Lögberg-Heimskringla - 18.04.1963, Blaðsíða 7

LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 18. APRIL 1963
7
Hann fæddist hinn
febrúar árið 1809, og það átti
fyrir honum að liggja að verða
einn þekktasti náttúrufræð-
ingur, sem uppi hefir verið.
En hvað var það fyrst og
fremst, sem gerði hann að slík-
um vísindamanni?
1 sinni skólagöngu lærði
lítið sem ekkert, sem kom
ævistarfi hans beinlínis við.
Eina prófið, sem hann tók í
háskóla, veitti honum rétt til
prestsembættis, en skipulagðr-
ar kennslu í náttúruvísindum
naut hann aldrei. Er hann
komst til fullorðinsára átti
hann við vanheilsu að stríða,
og gat aðeins unnið fáar stund-
ir á degi hverjum. Jafnvel
þótt hann hefði ekki skrifað
sitt merkasta rit, væri nafn
hans vel þekkt meðal fræði-
manna, en vegna þess að hann
reit Uppruna tegundanna,
varð nafn hans alþjóðaeign.
Þessi bók kom út árið 1859
og fjallar fyrst og fremst um
dýra- og jurtafræði. Hún nefn-
ir hvergi trúmál, eða hinar
fornu hugmyndir um sköpun
heimsins. Hver skyldi ætla að
svona bók vekti mikla at-
hygli? En þó fór það svo, að
því umróti, sem bókin olli,
mætti helzt líkja við fellibyl,
sem fer yfir borg og rýfur
húsþökin af. Engin einstök
bók, sem út var gefin á öld-
inni sem leið hefir skilið eftir
sig dýpri áhrif (nema ef til
vill Das Kapital eftir Marx).
Rit Darwins var skoðað sem
árás á kristindóminn, sið-
menninguna og grunn þjóð-
félagsins. Hún hafði áhrif
langt út fyrir líffræði, svo sem
á málvísindi, guðfræði og
heimspeki. Það er erfitt að
sundurgreina þetta viðfangs-
efni, og svarið verður jafnan
mótað af þeim sem svarar.
En eitt er víst,.Darwin var
merkilegur maður, sem vert
er að kynnast, og það er hæg-
ur vandi, því þegar hann var
67 ára að aldri hóf hann að
rita ævisögu sína, og er hún
þannig rituð, að hægt var að
gefa hana út, án þess að brjóta
trúnað við nokkurn mann,
sem hún nefnir. Höfundurinn
skrifar af raunsæi og leitast
við að kveða upp réttlátan
dóm yfir hverjum einum og á
ekkert viðfeldara mat á sjálf-
an sig en aðra. Samt sem áður,
þegar Francis sonur Darwins
gaf ævisöguna út, nokkrum
árum eftir dauða föður síns,
gerði hann það fyrir þráð-
b e i ð n i f jölskyldunnar að
sleppa þeim kafla, sem Dar-
win hafði ritað um viðhorf
sitt til trúarbragða. Nú fyrst
fyrir fjórum árum kom ritið
út í heilu lagi. Bréfasöfn hans
eru líka til á prenti og barna-
barn Darwins gaf út bókina
„Period Piece“ — sögu tíma-
bils — sem heillandi rit um
Darwin og ættmenn hans og
um lífið í Cambridge á Vik-
toríutímabilinu.
Bæði faðir Darwins og föð-
urafi voru læknar. Afinn var
Erasmus Darwin, sem varð
sterkefnaður maður, en fyrst
og fremst er hann þekktur
fyrir að vera afi sonarsonar
síns. Þó skrifaði hann nokkur
rit um dýrafræði og náttúru-
fræði, svo og um heimspeki.
Þessi rit þekkti Charles Dar-
win auðvitað í æsku, þótt
erfitt sé að dæma um áhrifin
frá þeim.
