sem varð af-
greiðslumaður 1904 og starfaði
óslitið til 1946, Brynjólfur Jóns-
son trésmiður, frá 1907, og
stendur enn við hefilbekkinn,
Jóel Ólafsson, sem starfaði nær
öll ár félagsins hjá því eða til
1950, er hann lézt, Jón Hafliða-
son fulltrúi, sem starfað hefir
hjá því í 38 ár, og Andrés Berg-
mann gjaldkeri, sem starfað hef-
ir hjá félaginu frá 1925.
Nýja stórhýsið ,
verður tveggja hæða. Búið er
oð steypa grunnhæðina. Grunn-
flötur þess er 500 ferm. Verk-
smiðjan verður í þessu húsi
og öll framleiðsla, en á efri
hæð samsetningarsalir, birgða-
geymslur o. s. frv.
Með stofnun Völundar h.f. var
stígið mikið framfaraspor og er
ánægjulegt að sjá hið nýja stór-
hýsi rísa af grunni á þessum
merku tímamótum í sögu fé-
lagsins.
—VÍSIR, 25. febr.
Aðalbjörg Brandson
1878 — 1954
—Alþbl., 25. febr.
Nýtt leikrit eftir Kiljan sýnt í
Þjóðleikhúsinu næsta haust
i