Kirkjublaðið - 01.02.1896, Blaðsíða 5

21
bls. 19). En — nú segir hann á öðrura stað (Principles
of psychology II, bls. 493) »það sem vjer þykjumst þekkja,
sem eiginlegleika efnisins (materíunnar), jatnvel allt nið-
ur að þyngd og hörku eða þjettleika, eru að eins áhrif
á oss sjálfa af hálfu utan við oss verandi hluta, sem vjer
þekkjum eigi og getum eigi þekkt«. En — hvað verður
þá um sólina?—'Sólskinið er orðið að áhrifum sólarinnar,
sem vjer ekki þekkjum og getum ekki þekkt. Og sje sú
vissa, sem vísindin gefa oss, ekki áreiðanlegra en þetta,
þá er eigi mikið fyrir gefandi. En — sjálfur er Spencer
þar orðinn Kantisti, og farinn að giöra muninn á milli
hlutanna, eins og hann er í raun og veru (Ding an sich)
og eins og hann kemur fyrir sjónir, þó veit hann, að
sólarkjarninn er að mianka, og að sólin einhvern tíma
muni slokkna! Hann hefir það eptir Herschel.
Allt um það þykjast þeir byggja á reynslunni ein-
göngu þessir þrír Englendingar, og það er víst og satt,
að reynslan er holl fæða fyrir þankann, þegar hún virki-
lega er reynsla, óblönduð öllum hugarburði. En — þegar
Spencer ritar langt mál um kraptmw og framhald krapt-
arins, þá liggur nærri að spyrja, þekkirðu kraptinn af
reynslunni? Þú þekkir af reynslunni ýmsa krapta, ein-
staha krapta, aðdráttarkraptinn, mótspyrnukraptinn,
þyngdarkraptinn, og jafnvel lífskraptinn, ef þú vissir,
hvað lífið er. En þú þekkir eigi kraptmw, aðalkraptmw,
hann er það sem Platon mundi hafa kallað frumsjón
(ídea), en hinir nýrri nefna afdráttar- eða tæmda hug-
mynd (abstraction) og er eigi til í ríki reynslunnar. —
Enda nægir eigi krapturinn, eða rjettara hin einstöku öfl
eingöngu, til þess að gjöra heimslífið skiljanlegt, einhver
eða eitthvað verður fyrst að hafa fyllt þessa hugmynd
innihaldi, og síðan komið þessum kröptum á stað. Annars
er vel hugsanlegt, að þessi kraptur hefði verið og væri
í hvíld - - því kraptarnir geta einnig hvílzt ■ þá stæði allt
kyrrt, og enginn kraptur væri að verki, nema kraptur
verkleysunnar (vis inertiœ), og allt væri þá til, að mögu-
leikanum til, en ekkert í raun og veru. Þetta sá Aristo-
teles og því er stór munur á kenningu hans um hreifing-
una — hana þekkjum vjer af reynslunni — og hinn »fyrsta