Róbert faðir Darwins settist
að í Norður-Wales og hafði
rniklar tekjur af embættis-
störfum sínum. Hann kvænt-
ist dóttur verksmiðjueiganda
og fékk með henni í heima-
mun 25 þús. sterlingspund,
sem var stórfé á þeim tíma,
svo og síðar arf, svo hann varð
sterkefnaður maður. Hann
reisti sér stórhýsi í Strewbury,
og þar fæddist Charles Dar-
win, en móðir hans andaðist
þegar hann var átta ára gam-
all. Drengur hafði því meira
,af föður sínum að segja í upp-
vextinum. Faðirinn var vilja-
sterkur, nokkuð ráðríkur, en
höfðingi í sjón og raun og
dáður af börnum sínum.
Sama árið var drengurinn
sendur í skóla. Kennslan sner-
ist nær eingöngu um forn-
tungurnar, en Darwin var
ekki hneigður fyrir mál, svo
skólasafnið varð honum eyði-
merkurganga. Þó fann hann
þar gróðurbletti. Hann safnaði
fáséðum steinum og skordýr-
um og rannsakaði fuglalífið.
Hann las og nokkuð af skáld-
skap, en lagði þá iðju síðar
með öllu á hilluna.
Faðir Darwins var allt ann-
að en ánægður með framför
hans í skólanum, svo hann
sendi drenginn til háskólans
í Edinborg, þar sem eldri bróð-
ir hans var að lesa læknis-
fræði, og ákveðið var, að yngri
bróðirinn skyldi leggja stund
á sömu vísindagrein. En hon-
um fundust fyrirlestrarnir
bæði þurrir og leiðinlegir, sem
þeir sjálfsagt líka hafa verið.
Og þegar Darwin var í fyrsta
sinn látinn vera við meiri
háttar aðgerð á sjúklingi kom
það í ljós, að skapgerð hans
var of viðkvæm fyrir þær
þjáningar, sem læknar þeirra
tíma þyrftu oft að leggja á
sjúklinga sína.
Það var lagt að honum að
lesa guðfræði í Cambridge og
hann samþykkti það. Hann
trúði hverjum staf í biblíunni,
og sem sveitaprestur mundi
hann fá tækifæri til þess að
stunda vísindastörf í hjáverk-
um. Dvölin í Cambridge varð
Darwin ánægjuleg og .minnt-
ist hann hennar jafnan með
gleði, því þar eignaðist hann
vini, sem eins og hann höfðu
áhuga á rannsóknum í nátt-
úrufræði. Annars taldi Darwin
að skólanám sitt hefði ekki
orðið sér að beinum notum í
þeim rannsóknum, sem síðar
urðu hans ævistarf.
22 ára að aldri hafði hann
lokið sínu námi. Hann naut
lífsins í fullum mæli, átti góða
vini og gat farið með þeim í
veiðiferðir, en þrátt fyrir allt
hafði hann þó enn ekki fundið
sjálfan sig.
Um sumarið ferðaðist hann
um Wales ásamt brezkum há-
skólakennara við jarðfræði-
rannsóknir, en þegar heim
kom úr þeim leiðangri, lá bréf
á borði hans, sem átti eftir að
breyta öllu hans lífi. Það var
hvorki meira né minna en til-
boð um að starfa sem vísinda-
maður við náttúrurannsóknir
í leiðangri kringum hnöttinn.
Aðaltilgangur ferðarinnar var
mælingar og sjókortagerð.
Skipið sjálft lagði brezka
flotamálaráðuneytið til. í fyrri
ferð hafði skipstjórinn ákveð-
ið, að í næsta leiðangri skyldi
vísindamaður í náttúrufræði
verða með. Henslow háskóla-
kennara var boðið þetta starf,
en hann átti ekki heiman-
gengt, en benti á Darwin í sinn
stað, er sú ábending jafnan
talin gott dæmi um skarp-
skyggni Henslows. Darwin átti
að verða gestur skipstjóra, en
um kaup var ekki að ræða.
Hann var nýkominn frá
frænda sínum í París, úr þeirri
einu ferð, sem hann fór á ævi
sinni til meginlands Evrópu.
Síðasta árið í Cambridge hafði
hann látið sig dreyma um ferð
til Tenariffa, en þangað voru
öll sund lokuð. Nú opnaðist
aftur á móti allur heimurinn
fyrir honum . . .
