Lögberg-Heimskringla - 20.06.1963, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 20. JÚNÍ 1963
Lögberg-Heimskringla
Published every Thursday by
NORTH AMERICAN PUBLISHING CO. LTD.
Printed by
WALLINGFORD PRESS LTD.
303 Kennedy Street, Winnipeg 2, Man.
Editor: INGIBJÖRG JÖNSSON
EDITORIAL BOARD
Winnipeg: Dr. P. H. T. Thorlakson, chairman, Haraldur Bessa-
son, Rev. Valdimar J. Eylands, Caroline Gunnarsson, Jóhann
G. Jóhannson, Thorvaldur Johnson, Jakob F. Kristjánsson,
Tryggvi J. Oleson, Rev. Philip M. Pétursson. Vancouver: Dr. S.
E. Björnsson. Monireal: Áskell Löve. Minneapolis: Valdimar
Bjömson. Grand Forks: Richard Beck. Reykjavík: Birgir
Thorlacius. Akureyri: Steindór Steindórsson. London: Dr. Karl
Strand.
Subscription $6.00 per year—payable in advance.
TELEPHONE WH. 3-9931
Authorized as second class mail by the Post Office Deportment, Ottawa,
and for pxayment of Postode in cash.
Dr. V.aldimar J. Eylands:
Aldamófamenn
Jónas Jónsson: ALDAMÓTAMENN III. Akureyri 1962.
Jónas Jónsson frá Hríflu er löngu þjóðkunnur. Hann hefir
látið margt til sín taka um dagana, og líklega verða menn
ekki ásáttir um á hvaða sviði hann hafi reynzt fyrirferðar-
mestur. Hann hefir verið stjórnmálamaður, skólastjóri,
blaðamaður og kennari. Að menntun og upplagi virðist hann
fyrst og fremst vera kennari. Hann hefir skrifað fjölda
kennslubóka fyrir börn og unglinga, og líklega liggja fleiri
blaðagreinar eftir hann en nokkurn annan íslenzkan mann.
Stíll hans er léttur og skemmtilegur, frásagnargleðin aug-
ljós, og mælskan óþrjótandi. Líklega koma þessir rithöf-
undarhæfileikar óvíða betur fram í ritum hans, en í bóka-
flokknum Aldamótamenn sem hafa verið að koma út öðru
hvoru nú hin síðari ár. Þessar bækur bregða upp eins konar
leyfturmyndum af ýmsum áhrifamönnum í þjóðfélaginu,
um og eftir aldamótin síðustu. Þessar bækur eru prýðilegar
að öllum frágangi, og mjög girnilegar til fróðleiks. Ritgerð-
irnar eru stuttar, alls ekki tæmandi, enda ekki til þess ætlast.
En þær vekja eftirtekt, og verða mörgum fróðleiksfúsum
lesanda hvöt til að afla sér meiri fanga, og læra meira um
hina merku menn sem frá er sagt, áhugamál þeirra og ævi-
starf.
Aldamótamenn, 3. hefti sem hér er minnst á, flytur um-
sagnir um fimmtán manns á 180 blaðsíðum. Ef jafnt væri
skift, myndu þannig koma um tólf blaðsíður á mann. Nokkru
skeikar þó hér, sumir fá meira, aðrir minna lesmál, en
mynd fylgir hverri grein.
í þessum hópi broddborgara sem Jónas leiðir inn á svið
sögunnar, eru tveir Vestur-íslendingar, þeir Stephan G.
Stephanson, og séra Jón Bjarnason. Ekki er hægt með
sönnu að segja að þessir menn liggi óbættir hjá garði; mikið
hefir verið um þá ritað, bæði austan hafs og vestan. Báðir
voru þeir umdeildir menn í lifanda lífi. Brugðust þeir dómar
mjög til beggja skauta. Stephan var hortittasmiður og höf-
uðskáld; séra Jón vargur í véum íslenzkra félagsmála, galla-
laust göfugmenni og höfuðsnillingur; fóru þessi dómar eftir
vinaliði og flokksfylgi. Ekkert nýtt kemur fram um þessa
menn í þessum þáttum, sem ekki var heldur við að búast,
en báðir hljóta þeir góða dóma hins hlutlausa sagnritara,
sem að líkindum hefir hvorugan manninn þekkt persónu-
lega. Um útgáfu kvæðasafns, Stephans, segir höf.: „Þegar
Stephan G. var kominn nokkuð á sextugsaldur, mynduðu
vinir hans, aðallega í Winnipeg, undir forystu Rögnvalds
unitara prests Péturssonar, félag til að gefa út ljóð hans á
virðulegan hátt. Stehpan valdi kvæðasafninu heitið „And-
vökur.“ Flest skáld íslendinga, austan hafs, hafa orðið að
bíða lengur en hann eftir virðulegri útgáfu ljóða sinna.
