Alþýðublaðið - 18.09.1962, Síða 4

SATTA
NNOG
STORF
PEIRRA
Fyrsti kafli laga um meðferð
einkamála í héraði fjallar um
sáttir. Sáttatilraunir geta ýmist
átt sér stað fyrir sáttamönnum
eða dómstólum. Hér verður að-
eins vikið að fyrra tilvikinu.
Hver hreppur og hver kaup-
staður skal vera sérstakt sátta-
umdæmi. í kaupstöðum skipar
bæjarstjóni 2 sáttamenn off 2
varasáttamenn, en utan kaup-
staða hreppsnefnd, til 4ra ára
í senn. Varamaður tekur sæti
í sáttanefnd, ef aðalmaður má
ekki skipa það, svo oe ef áerein
ingur verður milli sáttamanna.
Áður en sáttamaður tekur í
fyrsta skipti sæti í sáttanefnd
ritar hann undir heit í sáttabnk
þess efnis, að hann skuli rækja
starfann með samvizkusemi og
óhlutdrægni.
Ekki er krafizt neinna liæfi-
leikaskilyrða af sáttamönnum.
Þó leiðir af cðli málsins, að þeir
verða að vera læsir og skrifandi
Þá verða þeir að liafa náð 25
ára aldri, hafa óflekkað mann-
orð, vera fjár síns ráðandi og
eiga búsetu í sáttaumdæminu.
Sextugir menn eða eldri eru
undanþegnir sáttastörfum. Hið
sama gildir um vanheila menn
svo og embættis- og sýslunar-
menn og aðra, er reka eða
stunda atvinnu eða gegna stöðu
er ekki fær samrýmizt sáttastarf
anum án verulegs óhagræðis
eða tjóns.
Samkvæmt einkamálalögun-
um er aðalreglan sú, að öll
dómsmál skulu lögð fyrir sátta
menn. Undantekningar eru frá
þessari reglu og eru þær tvenns
konar. Örfá mál eru algerlega
undanþegin sáttatilraunum, en
þau eru: Mál til heimtingar
skaðabóta fyrir gæzluvarðhaid
eða afplánun refsingar að ó-
sekju, gagnsalrir, þegar ekki er
krafizt sjálfstæðs dóms, mál,
sem höfða má með opinbcrri
stefnu og mál á hendur erlendis
búsettum manni.
Allmargir málaflokka eru
undanþegnir sáttaumleiían
sáttamanna, en héraðsdómara
er þar skylt að leita sátta. í
þessum flokki má nefna barns-
faðernismál, hjónabandsmál,
víxil-, tékka- og skuldabréfa-
mál, sakauka-, og meðalgöngu
• mál, skiptamál, landamerkja-
og fasteignamál og yfirleitt óll
mál til hvers kyns heimtu á
kaupgreiðslu. Að lokum er að-
ilum dómsmáls eða málflytjend
um þeirra lieimilað að lýsa því
yfir fyrir dómara við þingfest
ingu málsins, að útilokað sé, að
sátt komist á fyrir sáttamönnum
Það fyrsta, sem gera þarf í
þeim tilgangi að fá mál tekiö
fyrir hjá sáttamönnum, er rit
un sáttakæru. Það hlutverk
annast eðlilega sækjandinn
(stefnandi) í sáttakæru skulu
nöfn aðila, atvinna þeirra og
heimilisföng greind svo ljóst,
að enginn vafi leiki á, hvaða
menn séu aðilar sáttamálsins.
Þá þarf að greina málavexti
svo glögglega, að verjandinn
(stefndi) megi gjörla sjá, af
hvaða rótum t.d. fjárkrafa er
runnin eða hvaða ummæli,
inunnleg eða skrifleg, stefnandi
vill fá dæmd ómerk.
Að lokum verður stefnandi í
sáttakærunni að setja fram
kröfur sínar. Þetta er honum
einkum nauðsynlegt, ef máli
verður vísað til aðgerða dóm-
stólanna, því að þar má hann
ekki breyta kröfum til hækkun
ar, nema fram fari framhalds-
sáttaumleitan.
Þegar sækjandi hefur samið
sáttakæruna og undirritað, fer
hann með hana til annars sátta
mannsins í umdæmi stefnda,
en hann ritar kæruna á stað og
stund, þar sem sáttatilraun á að
fara fram. Að loknum þessum
við skiptum við sáttamanninn
feggur sækjandi leið sína til
stefnuvotta umdæmisins. Er
þeim skylt að birta sáttakær-
una með sama hætti og dóm-
stefnu. í kaupstöðum er stefnu
frestur venjulega tveir sólar-
hringar, en utan þeirra 2-4 sól
arhringar. Birting sáttakæru
getur haft ýmis réttaráhrif, t.d.
slítur hirtingin fyrningu skulda
og hefðarhaldi.