En nú kom bobb í bátinn.
Faðir hans neitaði honum um
fararleyfi, svo Darwin skrifaði
bréf og afþakkaði gott boð,
hélt til móðurbróður síns og
fór með honum á veiðar. En
faðir hans hafði bætt við: „En
getirðu fundið vitran mann,
sem ég treysti, til þess að
mæla með förinni, þá skal ég
endurskoða afstöðu mína.“
Móðurbróðir Darwins lagði
honum liðsyrði, og förin var
ráðin. Hún hófst 27. desember
1831 og endaði 1. október 1836.
Skipið hét Sporhundurinn,
þrísigld skúta, aðeins 100 feta
löng og 240 smálestir, 70
manna áhöfn var á skipinu,
og hafði allan búnað í hnatt-
siglingu.
í þessari ferð þroskaðist
Darwin sem vísindamaður og
hann gerði athuganir og rann-
sóknir, sem komu honum síð-
ar að miklum notum. Fræinu
var sáð og það spíraði og varð
upphafið að Uppruna iegund-
anna.
En ferðin reyndist ekki ein-
tóm skemmtiferð. Skipstjór-
inn var þannig skapi farinn,
að jaðraði við geðveiki, og svo
mátti heita, að frá fyrsta degi
ferðarinnar til hins síðasta
þjáðist Darwin af sjóveiki.
Póstsamgöngur þeirra tíma
voru heldur ekki á marga
fiska, og margir mánuðir gátu
liðið, án þess Darwin fengi
fréttir af ættfólki sínu. En sú
fræga Dagbók, sem Darwin
hélt alla leiðina, ber þessa þó
hvergi merki.
Athyglisgáfa Darwins var
með eindæmum, og það er
undravert hvað honum tókst
að koma auga á margt og
merkilegt, þegar þess er gætt
hve litla menntun hann hafði
hlotið í landafræði og líffræði.
Leiðin lá fyrst til Cap-Verde
eyjanna, en á Kanaríeyjum
fengu þeir ekki að stíga í land
sökum sóttkvíar. Og áfram
var haldið til Brazilíu og suð-
ur með ströndum Suður-
Ameríku. í tvö og hálft ár
dvöldust þeir við austur-
ströndina, sérstaklega hjá
Patagóníu. Falklandseyjum og
Eldlandinu. Darwin fékk tæki-
færi til að fara marga rann-
sóknarleiðangra inn í land,
suma sem tóku hann mánuði,
en til þeirra fékk hann ferða-
styrk frá fjölskyldu sinni. í
júní 1834 fóru þeir fyrir suð-
uroddann og yfir til vestur-
strandarinnar, og þaðan fór
Darwin rannsóknarför upp í
Andesfjöllin. Hann komst það
hátt, að honum varð erfitt um
andardráttinn, en hann fékk
alla erfiðleika margborgaða
með ánægjunni yfir því, að
finna steingerfinga þar uppi.
— í september 1835 komu þeir
til Galapagos-eyjanna og
dvöldust þar í mánuð, þaðan
til Nýja-Sjálands og Tasman-
íu, suður fyrir Afríku og aftur
til Brazilíu, og heim til Bret-
lands komu þeir loks í október
1836.
Mikið verk lá fyrir, að gefa
út ferðadagbókina og vinna úr
öllu, sem safnað hafði verið í
þessum mikla leiðangri. Auk
þessa þurfti Darwin öðru að
sinna, því hann gekk að eiga
frændkonu sína, Emmu Wed-
gewood.
Ungu hjónin bjuggu fyrst í
Lundúnum, en er heilsa Dar-
wins tók að bila, fluttu þau
sig á friðsælli og heilnæmari
stað, til Kent, suðaustur fyrir
stórborgina. — Þeim hjónum
varð 10 barna auðið, af þeim
komust 7 til fullorðinsára.
Charles Darwin hlaut aldrei
launað embætti, þess þurfti
hann heldur ekki með, efna-
fólk stóð að báðum þeim hjón-
um, og þeim tæmdust miklir
arfar. Auk þess græddi Dar-
win mikið á bókum sínum.