Vegur Stephans varð nú mikill. Hann var ekki aðeins viður-
kennt íslenzkt þjóðskáld, heldur þótti dómbærum mönnum
einsætt, að hann myndi skipa háan sess í fylkingu skálda í
Vesturheimi." Einnig segir frá minnisvörðum sem skáldinu
voru reistir, bæði á eignarjörð hans í Markervlle, og á
Vatnsskarði. Greininni fylgja nokkur sýnishorn af kveðskap
Stephans.
Presturinn, Jón, ber lægri hlut, í bók þessari, að því er
lengd lesmálsins snertir sem honum er helgað, heldur en
skáldið Stephan. Ber þar sízt um að hlutast, einkum þar
sem mörgum blaðsíðum í grein Stephans er varið til að sýna
vizku hans og ljóðsnilld, en annaðeins verður auðvitað ekki
gefið til kynna með einu þankastriki. Helztu æviatriði séra
Jóns eru rakin, minnst á námsferil hans á íslandi, blaða-
mennsku hans í Bandaríkjunum, og prestsskap hans og for-
ystu á sviði kirkjumála í Kanada. Öll er frásögnin blátt
áfram og hlutlaus. Er getið ýmissra samtíðarmanna séra
Jóns, svo sem ný-guðfræðings-
ins séra Friðriks J. Berg-
mann, og unitarans, séra
Rögnvaldar Péturssonar. Fá
þessir skoðana andstæðingar
séra Jóns maklega viðurkenn-
ingu fyrir hæfileika og dugn-
að í félagsmálum. Um trú-
máladeilurnar sem risu á
milli þessara manna og flokk-
anna sem þeir veittu forystu,
segir svo: „Á milli þessara
þriggja trúardeilda í Vestur-
heimi urðu stundum harðar
deilur. Séra Jón var valda-
mestur í kirkjulegu safnaðar-
lífi Vestur íslendinga. Trú-
málasókn hans var áhrifa-
mest, því að þar var byggt
á gömlum grundvelli fslenzku
kirkjunnar . . . Sigur og veldi
lútersku kirkjunnar vestan-
hafs byggðist á öryggi stefn-
unnar, trúarhitanum, og
heitri ósk og þrá um fram-
hald lífsins í öðrum og betri
heimi.“ Lýkur höfundur um-
mælum sínum um séra Jón,
þannig: „Séra Jón hafði stað-
ið fremst í brjóstvörn íslenzku
landnemanna í Ameríku.
Veldi hinnar lútersku safn-
aða, kirkjufélagið, var grunn-
múr og undirstaða margs af
því bezta sem landar í Vest-
urheimi hafa gert til vegs og
sæmdar þjóðstofni sínum, í
kirkjulífi, bókmenntum og
þjóðræknissamtökum.“
Auk þessara Vestur íslend-
inga eru í bókinni fróðlegar
greinar um Þorgils gjallanda,
G u ð m u n d Guðmundsson,
Valdimar Briem, Þórarinn
Böðvarsson, Guðmund Frið-
jónsson, Jón Trausta, Þorvald
Thoroddsen, Bjarna Sæ-
mundsson, Einar Benedikts-
son, Harald Níelsson, Einar H.
Kvaran, Markús Bjamason og
Stefaníu Guðmundsdpttur.
Jónas frá Hriflu er nú nokk-
uð við aldur, en vonandi er
að hann eigi eftir að rita
fleiri bækur jafn skemmti-
legar og fræðandi eins og
Aldamólamenn.
Skjaldarmerkin og fleira
Flatti þorskurinn úr fyrsta
skjaldarmerki íslendinga
prýðir nú skjaldarmerki
Grikkjakonungs.
Vetrarhefti fimmtugasta ár-
g a n g s ársfjórðungsritsins
,.The American — Skandi-
navian Review", sem út er
gefið í New York, kom út
fyrir nokkrum vikum. Þetta
er viðhafnarútgáfa, fjölbreytt
að efni, og mjög skreytt
myndum. Allt efni ritsins er
helgað Norðurlöndum, þar á
meðal er nokkuð frá Islandi.
Sennilegt er að ýmsum
þætti athyglisverð greinin,
sem ritið flytur um skjaldar-
merki íslands eftir Sven Tito
Achen (The Coai of Arms of
Iceland). Þar er í stuttu máli
rakin saga skjaldarmerkj-
anna. Hið fyrsta þeirra: flatt-
ur þorskur silfurlitaður á
rauðum grunni með gullinni
kórónu yfir er þekkt síðan á
miðri 14. öld.
Höfundur greinarinnar tel-
ur að flatti þorskurinn hafi
verið mjög gott skjaldar-
merki, í fyrsta lagi vegna þess
hversu auðvelt var að þekkja
það, þar sem það var með
öllu ólíkt öðrum skjaldar-
merkjum í Evrópu. Auk þess
telur hann það hafa verið
fallegt, formin fögur og þorsk-
urinn flatti hafi farið betur á
skildi en flestar aðrar myndir,
til dæmis mynd af ljóni, sem
er algeng á skjaldarmerkjum.
