Lögberg-Heimskringla - 05.12.1963, Blaðsíða 7

LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 5. DESEMBER 1963
7
Dr. Björn Sigurbjörnsson:
Garðoyextir úr frystiskáp
Með páskamatnum höfðum
við soðnar gulrætur, litsterk-
,ar, bragðgóðar og stinnar. Þá
voru eftir í heimilisfrystinum
aðeíns nokkrir litlir plast-
pokar af gulrótauppskerunni
frá haustinu 1961. Nú er það
ekki til fyrirmyndar að geyma
frysta garðávexti (garðávext-
ir — grænmeti og rótarávext-
fr) lengur en eitt ár, en þó var
ekki hægt að merkja annað
iUm páskana 1963 en að gul-
ræturnar frá 1961 væru ný-
uppteknar. Með hátíðamatn-
,um var auk þess blómkál,
blaðlaukur (púrrur) og sperg-
jlkál (broccoli), en allt frá s.l.
hausti og eins og glænýtt úr
frystinum.
Af öðrum garðávöxtum,
sem í frystinum eru, má nefna
grænkál, hvítkál og gulrófur,
en öllum garðávöxtunum er
pakkað þannig, að úr einu
íláti eða poka nægir í máltíð
handa 3 til 4. Berjaskyr er
líka algengur réttur á heim-
ilinu fram á góu. Bláber og
jarðarber eru svo vinsæl í
eftirmat, að geymsluþol þeirra
hefur aldrei komið í Ijós, en
er þó varla meir en nokkrir
mánuðir.
Frystiskápurinn, sem er
yenjulegur, uppréttur heimil-
isfrystir rúmar allt það græn-
meti, sem 3—4 manna fjöl-
skylda þarf 2 daga vikunnar
^llt árið, og er þá töluvert
geymslurúm eftir fyrir önnur
matvæli.
Einn aðalmismunurinn á
mataræði íslendinga og flestra
annarra þjóða er, hve Islend-
Íngar neyta miklu minna
grænmetis og annarra garð-
ávaxta. Þetta er mikill galli,
því að garðávextir eru ekki
bara holl fæða, heldur alveg
ómissandi hluti af fullkom-
inni máltíð eftir að menn hafa
einu sinni vanizt slíkum borð-
siðum.
Hollustan er ekki einungis
fólgin í vítamínunum, heldur
jafnvel fremur í þeim bætandi
áhrifum, sem trefjar og-stinn-
ir frumuveggir graðávaxanna
hafa á meltingarfærin. Græn-
metis- og rótarávextaát þarf
að stóraukazt á þessu landi,
bæði til að auka fjölbreytni
,í innlendum matvælategund-
um og til þess að gera máltíð-
ir lystugri, bragðbetri og holl-
ari. Áróður fyrir slíku á ekk-
ert skylt við kreddur um
að smakka ekki önnur holl og
nauðsynleg matvæli úr dýra-
ríkinu.
Það sem öðru fremur hefur
gert íslendingum erfitt fyrir
,um að hafa garðávexti á borð-
,um allt árið, eru vandkvæði á
geymslu þeirra. Kartöflur og
rófur má að vísu geyma þol-
anlega fram á vor og stund-
um fram á sumar í vel útbún-
,um geymslum. Gulrætur má
geyma með ýmsu erfiðu móti
og sumir hengja kálhöfuð upp
í rjáfur. Sumir garðávextir
,hafa verið soðnir niður eða
súrsaðir, en að undanteknum
(kartöflum og rófum, er fyrst
hægt að tala um ferska garð-
ávexti allt árið með tilkomu
frystingar.
Frystir garðávextir af ýms-
;um tegundum eru orðnir al-
mexm og ódýr verzlunarvara
erlendis. í sumum verzlunum
hér fást innfluttir frystir
garðávextir, en mjög dýrir.
,Nokkur brögð eru að því, að
heimili hafi sinn eigin frysti-
skáp og frysti heimaræktaða
og aðkeypta garðávexti, en
það er hvergi nærri nógu al-
gengt.
