Lögberg-Heimskringla - 27.10.1966, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 27. OKTÓBER 1966
Lögberg-Heimskringla
Published eveiy Thursday by
NORTH AMERICAN PUBLISHING CO. LTD.
Printed by
WALLIN GFORD PRESS LTD.
303 Kennedy Street, Winnipeg 2, Man.
Edilor and Business Manager: INGIBJÖRG JÓNSSON
Board of Diractori' Exocutiv* CommittM
Presldent, Grettir Eooertson; Vice-President, S. Aleck Thororinson; Secretary,
Dr. L. Sigurdscn; Treasurer, K. Wiihelm Johannson.
EDITORIAL BOARD
Winnipeg: Prof. Haraldur Bessoson, chairman; Dr. P. H. T. Thorlokson Dr.
Valdimar J. Eylonds, Caroline Gunnarsson, Dr. Thorvaldur Johnson, Rev. Pnilip
M Petursson. Voneouver: Dr. S. E. Bjornsson, Gudlauo Johannesson, Bogi
Bjornason. Loe Angoles: Skuli G. Bjarnoson. Minneopolis: Hon. Voldimor Biorn-
son. Grond Forks: Dr. Richard Beck. Icelond: Birgir Thorlacius, Steindor Stein-
dorsson, Rev. Robert Jack. London: Dr. Karl Strand.
Subsciiplion $6.00 por year—payable in advance.
TELEPHONE WH. 3-9931
Authorized as second class moil by the Post Office Deportment, Ottowo,
ond for payment of Postoge in cash.
Hér skal ekki farið út í umfangsmikla ritdóma, en bókin
um Jónas á Hriflu er þó órækur vottur þess, að ekki er rit-
mennskan að deyja út í ætt hans. Framlag bróðursonar
hans, Jónasar Kristjánssonar, er með miklum ágætum, ekki
sízt sá þáttur þess, sem er lítt kunnur hinum yngri íslend-
ingum, þ. e. æskuár, uppeldi og menntun Jónasar Jónsson-
ar.
Að lokum er skylt að geta þess, að Jónas Jónsson hefir
verið Islendingum vestur hér mikil hjálparhella. Hann átti
meðal annars þátt í því, að sérstök íslenzkudeild yrði stofn-
uð við Háskólabókasafnið í Manitoba. Sú deild er nú orðin
ærið stór og stækkar með ári hverju, ekki sízt vegna þess,
að árið 1938 fékk Jónas Jónssson það leitt í lög, að Háskóla-
bókasafnið í Manitoba fengi gjafaeintök af þeim ritverkum,
sem prentuð eru á Islandi.
Fleira mætti til tína, en hér skal nú látið staðar numið.
HARALDUR BESSASON:
Jónas Jónsson fró Hriflu
Ævi hans og störf
Ofangreind orð eru heiti á afmælisriti, sem kom út á Is-
landi til heiðurs Jónasi Jónsssyni fyrrverandi ráðherra frá
Hriflu áttræðum. Sýslunefnd Suður-Þingeyjarsýslu átti
frumkvæði að útgáfunni, en Jónas Kristjánsson, starfsmaður
við Handritastofnun íslands, annaðist ritstjórn og samdi
jafnframt fyrsta þátt bókarinnar, „Æviágrip“. Annan þátt,
„Stjórnmálaþætti“, samdi Aðalgeir Kristjánsson. Þriðji þátt-
ur er settur saman úr ræðum og greinum ýmissa höfunda
um Jónas og konu hans frú Guðrúnu heitna Stefánsdóttur,
og eru þessir kaflar frá ýmsum tímum. Að lokum geymir
þetta rit skrá um ritverk Jónasar.
Jónas Jónsson er mjög frábrugðinn öðrum íslenzkum
stjórnmálamönnum tuttugustu aldar. Hann náði ekki ein-
ungis miklum völdum í sölum Alþingis og í Stjórnarráði
íslands, heldur beitti hann penna sínum með slíkum fim-
leik, að segja má, að hann skrifaði heila stjórnmálaflokka
undir græna torfu, og ekki sat við stjórnmálin ein. Um skeið
voru rit Jónasar mjög drjúgur þáttur í uppfræðslu íslenzkra
unglinga á gjörvöllu Islandi.
Skólaganga Jónasar Jónssonar lá víðs fjarri troðinni slóð
langskólamanna. Hann lauk að vísu glæsilegum prófum við
fleiri en eina menntastofnun á íslandi, en hann hirti ekki
um að afla sér þeirra skírteina, sem lögum samkvæmt er
sá eini stimipill, sem veitt hefir og veitir enn rétt til há-
skólanáms. Jónas varð því aldrei háskólaborgari í þeirri
merkingu, sem Islendingar leggja í það orð, enda þótt hann
færi víða um lönd og stundaði nám við sumar af helztu
menntastofnunum heims og hlyti miklu haldkvæmari mennt-
un en títt er um langskólamenn. Menntun hans varð alþjóð-
leg að sniði, en byggð á þjóðlegum grundvelli. Fundvísi
Jónasar á jafnvægið milli erlendra mennta og hins íslenzka
þjóðararfs dugði honum til mikilla áhrifa á kennarastóli.
