Lögberg-Heimskringla - 31.03.1960, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 31. MARZ 1960
Hjartað — undursamlegt
og hugdjarft líffæri
Eítir Henry Morton Robinson
(Úr febrúarhefti Reader’s Digest. Þýtt af Árna S. Mýrdal.)
Þú skalt ekki armæða þig
of mikið yfir ásigkomulagi
hjarta þíns, eins og svo margt
heilbrigt fólk virðist gera nú
á dögum, gleðstu heldur yfir
því, að náttúran hefir komið
fyrir í brjóstholi þínu sínu
allranákvæmasta, en samt
haldgóðu, undurvirku tæki —
líffæri með frábærum þolgæð-
um, mjúkleika og kröftum.
Gleðstu og yfir því, og reyndu
að skilja, hvernig það leysir
hlutverk sitt af hendi. Það
gegnir sínu ætlunarverki þeim
mun betur fyrir þann skilning.
Fáðu að láni læknishlust-
unartæki og hlustaðu á slátt
þíns eigin hjarta. í þess stöð-
uga hljóðfalli heyrir þú hljóm
lífsins sjálfs, er blóðið streym-
ir gegnum lokur og hólf þess-
arar óviðjafnanlegu dælu. Því
hjartað, vélfræðilega talað, er
einmitt þvílíkt líffæri — sog-
og þrýstidæla, sem ýtir blóð-
inu kröftuglega, með farmi
þessi af súrefni, fæðu eða úr-
gangi, í gegnum æðakerfi lík-
amans.
Hinum fimm eða sex pott-
um blóðs, sem í meðalmanns-
líkama eru, knýr hjartað hér
um bil eina hringferð á hverri
mínútu. Á tuttugu og fjórum
stundum sogar hjartað í sig
og þrýstir aftur út frá sér tíu
þúsund pottum blóðs. A sjötíu
árum, hinu biblíulega ævi-
skeiði, slær hjartað hér um
bil fimm hundruð milljón
sinnum án nokkurrar stöðv-
unar til viðgerða. Og — að því
er virðist, þegar hlerað er
með hlustunartækinu — án
hvíldar.
Samt getur enginn vöðvi
enzt til lengdar án hvíldar, og
hjartað er vöðvi. Þó að hvíld-
irnar á milli slaganna séu
stuttar, eru þær eigi að síður
nægileg hvíld. Vanalegt
hjarta, eins og maðurinn
sjálfur, eyðir tvisvar sinnum
meiri tíma til hvíldar en til
starfa. Og þar að auki er
hjartanu úthlutaðir aukamat-
arskammtar. Þó það sé að
þyngd ekki nema einn tvö-
hundraðasti hluti af þyngd
líkamans, þarfriast það fyrir
sjálft sig einn tuttugasta hluta
blóðsins, sem í blóðrásinni er.
Hjarta þitt er á stærð við
hnefa þinn, og liggur þægi-
lega í seigu verndarskýli, er
nefnist pericardium (gollurs-
húsið). Stóra slagæðin tengir
það við líkamann, er upptök
sín á í vinstra afturhólfinu,
það hangir í brjóstholi þínu
og stefnir skáhallt niður á við
vinstra megin. Blóðheld milli-
gerð skiptir því eftir endi-
löngu í tvennt, hægri og
vinstri hluta; hvor um sig
myndar sérstaka dælu.
Og hvor þessara tveggja
dælna, aftur á móti, hefir tvö
hólf, er verka á víxl: fram-
hólfið (auricle), sem tekur á
móti blóðinu í hjartað frá
æðunum, og afturhólfið (ven-
tricle), sem þrýstir því aftur
út í líkaman í gegnum sogæð-
arnar. Hinir sérstaklegu vöðv-
ar hjartans eru svo kænlega
lagðir og samanofnir, að þeir
geta kreist, undið og bókstaf-
lega þrýst út innihaldi hólf-
anna með hverju hjartaslagi,
eða, með öðrum orðum, hverj-
um samdrætti dælunnar.
Hvað orsakar slátt hjart-
ans? Spurningu þessari, er
borin var fram fyrir sautján
hundruð árum af líffræðingn-
um Galen, var ósvarað þar til
um 1890, þegar rannsóknara
fer að gruna, að hér væri raf-
efnafræðileg orka að verki.
Grunur þeirra reyndist vera
réttur. Við vitum nú, að eins
k o n a r rafmagnshreyfifalls-
tæki, er nefnist pacemaker,
framleiðir, venjulegast 70
sinnum á mínútu, ofurlítinn
snöggan rafmagnsframrekst-
ur, er þýtur þvers og lang-
setis yfir vöðvataugarnar og
kemur þeim til að dragast
saman.