Ein ástæðan er eflaust sú,
að hér hefur löngum verið
einblínt á hinar svonefndu
frystikistur, sem hafa þann
ókost, að taka mikið gólfpláss.
Fólk hefur ekki viljað kaupa
upprétta frystiskápa, sem taka
miklu minna pláss, vegna
þess, að það heldur, að kalda
loftið „detti“ úr þeim, þegar
þeir eru opnaðir. Kuldatap af
þessum orsökum er mjög
óverulegt, enda lítið um kalt
loft í skápnum, nema hann sé
nær tómur, og auk þess eru
frystigeymslur tiltölulega
sjaldan opnaðar. H v o r t
tveggja eru hins vegar góðar
frystigeymslur, en þægilegra
,er þó að raða í láréttar hillur
skápanna og ná úr þeim mat-
vælum, heldur en upp úr
djúpum kistum.
Ef skápur eða kista er á
heimilinu eða aðgangur að
frystiklefa í íshúsi, þá er ekk-
ert því til fyrirstöðu að hafa
ferska garðávexti á borðum
pllt árið. Ef ekki er um eigin
framleiðslu að ræða, má
,kaupa garðávextina að haust-
inu, þegar þeir eru ódýrastir
(gulrætur á 10 krónur kílóið
p.l. haust) og frysta þá.
Á ’mínu heimili hefur verið
fryst bæði eigin framleiðsla og
aðkeypt. Athöfnin fer að sjálf-
sögðu fram undir stjórn konu
rninnar, en þar sem ég hef
,ávallt verið til aðstoðar, get
ég lýst undirbúningi og fryst-
,ingu nokkurra garðávaxta
fyrir þeim, sem hafa hug á
að taka upp þessa nýbreytni.
Garðávextirnir þurfa að
vera sem ferskastir, og er auð-
vitað verra að ganga úr
skugga um þetta, ef þeir eru
aðkeyptir. Þeir verða auk þess
að vera heilbrigðir, því að
frystingin læknar engin mein,
þótt hún tefji fyrir framgangi
skemmda.
Val garðávaxta til fryst-
ingar má miða við að frysta
yfirleitt aðeins þá, sem á að
neyta soðinna. Þó má geyma
ferskfryst ber og ávexti um
nokkurn tíma. Þær eru fyrst
þvegnar vel með bursta og
síðan flysjaðar með sérstöku
flysjunartæki. Næst eru þær
■skornar niður í sneiðar, eða
ristar fjórum sinnum langsum
og síðan þversum, þannig að
út komi teningar. Blómkál og
spergilkál þarf að sjálfsögðu
ekki að flysja né brytja niður.
Skola bara vel af því sniglana
og önnur óhreinindi og rista
langsum í greinaklasa. Ef
sniglarnir eru óþægir má
Jeggja blómkálið í saltvatn,
þangað til þeir forða sér. Þessi
verk öll eru eins og sköpuð
handa eiginmönnum.
Það sem á eftir fer er
vandasamara og krefst ná-
kvæmni. Nú er vatn með
örlitlu salti í farið að sjóða,
annaðhvort í stórum potti,
eða potti, sem stórt sigti pass-
ar í. Eru nú garðávextirnir
látnir vera um 3 mínútur í
pottinum eftir að suðan kem-
ur upp aftur. Þessi athöfn er
mjög nauðsynleg því ekki
drepur suðan bakteríur á yfir-
borði plantnanna, heldur gerir
hún óvirk ýmis efni í plönt-
unum (enzym), sem valda
Framhald á bls. 8.
Álil fremslu vísindamanna
Framhald frá bls. 5.
haflega hugmyndin um lög-
unina var enn óbreytt. Sök-
um þess að verkfæri þessi
voru fyrst fundin nálægt
Chelles á Frakklandi, voru
þau nefnd Chellean-handaxir,
og tímabilið er útlistað sem
Chellean-tímaskiptin.