— En íslendingar, segir Sven
Tito Achen, voru óánægðir
með þetta skjaldarmérki, sem
Danakonungur hafði upp á
sitt eindæmi látið gera þeim,
— þeim þótti hauslausi þorsk-
urinn allt að því svívirðingar-
tákn.
Annað skjaldarmerki Is-
lendinga, silfurlitaður fálki á
bláum grunni, var lögtekið
þegar landið fékk heimastjórn
árið 1903. Merkið hafði Sig-
urður Guðmundsson málari
teiknað 1874 í tilefni af 1000
ára þjóðhátíðinni. Þetta
skjaldarmerki þótti óheppi-
legt, bæði innanlands og utan,
segir greinarhöfundur, enda
var þriðja skjaldarmerkið
lögtekið við fullveldistökuna
1918, byggt á fána landsins,
hvítum og rauðum krossi á
bláum grunni, eins konar
stælingu á norska fánanum.
Skjöldurinn er umkringdur 4
skepnum, sem nefndar eru í
Heimskringlu Snorra Sturlu-
sonar: nauti, erni, dreka og
risa. Greinilegt er að þessar
verur (landvættirnir) eru ekki
annað en eftirlíkingar hinna
fjögra táknlegu dýra guð-
spjallanna, uxa Lúkasar, erni
Jóhannesar, ljóni Markúsar
og manni Mattheusar. Fram
til lýðveldistökunnar 1944 bar
skjaldarmerkið kórónu, en
síðan er það kórónulaust, og
fleiri breytingar voru gerðar
á myndunum 1944.
En það er af þorskmerkinu
að segja, að það lenti ekki í
neinni sorptunnu, þegar við
fleygðum því: Grikkjakon-
ungur sem var af dönsku
konungsættinni, tók það upp
í skjaldarmerki sitt, og þar er
flatti þorskurinn siðan!
Af öðru efni íslenzku í
þessu afmælishefti The
American Scandinavian Re-
view má nefna smásöguna
„Iniiiaiion" (Vígsla) eftir
Guðmund Daníelsson í þýð-
ingu frú Mekkin S. Perkins.
Frásögn er af rannsóknar-
ferð Krisijáns Eldjárns og
hans manna, ásamt Helga
Ingslad, til Nýfundnalands í
fyrra, í leit að norrænum
fornminjum, og sagt er frá
heimsókn Ben Gurions for-
sætisráðherra ísraels til ís-
lands. — Þá er og minningar-
grein um Vilhjálm Sieíánsson
landkönnuð. Og ritdómur um
bók eftir Peier Hallberg The
Icelandic Saga, sem Háskól-
inn í Nebraska hefur gefið út.
Kvæði er eftir dr. Richard
Beck prófessor.
Ritstjóri tímaritsins er
Ameríkumaður af norskum
ættum Erik J. Friis.
Frá öðrum Norðurlöndum
eru merkar greinar og smá-
sögur, þar á meðal löng grein
um norska málarann Edvard
Munch með mörgum heilsíðu
iitmyndum, og grein um
finnska skáldið Aleksis Kivi.
Suðurland, 27. apríl 1963.
Hlakka iil að vinna
Framhald frá bls. 1.
— Ég var í flughernum frá
1954—57, síðan vann ég við
olíuvinnslu og nú síðast í
stálverksmiðju.
Þá hittum við Peter Dal-
man, 21 árs frá Wynyard í
Saskatchewan.
— Hvaðan kemur þér nafn-
ið Dalman, er það íslenzkt?
— Afi minn hét Björnsson,
en það voru svo margir, sem
hétu því nafni í nágrenninu,
að hann tók upp Dalmans-
nafnið, svo að ekki yrði neinn
ruglingur.
— Eru margir íslendingar í
Saskatchewan.
— Ekki nú orðið. Áður fyrr
var þar talsverð nýlenda, en
fólkið hefur dreifzt um.
— Við hvað hefur þú unnið
áður?
— Aðallega í byggingar-
vinnu, en aldrei við fiskiðnað.
Hins vegar hlakka ég til að
vera hér á Islandi og sjá mig
um. Mig langar til að ferðast
um landið, ef ég fæ tækifæri
til þess.
Mgbl. 6. júní.
‘P'UkU(C4*:
BOSTON, LOS ANGELES
LONDON
Interesting
Accurate
Complete
fittomotlonol Newi Coverogo
The Chriition Sclence Monitor
One Norwoy ít., Boiton 15, Mosi.
Send your newipoper for the time
checked. Enctosed find my check or
money order. Q | yeor $22.
□ « monthe $11 []] monthi $5.50
Name
Addreee
Oty Zone
«-l«