Honum tókst að gera Samvinnuskólann í Reykjavík að
áhrifastofnun í landinu, en þar gátu nemendur að sumu
leyti öðlast nytsamlegri menntun á einu eða tveimur árum
en í þeirri námsvist, sem krafði menn um fjórðung ævinnar
til lærdómsfórna.
Jónas Jónsson hefir verið óvenjuskyggn á hinn lífræna
þátt skólamenntunar. Um þetta ber nemendum hans saman.
Þessi hæfileiki hans er og afar ábærilegur í námsbókum
þeim, sem fyrr greinir og notaðar voru og eru víst enn í
íslenzkum barnaskólum. Með þeim bókum tryggði Jónas
Jónsson sér nokkur umráð yfir mótun og menntaþroska
hvers einasta ungmennis á íslandi. Hefir enginn íslenzkur
kennslubókahöfundur fyrr né síðar hlotið slíka viðurkenn-
ingu kennaraliðs og unglinga. Margur mun minnast þessara
bóka Jónasar með velþóknun. íslands saga hans refir reynzt
íslenzkri æsku hið hollasta lesefni um áratuga skeið. Við
lestur hennar hafa unglingar gengið til móts við fornöldina
sem væri hún gullið ævintýri með fornu ívafi, en þó í nú-
tíðarbúningi. Undirritaður hefir ekki heldur gleymt kennslu-
bókum Jónasar í náttúrufræði, en þær voru bráðskemmti-
legar. í dýrafræðinni komu hin ólíklegustu kykvendi fram
á sjónarsviðið, hvert með sínu eðli. Ljón hlupu yfir skíð-
garða með naut milli tannanna. Fílar dönsuðu, ef minnið
svíkur ekki, og þar fram eftir götunum. Það voru sár von-
brigði að þurfa að láta þessar gróðurlendur Jónasar í skipt-
um fyrir hálfdanskt hraungrýti menntaskólanna.
Á því leikur enginn efi, að Jónas frá Hriflu hefir reynzt
afburða alþýðufræðari. Hins vegar mun þess hafa gætt
nokkuð snemma á ferli hans, að hann mundi ekki eiga sam-
leið með íslenzkum háskólamönnum. Er vel með það mál
farið í bók þeirri, sem hér var á minnzt.
Frá Sameinuðu þjóðunum
Hverjar yrðu afleiðingarnar,
ef hætt væri að rækta
deyfilyfjagrös?
1 umræðum um eiturlyfja-
vandamálið hefur þeirri hug-
mynd oft verið hreyft, að láta
efnafræðilega samsett lyf
koma í stað deyfilyfja, sem
unnin eru úr jurtum. Með því
móti mundi t. d. lögleg rækt-
un ópíums ekki verða mögu-
leg og tækifærin til ólöglegr-
ar ræktunar, sölu og „rýrnun-
ar“ í lyfja iðnaðinum mundu
verða miklu færri en nú er.
Þótt farið sé að framleiða
í æ ríkara mæli lyf unnin úr
gerviefnum, er vandamálið
ekki eins einfalt og virðast má
við fyrstu sýn, segir í ný birtri
skýrslu, sem skirfstofa Sam-
einuðu þjóðanna hefur samið
og lögð verður fram á fundi
eiturlyfjanefndarinnar í des-
ember.
Skilyrðið er, að deyfilyf,
unnin úr gerviefnum, jafnvel
þó að þau séu einnig vana-
myndandi, verði jafngóð eða
betri en hin. Þetta hefur enn
ekki gerzt, segir í skýrslunni,
heldur eru hin nýju lyf þvert
á móti ennþá hættulegri að
því er snertir vanamyndun.
Af þeim 89 eiturlyfjum, sem
nú eru undir alþjóðlegu eftir-
liti, eru 60 unnin úr gerviefn-
um. Fræðilegir möguleikar á
að framleiða fleiri slík lyf eru
„svo til ótæmandi". Auðvelt
er að hafa eftirlit með slíkum
lyfjum, enda koma þau lítið
við sögu í ólöglegri alþjóð-
legri eiturlyfjaverzlun. — En
einungis fá þeirra eru til sölu
og notuð til lækninga. Þekkt-
ust þeirra eru pethidin, met-
hadon, normethadon og dex-
tromoramid.
Eitt, sem mælt hefur með
lyfjum unnum úr gerviefnum,
er hið hagstæða verðlag á hrá-
efnunum. En hér verður líka
að taka með í reikninginn
kostnaðinn við rannsóknir og
framleiðslu, og er mikið vafa-
mál, hvort framleiðsluverð
verður mismunandi á hinum
ýmsu tegundum.
Vandamálið, hvort stefna
beri að því að hafa eingöngu
á boðstólum deyfilyf unnin úr
gerviefnum, er þannig bæði
flókið og yfirgripsmikið, og er
nauðsynlegt að kanna það
gaumgæfilega, segir í skýrsl-
unni.
Afleiðingarnar íyrir þá,
sem rækia jurlirnar.
