Lögberg-Heimskringla - 18.04.1963, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 18. APRÍL 1963
Lögberg-Heimskringla
Published every Thursday by
NORTH AMERICAN PUBLISHING CO. LTD. '
Printed by
WALLINGFORD PRESS LTD.
303 Kennedy Street, Winnipeg 2, Man
Editor: INGIBJÖRG JÓNSSON
EDITORIAL BOARD
Winnipeg: Dr. P. H. T. Thorlakson, chairman, Próf. Haraldur
• Bessason, vice-chairman, Mrs. Ingibjörg Jónsson, sec’y, Dr.
Valdimar J. Eylands, Miss Caroline Gunnarsson. Prof. Thor-
valdur Johnson, Prof. Tryggvi J. Oleson, Rev. Philip M. Péturs-
son. Vancouver: Dr. S. E. Bjömsson. Monireal: Próf. Áskell
Löve. Minneapolis: Mr. Valdimar Björnson. Grand Forks: Dr.
Richard Beck. Reykjavík: Birgir Thorlacius ráðuneytisstjóri.
Akureyri: Steindór Steindórsson yfirkennari.
Subscripiion $6.00 per year—payable in advance.
TELEPHONE WH. 3-9931
| Authorlzed as second class mail by the Post Office Department, Ottawa.
and for payment of postage in cash.
DR. RICHARD BECK:
Tekur sæti fromorlega ó skáldabekknum
Fátt er ánægjulegra, eða fremur vekjandi til frjórrar
hugsunar, heldur en það, að fylgjast með ferli vaxandi manns,
hvort heldur er í listum eða bókmenntum. Þetta hefir mér
orðið ríkt í huga við lestur hinnar nýju ljóðabókar Þórodds
Guðmundssonar, Sólmánuður, sem út kom fyrir stuttu síðan
á vegum Bókaútgáfu Menningarsjóðs. Þar er áreiðanlega
vaxandi skáld að verki. Það leynir sér ekki, beri maður
þessa bók saman við fyrri ljóðabækur hans, þar sem mörg
ágæt kvæði og vel ort var að vísu að finna, er báru því
jafnframt vitni, að skáldinu voru, með hverri nýrri bók, að
vaxa vængir um andríki og víðfeðma hugsun, og tök hans
á viðfangsefnum stöðugt að verða fastari og markvissari.
Eigi að síður ber þessi nýja ljóðabók Þórodds áreiðanlega
af hinum fyrri bæði um það, hve kvæðin eru yfirleitt jöfn
að gæðum og skáldskapargildi, en þar fara saman málsniild
og bragfimi, fágað ljóðform, ósjaldan frumleiki í efnismeð-
ferð, og alltaf fögur og göfug lífsskoðun.
Öndvegi skipa í bókinni „Ávarp Fjallkonunnar 17. júní
1960“, fagurt kvæði og hreimmikið, en þessi eru upphafs-
erindin:
Úr myrku djúpi rís ég heið og há
með hvelfdan barm
og eld í hjartans leyni, blik um brá
og bjartan hvarm,
hef svanarödd og sumaraugu blá,
er sefa harm.
I minni höll er alltaf frið að fá
og frelsis óð,
er huldur landsins hörpustrengi slá
við helga glóð.
Og þeim, sem hafa ætíð unga þrá,
er ást mín góð.
Á sömu strengi hjartaheitrar og djúpstæðrar ættjarðar-
ástar slær skáldið í ágætiskvæðinu „Móðirin góða“, en þar
renna aðdáunin á ættjörðinni, glöggur skilningur á skuld
vorri við hana, og eggjanin til frjósamra dáða, í einn farveg.
Af skyldum toga spunnin eru náttúrulýsingarnar mörgu í
bókinni, sem eru hver annarri betri: — „Straumflétta“ (Við
Goðafoss), formfagurt kvæði með seiðmagni undiröldu
djúprar tilfinningar. „Blóðberg“, hugnæmt í einfaldleika
sínum og innileik, að ógleymdum sonnettunum um efni úr
ríki náttúrunnar, er síðar verður getið.
Segja má, að kvæðið „Ég heyrði hörpuslátt“ sé sprottið úr
sama jarðvegi, heillandi ljóð, þar sem þýður en þó hljóm-
mikill bragarhátturinn fellur ágætlega að unaðsfögru við-
fangsefninu. Það kvæði er einnig ágæta vel unnið, heilsteypt
í bezta lagi, og nýtur sín því aðeins til fulls, að lesið sé í
samhengi, en þó freistast ég til að taka hér upp, sem dæmi
um bragfimina, fagurt málfar og andríki, eftirfarandi erindi:
Ég heyrði hörpuslátt.
