Lögberg-Heimskringla - 21.11.1963, Blaðsíða 5

LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 21. NIÓVEMBER 1963
5
Leskaflar í íslenzku
handa byrjendum
Prof. Haraldur Bessason
Prof. Richard Beck, Ph.D.
XLVIII.
In this lesson we shall include the full declension of the
masculine nouns fundur (meeting) and geslur (guest), which
are declined as follows:
Sing.
Nom. fundur gestur
Acc. fund gest
Dat. fundi gesti
Gen. fundar gests
Plur.
Nom. fundir gestir
Acc. fundi gesti
Dat. fundum gestum
Gen. funda gesta
Among common words declined like fundur is liður
(joint, limb), while hlutur (thing, object), vegur (way, road),
and smiður (smith, blacksmith) are declined like gesiur.
except that smiður has the form smið in the dat. sing.
Translate into English:
Margir voru á fundi, sem haldinn var hér í gær, en fleiri
ætla að koma á fund í dag. Fjórir aðrir fundir verða haldnir
seinna þessa viku. Þá koma vafalaust margir gestir í borg-
ina. Við eigum von á góðum gestum. Islendingar hafa alltaf
verið gestrisnir, og 'það er fallegur siður. Þessi vegur er
sléttur, og það er gaman að ferðast á góðum vegi. Þetta er
smekklegur hlutur, sem mér var sendur frá íslandi. Þessi
ungi maður er sonur smiðs, og sjálfur er hann ágætur smið-
ur. „Smiðurinn“ er frægt kvæði eftir Longfellow, sem Einar
Benediktsson hefir þýtt snilldarlega á íslenzku.
Vocabulray:
aðrir, others, nom. plur. masc.
of annar
á fundi, at meeting
á fundi, at a meeting
á íslenzku, into Icelandic
eftir, by
eigum von á, expect, first
pers. plur, pres. tense of
að eiga von á
Einar Benediklsson, a leading
Icelandic poet (1864-1940)
fleiri, more, comparative plur.
masc. of margur
frægt, famous, neut. sing. of
frægur
gaman, n. fun.
gestrisnir, hospitable, nom.
. plur. masc. of gestrisinn
haldinn var, was held, past
participle of að halda
í borginni, in the city
kvæði, neut., poem
maður, masc., man
seinna, later
sendur, sent, past participle o:'
að senda — sem mér var
sendur, which was sent
to me
siður, custom, masc., nom.
sing.
sléttur, smooth, level, masc
sing.
smekklegur, tasteful
snilldarlega, masterfully
vafalaust, doubtless
verða haldnir, will be held
þýtt. translated, past parti
ciple of að þýða, translate
ARNI S. MÝRDAL:
Álif fremstu vísindamanna um fyrsta
manninn og afkomendur hans
Framhald frá sl. blaði.
Saga elzta mannsins, er nú
er vitað um, var skrásett á
næsta óvanalegann hátt, því
náttúran skráði hana og
verndaði í fimm hundruð
þúsund ár.
Java er hitabeltiseyja í
eyjahafinu. Saga hennar sýn-
ir, að landbrýr hafa gert hana
nokkrum sinnum áfasta við
meginlandið, og að jurtir og
skepnur hafi farið yfir þær
brýr og orðið þar innlenzkar.
Þetta var ásigkomulagið fyrir
hér um bil fimm hundruð
þúsund árum, einmitt um það
leyti sem fyrstu skriðjöklarn-
ir byrjuðu að þoka sér suður
á við yfir Evrópu og Asíu.
Um þessar mundir skaut
upp jarðeldlegri keilu á Java-
eyjunni rétt þar sem miðja
hennar er nú. Af þessu leiddi
afarmikið gos, en á undan því
að því er virðist, hafði ban
væn gasalda geysað niður
eina hlið fjallsins og strá
drepið hvern lifandi hlut
plöntur, tré, skepnur og menn,
hafi 'þeir þar verið.
Slíkt slys er ekki eintómur
hugarburður, eins og hið
mikla síðasta gos í Taai
Volcano á Philippine-eyjun
um sanna. í það skifti geysaði
gasmökkur úr eldgígnum og
umlukti þorpið, sem stóð við
annan enda vatnsins. Allir lif
andi hlutir voru gjörsamlega
afmáðir innan einnar klukku
stundar.
Mjög svipað þessu henti
Java í hinni fomu eldsupp
komu. Úr eldgígnum streymdi
þá mikil blá leðja niður fjalls-
hlíðarnar og bar með sér
kietta, tré og skepnur, er ban-
væna gasið hafði drepið. Að
okum komst leðjan niður á
láglendið. Á þeim aldaröðum,
sem liðu, bættu önnur gos við
jarðveginn og niðurburður frá
hálendinu myndaði jarðlög,
er ná nú áttatíu fet fyrir ofan
bláa leirlagið.