Annað veigamikið vandamál
í þessu sambandi er, hvaða
afleiðingar það muni hafa fyr-
ir lönd, sem rækta jurtir til
deyfilyfjagerðar, verði ræktun
þeirra bönnuð.
Að því er varðar ópíum
verða Indland og Tyrkland
harðast úti, þó önnur lönd
eigi hér líka hlut að máli. Eft-
ir því sem lögleg framleiðsla
ópíums hefur verið takmörk-
uð (úr 1171 tonni árið 1963
niður í 940 tonn árið 1964),
hafa þessi lönd dregið úr fram
leiðslu sinni og minnkað rækt-
unarsvæðin.
Það er ekki sérlega arðvæn-
legt að rækta ópíum til lög-
legrar sölu. I skýrslunni segir
að kíló af ópíum með 12 pró-
sent morfín-innihaldi kosti 11
dollara.
Sú staðreynd, að umrædd
lönd eru þegar farin að rækta
aðrar jurtir á tilteknum svæð-
um, og að tiltölulega fámenn-
ir hópar fást við ræktunina
(77,747 í Indlandi og 160,671
í Tyrklandi), bendir til þess,
að löndin mundu án verulegra
vandkvæða geta lagt niður
ópíum-rækt, ef þau hlytu al-
þjóðlega aðstoð. Hins vegar er
lögð á það áherzla í skýrsl-
unni, að ópíum-verzlunin sé
tiltölulega þýðingarmikil fyr-
ir útflutningslöndin vegna öfl-
unar erlends gjaldeyris.
Tæknihjálp, sem koma á í
staðinn fyrir ópíum-ræktun,
hefur verið veitt Burma, Af-
ganistan, íran og verður veitt
ákveðnum svæðum í Thaí-
landi. í íran hefur verið tekin
upp ræktun á sykurrófum og
baðmull, sem veitir fyrrver-
andi ópíum-ræktendum við-
unandi arð.
Kóka-juríin er álitleg tekju-
lind þeim er rækta hana, og
ræktunarlandið er um það bil
190,000 hektarar í Perú og Bó-
livíu. Perú hefur undirritað
Eiturlyfjasáttmálann frá 1961
og lofað að afnema óhæfuna
á 25 árum. Ríkisstjórnin hef-
ur einnig skipað nefnd, sem á
að finna viðeigandi úrræði fyr
ir þá, sem snúa sér frá kóka-
ræktun. Bólivía er líka farin
að fá áhuga á málinu.
Cannabis (indverski hamp-
urinn, sem hasjísj er unnið úr)
vex villtur og dreifist auð-
veldlega. Svo að segja um
heim allan er hann ræktaður
ólöglega, segir í skýrslunni.
Hampurinn er notaður í iðn-
aði. í Indlandi og Pakistan er
„hartsið“ notað til lækninga.
Þetta „harts“, sem hefur að
geyma eiturlyfið, fæst ein-
ungis í stóru magni sé kven-
jurtin látin vaxa annars stað-
ar en karljurtin. Það á sér
ekki stað þar sem hampurinn
er ræktaður löglega.
Líbanon, Marokkó, Suður-
Afríka og Brasilía eru meðal
þeirra landa þar sem mest
kveður að ólöglegri ræktun
jurtarinnar. Marokkó og Lí-
banon hafa fengið alþjóðlega
aðstoð til að rækta aðrar jurt-
ir en cannabis. I Líbanon er
Framhald á bls. 7.
Æviskrár Dalamanna utan
héraðs og í Vesturheimi
nýkomnar út á íslandi
Séra Jón Guðnason.
Komið er út þriðja bindi af
ritverkinu „Dalamenn, Ævi-
skrár 1703—1961“, sem séra
Jón Guðnason skjalavörður
hefir tekið saman. Bókin er
gefin út á kostnað höfundar.
í fyrri bindunum tveimur, sem
komu út fyrir fjórum og hálfu
ári, eru æviskrár Dalamanna,
sem búsettir eru heima í hér-
aði. í þessu bindi, sem svipað
er að . stærð og hvort hinna
bindanna, eru hinsvegar ævi-
skrár Dalamanna utan héraðs
og síðari kaflinn fjallar um
Dalamenn í Vesturheimi (vest
urfara). Alls eru í bindinu um
1100 æviskár manna utan
héraðs, en auk þess getið 720
vesturfara.
Allt verkið inniheldur hins-
vegar 5200—5300 æviskrár og
mikill fjöldi mynda prýðir
verkið og mundu þær vera um
2100 af nafngreindum andlit-
um.
í þessu síðasta hefti er tals-
verður viðbætir og eru þar
nokkrar æviskrár, en þar er
þó einkum um að ræða mynd-
ir, sem of síðbúnar urðu fyrir
fyrri ritin, einnig eru viðaukar
og leiðréttingar við Dalamenn
I—II; loks eru svo dánir Dala-
menn 1962—1966.
Alls er þetta bindi 520 síð-
ur að stærð, prentað í Prent-
smiðjunni Leiftri.
Morgunbl. 11. okt.