I heiðið fagurblátt
steig hjartans dýri óður
frá lofts og lagar hjörð
og laufi skrýddri jörð
til lífsins miklu móður,
jafnt lofgjörð eilífung
sem andvörp tregáþung
og von hins veika bróður.
Það fer að vonum um jafn mikinn ættjarðarvin og þjóð-
rækinn, eins og Þóroddur Guðmundsson er, að hann kann
vel að meta vorn íslenzka bókmennata- og menningararf,
og kemur það fagurlega fram í snjöllu og frumlegu kvæði
hans, „Svanir á Másvatni“, en þar hyllir hann, á táknrænan
hátt, íslenzk öndvegisskáld að fornu og nýju. Hann hittir
einnig prýðilega í mark í kvæðunum um tvö af höfuðskáld-
um vorrar samtíðar, þá Jakob Thorarensen („Islenzkt skáld“)
og Davíð Stefánsson (,,Fagraskógarskáldið“).
Erfiljóðin í þessari bók Þórodds eru einnig fögur og merki-
leg, bæði hið hreimþýða og faguryrta kvæði um Þorbjörgu
Jóhannesdóttur, og þá eigi síður efnismikil og svipmikil
kveðjan til Þorkels Jóhannessonar háskólarektors. Mun öll-
um, sem þekktu þann afbragðsmann, þykja lokaerindið sem
talað út úr sínum huga:
Frá hálfnuðu starfi þú horfinn ert.
En heilt var það samt og mikilsvert.
Með sigrandi styrk við stig þitt hvert,
þú stefndir á hæðstu miðin.
Þér geðjaðist ekki hugarhik,
en höndlaðir gæfunnar augnablik,
unz sannleikans hörgar og Breiðablik
þín biðu með lokkandi hliðin. —
Á þinni langsóttu lærdómsbraut
við landvinning hvern, sem þér féll í skaut,
þitt hugrekki óx við hverja þraut.
Nú harma þig allir liðinn.
Drengileg og þrungin hjartahlýju er hún einnig samúð-
arkveðjan fagra, sem skáldið sendi yfir hafið þeim, er þetta
ritar, þegar sorgin þunga gisti sali hans.
En stórbrotnust kvæðanna í þessari bók, enda lengst og
yfirgripsmest um efni, eru vitanlega kvæðaflokkarnir „Skál-
holtsljóð 1956“ og „Hásskóli Islands 50 ára“. Bera þau því
órækan vott, að mikil hugsun og vandvirkni um ljóðform
liggja að baki þeirra, enda lýsa þau ágætri yfirsýn yfir við-
fangsefnin, og efnismeðferðin er sambærileg, því að báðir eru
kvæðaflokkarnir tilbreytingaríkir um bragarháttu og með
sterkum tilþrifum. Má það t. d. segja um kaflann „Þótt
kirkjan brynni“ í Skálholtsljóðunum. Hins vegar eru Maríu-
versin í þeim ljóðaflokki einkar þýð og hugþekk. Þróttmiklir
að hugsun og málfari eru einnig margir kaflarnir í Háskóla-
ljóðunum. Hvað minnisstæðastur verður mér þó II. kafli,
gullfalla sonnetta um andans arin íslenzkra heimila öldum
saman og þá elda þekkingariþrár og sannleiksleitar, sem þar
voru kynntir.
Sterkur er andlegi og trúarstrengurinn í þessum kvæðum,
í ljóðum eins og „Förumunkar“, sem er óvenjulega samfellt
kvæði og segir mikið í stuttu máli. í vísunum hjartnæmu
„Ráð mitt allt þér fús ég fel“, sem vel mega sálmur kallast,
og þá ekki sízt í „Kvæði um Krist“, sem túlkar á einfaldan en
lotningarfullan hátt kjarna kenningu Meistarans frá Nazaret.
Sömu ættar er hið fagra kvæði „Reynitré", og lýsir lífsskoð-
un skáldsins sér ágætlega í lokaerindi þess:
Þeir teinar sig löngum teyja hæst
í tindrandi birtu og yl
og hefja sig Drottins himni næst,
sem harma og finna til.
Með þrekraunum aðeins þroski fæst
við þjáninga djúpan hyl.
Önnur ágætiskvæði eru „Himinvangar“, Iþar sem djúp-
stæð. fegurðarþrá skáldsins finnur sér framrás í ljóðrænum
myndum og táknrænum. „Laugalönd", náskylt að efni og
anda, talað beint út úr hjarta skáldsins, og „Þú sagðist",
yndislegt kvæði, auðsjáanlega ort til hinnar ágætu konu
skáldsins, og mætti hver eiginkona telja sig vel sæmda af
slíkri ástarjátningu manns síns.