Hjartað er þá eins konar raf-
vöðvadæla, er miljóna ára
framþróun hefir framleitt í
þeim tilgangi, að blóðið hald-
ist í sífelldri hringrás eftir
tveimur aðalæðakerfum. Eitt
á upptök sín í vinstra hólfi
hjartans, er myndar kerfi
hinnar m i k 1 u hringrásar
blóðsins um allan líkamann,
til viðhalds sellum líffær-
anna. Styttra, og sjálfstætt,
hringrásarkerfi gengur úr
hægra hjartahólfinu inn í
lungun, svo blóðið geti af-
fermt carbon dioxide(dið) og
fermt sig aftur með súrefni,
lífinu til endurnýjunar. Er
þetta hringrásarkerfi lungn-
anna.
Til þess að geta fyllilega
skilið verkanir hjartans, skul-
um við nákvæmlegar rekja
rás blóðsins. Dökka æðablóð-
ið, hlaðið carbon dioxide(i) og
úrgangi, er það tekur í sig á
ferð sinni eftir æðum líkam-
ans, er sogað inn í hægra
framhólfið við þess augna-
blikslinun. Þegar hólfið er
fullt, opnast lokan í botni
þess og blóðið streymir inn í
afturhólfið fyrir neðan.
Þegar hólfið er fullt, skýt-
ur þess jafni dæluþrýstingur
blöðkulokunni fyrir, er bung-
ar þá út eins og fallhlíf. Sam-
tímis opnar sami þrýstingur-
in heilt safn af lokum (hálf-
mánalokurnar) og þrýstir
blóðinu út úr hólfinu í slag-
æðina, sem liggur beint inn í
lungun. í hinu þunnveggjaða
æðaneti lungnanna hreinsast
dökka blóðið með því að
skipta carbon dioxide byrði
sinni fyrir súrefni andrúms-
loftsins. Þannig endurnýjað,
kemur blóðið aftur í hjartað
fagurrauntt — og þessi undur
lungnahringrásarinnar h a f a
framkvæmd verið á tæpum
tíu sekúndum.
Á meðan þetta gerist, kem-
ur til vinstra hjartahólfsins,
sem er miklu öflugra en það
hægra; heldur það nú áfram
næsta stigi blóðrásarinnar
samhljóða að tíðni hinu fyrra.
Endurnýjað frá lungunum
streymir blóðið inn í vinstra
hólfið. Þegar hólfið er fullt
orðið, opnast blöðkulokan, og
afturhólfið byrjar að fyllast.
Augnabragði síðar dregst aft-
urhólfið saman og ýtir hálfri
mörk af blóði út í stóru slag-
æðina (aorta), hin geysimikla
slagæð, sem kemur úr neðan-
verðu hjartanu. Þegar þrýst-
ingurinn í stór-slagæðinni fer
fram úr þrýstingi afturhólfs-
ins, leggjast hálfmánalokurn-
ar aftur, sem á milli þeirra
eru. Snarpa hljóðið, sem þú
heyrir, orsaka lokurnar, þegar
þær skellast aftur.
Frá stór-slagæðinni breið-
asta á lífsins, kvíslast út
hennar rauða flóð, er stöðugt
rennur hægar og hægar eftir
stóru og smáu slagæðunum og
háræðanetunum (capillaries),
er liggja til hverrar einustu
sellu líkamans.
Hjartað endurtekur þessa
rás, dregst saman og þenst út
á víxl, dag eftir dag, á öllum
ársins tíðum, í veikindum og
heilbrigði, svefni, ástarbruna
og baráttu, með eins varan-
legum stöðugleika og tíminn
sjálfur, og framkvæmdar-
magni, sem engin mannleg
uppfundning jafnast við, og
hugrekki, er fer fram úr öll-
um skilningi. i
í Ottawadalnum
(Kirkjugarður — 100 ára byggð)
Hér búa þeir, sem brutu áður svörðinn
°g byggðu þessi víðu sveitalög,
nú blasir við oss rudd og ræktuð jörðin
og rausnarbú við fljót og hæðadrög.
Nú blasa við oss orkuver í ánni
og æðaslög hins mikla starfs sem beið,
um velli búféð heldur sig að hánni,
hér halda menn og konur fram á leið.
Á. G. E.
The National Anthem Of lceland
O GOD OUR LORD
(Ó, GUÐ VORS LANDS)
O God Our Lord, O Lord Our God;
We praise Thy most holy most wonderful Name;
The heavenly grandeur Thy glory proclaim,
Thy celestial legions the same:
Unto Thee a day is like a thousand years;
And thousand years only one’ day.
Through eternal ages no sorrow no tears,
For Thou art our strength and our stay.
Iceland thousand years, Iceland thousand years.
Through enternal ages no sorrow no tears,
For Thou art our strength and our stay.
Written in 1870 By Matthías Jochumsson.
Translated By John Luther 1960.
ffmmanót
LÉTTGERÐU NÆRFÖTIN
Leysa úr svitavandkvæðum
í handkrikunum
Hin léttu baðmullar Penmans Bal-
briggan nærföt þerra . . . eru svöl
og notaleg, og verja vandaðan fatnað
yðar gegn svita. Þau eru fullkomlega
sniðin — engin þröng bönd um
mittið. Vinsæl meðal karlmanna og
drengja. Nærföt, sem fara vel /
og endast lengi hafa Penmans Mm
merkið.
&NGLE
110-*