Nálægt rótum þessa forna
eldsfjalls hefir Sola-áin skor-
ið sig í gegnum niðurburðinn
alveg niður í bláu leirlögin,
er mynduð voru fyrir svo
löngu síðan. í bláa leirnum
er mikið af beinum alls kyns
dýra og fjölmargar leifar af
plöntum og trjám. Af vitnis-
burði þessara leifa, vitum við
nokkurn veginn aldur leirs-
ins og jarðlaganna, sem fyrir
ofan hann liggja.
Árið 1891, fann dr. Eugene
Dubois hlut sem vakið hefir
meira umtal en nokkuð annað,
er fundizt hefir.
Þegar vatnavöxtum í ánni
var lokið, og hún því orðin
grunn, safnaði Dubois bein-
um, er stóðu út úr leirnum,
en þegar áin var bakkafull,
fór hann þangað, sem bakk-
arnir voru brekkumyndaðir
og gróf skurði þar til hann
kom aftur niður í leirlögin.
Þar fann 'hann hundruðir
beina úr að minnsta kosti
tuttugu og fimm tegundum
dýra, er voru fyrir löngu liðin
undir lok í Java. Einn daginn
rakst hann á óvænta jaxltönn,
er var mjög lík mannstönn,
en hafði samt mörg 'einkenni
áþekk tönn frá Indlandi.
Seinna fann hann aðra tönn,
er vakti þá skoðun, að hér
væri um framþróaða apateg-
und að ræða, er væri náskyld
manninum.
Næstu mánuðina víkkar
Dubois skurðgröftinn þangað
til að um fimmtíu feta hring-
myndað .svæði var gerhreins-
að ofan í leirlögin. Endur-
gjald hans var það, að finna
hauskúpukoll og leggjarbein.
Nokkru síðar fann hann aðra
tönn og tvö önnur leggjarbein.
Talsvert seinna fann hann
hauskúpu af barni í sama
jarðlagi.
Tannirnar virðast að vera-
mennskar, þó að þær hafi
frumleg einkenni. Þær benda
einnig á það, að eigendur
þeirra hafa ekki tuggið eins
og apar, heldur að sumu leyti
eins og nútíðar menn. Aparn-
ir chimpanzee, gorilla, ba-
boon og áþekkar verur hafa
lengri augnatannir, er standa
lengra fram en í hinum teg'
undunum, svo þegar þær
tyggja, læsast þær saman, svo
kjálkarnir verða að ganga
upp og niður. Tennur manns-
ins eru allar hér um bil jafn
langar, og þegar hann étur
malar hann fæðuna með iþví
að láta kjálkana ganga á eins
konar snúningshátt. Aðferð
þessi eyðir tennunum á sér
stakann veg.
Hauskúpukollurinn er mjög
líkur þeim, er jötunvaxinn
baboon kynni að hafa. Á hon-
um er afarstór hryggur rétt
fyrir ofan augun og fyrir aft-
an þetta er sérlega aflíðandi
enni. Annar mikill beinkamb-
ur liggur fram með bakhluta
heilakúpunnar á sama hátt og
í stóru öpunum. Hvers vegna
er þá álitið að hauskúpukoll-
urinn heyri manni til?
Til allrar hamingju hafði
leir sneisafyllt heilakúpu-
kollinn og þannig verndað
innri hluta hans frá skemd-
um. Þegar eftirsteypa var
gerð af þessari heilakúpu,
fékkst sönn mynd af ytra yfir-
borði heilans. Sást þá, að hann
er tvisvar sinnum stærri en
heili stærsta gorilla. Að því er
stærðina snertir, er hann
miþsvegar milli heila manns-
ins og apans.
Þróun framheilans er á
mjög lágu stigi, er gefur
gáfnatregleika til kynna, en
það er talsverð útþensla í
þeim hluta, sem er fyrir ofan
eyrun; það er svæðið, er
stækkun mannsheilans ein-
ungis og þróun gerizt. Þó að
samvafningar ytra yfirborðs
heilans séu óbrotnir, eru þeir
margbrotnari en í skepnum,
sem eru á lægra stigi en mað-
urinn. Að lyktum er þá kom-
ið að leggjarbeininu. Fyrir
utan að vera beint, sýna línur
þær, er vöðvarnir skildu eftir,
að vera þessi gekk upprétt.
Sökum hinna mörgu ein-
kenna, sem á milli manns og
apa eru, er þessi bein og tenn-
Framhald á bls. 7.
Joe
doesn’t
want
to
drink!
TRUE: He faces a mounting pile of bills in a whiskey haze.
TRUE: He further complicates bad family relationships by
going on a binge.
TRUE: He deals with the threat of losing his job by getting
drunk.
In actual fact he wants to solve all his problems; he really wants help and not
a bottle.
Sympathy and understanding can assist Joe to solve his alcoholic problem.
Alcoholics Anonymous, the family minister or doctor, the Alcoholism Founda-
tion of Manitoha: these are the sources of help for Joe and for the friends and
family, who are concerned about him.
One in a series presented in the public interest by the
MANITOBA COMMITTEE
i onALCOHOL EDUC&TION
Department of Education, 116 Edmonton St.,
Winnipeg 1, Manitoba.