Og þá kem ég að þeim ljóðunum, sem mér þykir hvað
vænzt um í þessu kvæðasafni Þórodds, en það eru sonnett-
urnar, sem allar eru prýðisvel gerðar, og er sá frægi og fagri
bragarháttur þó ekki auðmeðfarinn, jafn hnitmiðaður og hann
er. Glögg er sú mynd og hugstæð, sem brugðið er upp af Guð-
mundi Arasyni í sonnettunni um hann. Faguryrtar og skýr-
um dráttum dregnar eru lýsingarnar í sonnettunum „Aðal-
bláber“ og „Valhumall“, en samt held ég að sonnettan
„Auðnufugl“ sé fegurst af þeim ljóðum skáldsins í þessari
bók hans, þó að erfitt sé að gera upp á milli þeirra, svo vel eru
þessar sonnettur ortar að öllu leyti. En sonnettan „Auðnu-
fugl“ er á þessa leið:
I bjarkar krónu blóðrautt lítið höfuð
þitt birtist mér á sólmánaðar kveldi
við hvíta glóð frá aftansólar eldi
með augu líkt og perlur geislum stöfuð.
Á hlýum stað þú áttir egg þín falin
sem annazt var af lífs þíns kæru brúði.
Hin fleygu ljóð í grænu skógarskrúði
af skáldsins kærleik voru fædd og alin.
öll söngvaþrá er sólarljósi skyld.
Til sigurs gaztu eldvagn hjartans knúið.
Þín ást var bundin auðnu þinnar dís.
Sem daggir vorsins ljóð þín ljúf og mild
mig laugað gátu, hryggð í fögnuð snúið.
Hjá þér var alltaf bót við böli vís.
Þóroddur Guðmundsson
helgar þessi ljóð móður sinni,
Guðrúnu L. Oddsdóttur. Það
er henni maklegur sómi, því
að með þessu ljóðasafni sínu
hefur Þóroddur tekið sæti
sæti framarlega á bekk ís-
lenzkra samtíðar skálda. En
Bókaútgáfa Menningarsjóðs á
mikla þökk skilið fyrir að gefa
út þessi fögru, prýðilega ortu
og hugðnæmu ljóð, sem verma
og hefja huga lesandans.
Fljótshlíðarspjótið
er veglegast
íslenzkra spjóta
Sumarið 1960 fannst spjót
austur í Fljótshlíð í bakka
Þverár niður frá bænum Kot-
múla. Gísli Gestsson safn-
vörður hefur unnið að því að
hreinsa spjótið sem var mjög
ryðgað og rannsaka stíltegund
þess, en fagurlegt munstur
var á fal þess.
Gísli hfeur nú komizt að
þeirri athyglisverðu niður-
stöðu, að spjótið úr Fljóts-
hlíðinni sé sennilega smíðað
austur á Gotlandi og mun það
vera frá 10. öld. Er þá ein-
kennileg tilviljun, að í Njálu
er skýrt frá því að Gunnar á
Hlíðarenda hafi tekið atgeir
sinn af víkingi miklum í Eyr-
sýslu í Eystrasalti.
Ekkert er hægt að fullyrða
hver átt hafi spjótið, sem
fannst í Fljótshlíðinni, en það
,er vafalaust veglegast allra
spjóta, sem fundizt hafa á Is-
Jandi og eigandinn hefur borið
það austur í Fljótshlíð á þeim
tímum sem Njála gerist.
Gísli Gestsson rekur söguna
,af spjótinu í nýjustu Árbók
fornleikafélagsins og er mjög
^kemmtilegt að sjá hvernig
tókst með ýtrustu varfærni að
bjarga spjótinu, en allt að 1
sentimeters ryðhúð var utan
á því öllu. Var ryðið ákaflega
hart og varð að losa það frá
pieð meitlum, borum þjölum
pg jafnvel með járnsög, síðan
var spjótið þvegið vandlega
með eimuðu vatni, fágað og
fyllt upp í bresti með kítti úr
celluloselakki. Seinast var
lakkað yfir falinn.
Eftir alla þessa mkilu að-
gerð sem Gísli' framkvæmdi
kemur svo all hið fagurlega
,munstur á falnum fram.
Spjótið er sem fyrr segir
sænskt að uppruna frá Got-
landi og eru líkust því tvö
spjót sem hafa fundizt á Skáni
og á Gotlandi.
Vísir, 2. marz.
Geir Zoega kaupmaður
frétti, að maður, sem áður
hafði verið í vinnu hjá honum,
hefði slasazt suður í Hafnar-
firði. Og er hann spurði nánar
um atvik, var honum sagt, að
höggvizt hafi framan af fingr-
um mannsins. Þá sagði Geir:
— Það gerði nú ekki svo mikið
til, því þeir voru alltof langir.