Um miðbik þriðja ísaldar-
millibilsins myndaðist spáný
tízka. Öxin var betur höggvin
til og verkið smiðslegra, og
var hvesst allt í kring, svo nú
var ekki lengur mögulegt að
halda henni í hendinni. Þýð-
ing þessa var sú, að skafti
hafði verið bætt við. Þetta
framfarastig útheimti sann-
arlega hugvitsemi, því mað-
urinn hafði með þessari um-
bót lengt seiling sína að mikl-
um mun, hann gat drepið
lengra frá sér og slegið þyngra
högg. Um þetta leyti virðast
sumar oddhvössustu tinnu-
flísarnar hafa verið notaðar
sem spjótsoddar, en aðrar
kunna að hafa komið að haldi
sem hnífar.
Mjög lítið er vitað um líf-
ernishætti mannsins á þessu
framfaratímabili sökum þess,
að hann lifði þá undir berum
himni. Hans hrörlegu bústað-
ir voru auðveldlega eyðilagð-
ir og allar hans eigur, að und-
anteknum þeim, er úr steini
voru, hafa horfið með öllu.
Samt vitum við að töluverður
mannfjöldi hlýtur að hafa
verið á Frakklandi. Það virð-
ist sem hann hafi dvalið
mestmegnis nærri árbökkum,
þar sem að áhöld hans hafa
fundizt í þúsunda tali grafin
djúpt niður í malarsandi
vatnsfallanna.
Sem betur fer hefir náttúr-
an verndað nokkuð af sögu
mannsins fyrir okkur í niður-
burði nálægt Ehringsdorf á
Þýzkalandi.
Á síðari hluta Acheulion-
tímabilsins lá afarmikil veiði-
dýraslóð um þennan lands-
hluta. 1 einum stað lá breitt
flatlendi fram með gömlum
árfarvegi Á bak við þetta
voru kalksteinshæðir og klif.
Um sumartímann hafðist
maðurinn við á jafnsléttunni.
Þegar skepnur komu til að
drekka úr ánni, drap hann
það sem hann þarfnaðist og
fór með nokkurn hluta kjöts-
ins heim til að steikja við eld.
Eftir tíma söfnuðust fyrir
stórar hrúgur af úrkasti um-
hverfis verustað þeirra. Þegar
rigningatíðin byrjaði, rann
vatn frá hæðunum og flæddi
yfir verustaðinn svo maður-
inn varð að flytja búferlum í
hamraskýlin. En vatnið frá
hæðunum var kalki blandað
er settist á botninn þegar á
jafnsléttuna var komið. Þann-
ig innsiglaði náttúran á
hverju ári þessi úrköst með
kalksteinslagi. Ár eftir ár,
öld eftir öld hélt þessi niður-
burður áfram að myndast þar
til að dýpt laganna nam
meira en áttatíu fetum.
Fyrir nokkrum árum voru
klif nokkur sprengd í sundur
til þess að ná efni, er ætlað
var til kalkbrennslu. Sem
unnið var að þessu, komu bú-
staðir í ljós, er menn höfðu
gert sér fyrir þúsundum ára.
Sumir voru ofarlega í jarð-
lögunum, en aðrir voru fundn-
ir á öllum dýptum næstum
til botns. 1 kringum efrileifar
eldanna voru bein af skepn-
um, er drepnar höfðu verið;
þar voru einnig ílát er glatast
höfðu eða brotnað, en furðu-
legast var það, að kalklag
hafði þakið nokkurn hluta
þriggja mannlegra vera, svo
að lyktum vildi það til, að við
fengum að vita eitthvað um
mennina, er kveiktu upp eld-
ana, þar sem þeir eru næstum
því öldungis eins og hellisbú-
arnir.
Fyrir hér um bil fimmtíu
þúsund árum þakti ísbreiða
Norðurálfuna á nýjan leik, og
menn er búið höfðu fram með
ám, voru nauðbeygðir til að
leita hælis í hellum og kletta-
skýlum. En aðrar skepnur
vildu einnig hafast við í hell-
um, og við getum gert okkur
í hugarlund grimmar barátt-
ur um að hafa eignarráð yfir
þessum skýlum.
