Öldin - 01.10.1896, Blaðsíða 4

148
ÖLDIN.
arsjóðinn bókstaflega allan ágóðann, held-
ur einnig talsverðan hluta af því, setn
mönnum bar fyrir vinnu sína á ökrunum.
Árið 1762 hertóku Bretar borgina'
Havana og héldu henni í elleíu mánuði.
Á meðan þeir sátu þar slógu þeir öllum
hliðum hennar opnum fyrir erlendri verzl-
un. Yar það í fyrsta skiftið að eyjarbúar
fengu tækifæri til að meta áhrifln og ágóð-
ann af almennum viðskiftum. En ekki
höfðu þeir fyr framselt Spánverjum borg-
ina aftur, en hið gamla spænska fyrirkomu-
lag gekk í gildi. Á þessum hveitibrauðs-
dögum sínum, á meðan borgin var í hönd-
um Breta, höfðu eyjarbúar opnað svo aug-
un, að þeir tóku ekki hinu gamla fyrir-
komulagi með þökkum. Þeir þoldu ekki
lengur einræningsháttinn og samgöngu-
leysið, en fóru að brjótast um og biðja um
bætur með ákafa. Þó höfðu þær tilraunii
allar engan árangur fyrri en kom fram á
þessa öld. Samfara þessari þrá eftir sam-
göngum og víðskiftum, kviknaðinú einnig
mentaþrá í brjósti allra megandi Cubá-
manna. Á eynni var engin mentastofn-
un, er uppfylt gæti kröfur þeirra í því efni
og leiddi af því, að æðimargir unglingar
voru sendir á æðri mentastofnanir í Banda-
rikjum. Spánarstjórn leizt ekki á þessar
aðfarir, — þótti þetta bæði ósæmilegt og
skaðlegt. Árið 1799 kom því út í Madrid
konungleg tilsKipun þess efnis, að Cuba-
menn slcyldu taldir á að hætta við þetta
fyrirtæki, sem ekki gæti haft nema ilt eitt
í för með sér. Árið 1828 var samskonar
tilskipun geíin út á ný og var þá miklu
strangari en áður. Var þar ákveðið, að
foreldrar, sem ekki hlýddu hinu konung-
lega boði, skyldu sæta hegningu, að allir
unglingar frá Cuba, sem þá væru í Ban.da-
ríkjum, skyldu þá tafarlaust fluttir heim til
eyjarinnar. Ennfremur var ákveðið að
þeir sem mentun hefðu fengið í Bandaríkj-
um, skyldu framvegis háðir eftirliti liig-
reglunnar, er nákvæmlega skyldi athuga
öll orð þeirra og athafnir.
Eins og þegar hefír verið vikið á,
hafði Spinarstjórn látið eyna algerlega af-
skiftalausa í þrjú hundruð ár, — afskifta-
lausa að öðru en skattheimtu. En svo byrj-
aði fjórða öldin, og breytni “móðuiinnar”
við “börnin” á þeirri öld má lýsa með fá-
um orðum. Þar var þá ekki um að gera
annað en hræðilega kúgun og rán. Það
er öld samsæris, upphlaups og styrjalda,
sem hin óþolandi harðstjórn ein er orsök í.
Ein uppreistin átti sér stað 1823, önnur
1826, þriðja 1828, fjórða 1830, fimta 1848,
sjötta 1850, sjöunda 1851, áttunda 1855.
Níunda uppreistin hófst 1868, er umhverfð-
ist í framhaldandi tíu ára styrjöld, — til
1878. Tíunda uppreistin atti sór stað 1879,
ellefta 1885 og hin tólfta og hin síðasta,
sú er nú stendur yflr og sem hafin var 24.
Febrúar 1895.
Það má gera sér hugmynd um hvað
þessi eilífi órói, enda stórvaxnar styrjaldir,
þýða, þegar athugað er, að Cubamenn eru
langt frá því að vera herskár þjóðfiokkur.
Og þeir eru langt frá því að vera herskáir,
eru þvert á móti sérlega friðelskandi og
gæflyndir. Jafnvel Spánverjar sjálfir hafa
viðurkent það og það oftar en einusinni.
Einn Cuba-governorinn, Yargas hershöfð-
ingi, hafði það fyrir orðtak, að hann þekti
engan þjóðflokk sem jafnauðvelt væri að
að stjórna, eins og Cuba-mönnum. “Verið
kurteisir við þá,” sagði hann, “og látið þá
stunda störf sín óáreitta; leyfið þeim að
skemta sér á þann hátt, er þeim sýnist, og
má þá gera við þá nærri alt sem manni
sýnist.” En svo vita Cubamenn samt ekki
hvað það er að vera óhultir og lifa í friði
og ró. Þeir hafa ekki átt kost á að nema
það undir stjórn Spánverja. f þess stað
hafa þeir verið þrælar grimmlundaðra her-
stjóra, æfinlega kvíðandi og hræddir við
hin þrællyndu yflrvöld, er ekki viðurkendu
neitt réttlæti, en sem fóru með líf og eignir