Hann var ekki aðeins hagsýnn,
heldur beinlínis fjármálamað-
ur, þegar hann á annað borð
nennti að sinna þeim efnum.
Þar við bættist, að þá var Guð
með Gvendi og góð jól í öllum
skattamálum í Bretlandi, sem
dæmi má nefna það, að árið
1874 voru tekjur Darwins
8.700 sterlingspund, en af
þeim greiddi hann aðeins 42
í skatta. Það mundi þykja ve
sloppið þar í landi og víðar á
vorum dögum.
Á skólaárum sínum átti
Darwin jafnan við góða heilsu
að búa, en heilsa hans bilaði
fljótt, en læknar voru ekki á
einu máli um sjúkdóm hans.
Ekki hefir það bætt um, að í
hinum fimm ára leiðangri
þjáðist hann stöðugt af sjó-
veiki, svo sem áður segir, og
auk þess fékk hann hitabelt-
issjúkdóm í þeirri ferð. Hann
einbeitti sér að vísindaiðkun-
um sínum meir en heilsan
þoldi. Þetta heilsuleysi þjáði
hann í þrjátíu ár, og auðvitað
komu þessi bágindi niður á
fjölskyldu hans, enda þótt
Darwin væri hinn ástríkasti
heimilisfaðir.
Darwin andaðist úr hjarta-
bilun hinn 19. apríl 1882 og
var jarðsettur í Westminster
iirkjunni, þar sem mörg stór-
menni Bretlands hvíla.
Úr Lesbók Morgunblaðsins.
Aðeins einn steinn
á öðrum
Stálpaður piltur stóð dag
nokkurn og horfði á múrara
að vinnu; þeir voru að byggja
hús beint á móti heimili hanS.
Hann hafði oft áður horft á
menn þessa og tekið eftir því,
ivernig þeir báru kalk og
steina og röðuðu þeim hverj-
um ofan á annan eftir kúnst-
arinnar reglum.
„Þú virðir múrarana fyrir
þér með mikilli athygli,"
mælti faðir piltsins, „langar
þig kannski til að verða múr-
ari sjálfur?“
,,Nei,“ svaraði pilturinn, „ég
er bara að velta því fyrir mér,
hvað einn múrsteinn er lítill,
og þó er hægt að reisa stórar
byggingar með því að raða
hverjum steininum ofan á
annan.“
„Satt segirðu," mælti fað-
irinn, „og þessu skaltu heldur
ekki gleyma, drengur minn!
Þannig er það með öll mikil
verk. Öll þekking þín er ekki
annað en röð af smá-lexíum,
sem þú hefur bætt við, hverri
á eftir annarri. Ef maður ætl-
aði að ferðast fótgangandi um-
hverfis jörðina, yrði hann að
taka einn fótinn fram yfir
annan í sífellu. Líf þitt allt er
keðja klukkustunda, þar sem
ein bætist við aðra. Dropi við
dropa myndar heimshöfin. Af
þessu skaltu læra að lítilsvirða
ekki smáhlutina. Lærðu einnig
að hræðast ekki stórfengleg
átök og fyrirætlanir. Stærsta
átak verður létt viðureignar,
þegar því er deilt niður í
smærri einingar, sem eru við-
ráðanlegar hver um sig. Þú
getur ekki hoppað yfir heilt
fjall; en með því að fara skref
fyrir skref geturðu komizt að
hinni hlið þess. óttastu þess
vegna ekki erfiðustu verkefni.
Minnztu þess, að heil bygging
er ekkert nema steinar, sem
hver og einn er lagður ofan á
hinn!“
VEÐ KVIÐSLITI
Þjáir kviðslit yður? Fullkomin
lækning og vellíðan. Nýjustu að-
ferðir. Engin teygjubönd eða viðj-
ar af neinu tagi.
Skrifið SMITH MFG. Company
Dept. 234. Preston. Ont.
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA
Eina íslenzka vikublaðið í
Norður Ameríku
Styrkið það,
Kaupið það
Lesið það
Charles Darwin
12.