1 einum helli fannst beina-
grind af risavöxnum hellis-
birni; í hausnum stóð stein-
öxi, er sökkt hafði verið á kaf.
Maðurinn, sem öxina átti, hef-
ir hlotið að hafa staðið í ein-
ungis handleggsfjarlægð frá
birninum, því hefði öxinni
,verið kastað, gat hún ekki
hafa gengið svona langt inn í
hauskúpuna. 1 þessari viður-
eign virðist ásækjandinn hafa
mist lífið, því höggið drap
ekki björninn. Þó öxin væri
keyrð svona langt inn í haus-
inn, náði björninn sér aftur
og beinið greri kringum axar-
munnann. Beinagrind þessi er
nú geymd í fornminjasafninu
í Trieste.
Nokkrar aðrar beinagrind-
ur af hellis-björnum hafa
fundizt í því ásigkomulagi, er
gefur til kyxma, að bjarndýr-
in hafi verið drepin; virðist
því sem baráttan, er nú var
lýst, hafi ekki verið óvana-
legur atburður.
í slíkum skærum hafði mað-
urinn einn afaröflugann yfir-
burð yfir öllum öðrum dýnim.
Hann gat kveikt upp eld eftir
vild. Einhverra orsaka vegna
óttast villidýrið eldinn.
Nálægt inngöngum hella
hafa margar eftirleifar elda
fundizt. Smáir hópar, ef til
vill fjölskyldur, þegar þeir
köstuðu eign sinni á einn eða
annan hellí, tendruðu þeir upp
elda til að halda sér hlýjum
og þurrum, og á þeim mat-
bjuggu þeir gómtömdustu
hluta veiðinnar — dýranna,
er þeir höfðu drepið. Að lok-
inni máltíðinni, var beinun-
um kastað frá sér innar í
hellinn.
Þeir áttu enga hunda eða
aðrar tamdar skepnur til að
annast um úrganginn, svo að
saxnhrúunin jókst án afláts
þangað til að jafnvel þessar
hirðulausu mannverur gátu
ekki lengur þolað ódauninn,
sem af þessu lagði. Skófu þær
þá öskuna frá eldunum og •
þöktu alla beðjuna.
Við getum ímyndað okkur
fólk þetta, sitjandi á hækj-
um sér í daufri birtu, að flísa
steináhöld og verkfæri og
sennilega að búa til dýra- og
fuglagildrur og hreinsa loð-
pkinn og súta þau. Ekkert
hefir fundizt því til sönnun-
ar, að það hafi búið sér til
föt, en vitað er að það hlýtur
að hafa notað dýraskinn, því
nakið gat það ekki hafa lifað
í þeim afarkulda, sem þar
ríkti þá á veturnar. Allar
þessar framtakssemdir hjálp-
uðu til að auka við samhrúg-
un allskyns hluta á hellis-
gólfinu.
öðru hverju yfirgáfu íbú-
arnir hellinn. Ef til vill hefir
verið lítið um veiðiföng, eða
dauða hefir borið að höndum
og fólkið flúið af hræðslu, eða
tómar kenjar skutu þeim í
hug að breyta um verustað.
Hver sem orsökin var vitum
við, líkt og aðrir veiðimenn,
breyttu þeir oftsinnis um
verustaði.
Þeir voru ekki fyrr farnir
en nagdýr og aðrar skepnur
komu í þeirra stað, og ötul-
leiki þeirra leiddi af sér lag
af óhroða, er nefnt hefir verið
nadýalag. I sumum tilfellum
draup vatn úr hellishvelfing-
unni og grjót féll niður, er
hjálpaði einnig til að geyma
óumbreytt þau sönnunargögn,
er maðurinn skildi eftir. En
að nokkrum tíma liðnum kom
hann aftur og framgangurinn
hélt áfram að nýju.
Á þennan hátt skildi hann
eftir skýrslu af lífernishátt-
um sínum og tímabilinu, er
allt þetta gerðist á, mjög svip-
að því fyrirkomulagi, er í dag
á sér stað í bæjarsorphaugun-
um okkar.
Point Roberts, 6. október 1963.
Arni S. Mýrdal.