Sáttamenn ráða því hvar
sáttafundur skuli haldinn, en
jafnan mun þeim heimilt að
'halda fundinn í þinghúsi um-
dæmisins. í Reykjavík er það
föst venja að halda sáttafundi
í bæjarþingsstofunni hvern virk
an mánudag kl. 4 e.h. ef eitt-
hvert mál liggur fyrir til af-
greiðslu.
Aðilum er yfirleitt skylt að
sækja sáttafund sjálfir, þó er
þessi regla undanþæg. Þannig
geta sjúkdómar, veður og vötn
talizt lögmæt fjarvistarástæða.
Hið sama gildir, ef fundarsókn
veldur aðila atvinnumissi eða
tjóni á atvinnu, svo og embætt
is- eða sýslunarstörf, eða ef að-
ili þarf að sækja annan sátta-
fund eða dómþing.
Þegar aðili þarf eigi fund að
sækja, skal hann, ef þess er
kostur, að senda þangað um-
boðsmann, sem er þeim hæfi-
- lcikum búinn, að vlð hann sé
scmjandi. Umboðið skal vera-ó-
takmarkað, þannig að umboðs
manni er lieimilað að koma
fram í einu og öllu fyrir hönd
aðila, og ráðstafanir umboö's-
mannsins eru því algerlega
skuldbindandi fyrir aðila.
Aðilar geta bakað sér óhag-
ræði, ef þeir hvorki sækja né'
Játa sækja sáttafund. Mæti sækj
andi ekki, á hann á hættu að
verða dæmdur eftir kröfu verj
anda til greiðslu á kostnaði við
árangurslausa fundarsókn þess
síðarnefnda. Mæti verjandi ekki
skal hann dæmdur í héraði til
málskostnaðargreiðslu, jafnvel
þótt hann vinni málið þar. Þá
skal og dæma hann í sektar-
greiðslu til ríkissjóðs fyrir brot
á sáttalöggjöfinni.
Á sáttafundi er um að ræða
fjóra afgreiðsluhætti: 1) Mál-
inu er vísað frá sáttamönnum,
þá venjulega vegna formgalla,
eða það fellur niður. 2) Sátt
kemst á. 3) Sáttamenn úrskurða
málið, 4) Málinu vísað til að-
gerða dómstólanna.
Ef sátt kemst löglega á, er
hún löglegur aðfarargrundvöll-
ur fyrir rétthafann. Við henni
verður ekki hróflað af dómstól-
unum og hefur því að þessu
leyti sama gildi og Hæstaréttar
dómur eða óáfrýjanlegur héraðs
dómur.
Sáttamenn hafa í vissum til-
fellum heimild til að úrskurða
mál, sem fyrir þá eru lögð.
Heimild þessi er takmörkuð, og
verða þær regiur ekki raktar
hér, lieldur aðeins bent á, að
peningakrafa má ekki fara yfir
500 krónur til þess að hún sé
úrskurðarhæf.
Úrskurði sáttamanna um efni
máls má skjóta til viðkomándi
héraðsdómara bæði til staðfest
ingar og breytingar, áður en
liðnir eru 2 mánuðir frá upp-
kvaðningu hans eöa birtingu.
Sáttaumleitan á sér alllanga
sögu að baki. Hún var fyrst al-
mennt lögboðin hér á landi með
konunglcgum tilskipunum frá
10. júlí 1795 og 20. janúar 1797.
Með þessum tilskipunum var
sáttaumleitan í einkamálum al-
mennt gerð að skilýrði þess, að
dómur yrði lagður á þau aö
efni til. Ákvæðum þessum var
ætlað að draga úr eða afstýra
málaferlum. Ætla má að þess-
um tilgangi Hafi verið náð lengi
vel. Reynslan hefur þó sýnt að
mjög hefur dregið úr mikilvægi
sáttatilrauna sáttamanna á sið-
ustu áratugum. Setning einka-
málalaganna frá 1936 á vafa-
laust mikinn þátt í þessari þró
un, því að í þeim lögum vorn all
margir málaflokkar undanþegn-
ir þessum sáttaumleitunum,
eins og áður hefur verið bent á.
Eftirfarandi tafla úr dóms-
málaskýrslum Hagstofunnar
,sýnir ljóslega, að sáttmálum
hefur farið fækkandi, óg eins
hitt, að sættir gerast æ fátíðari:
Tímab. Málafjöldi pr. ári Sættir
1881-1890 292 57%
1891-1900 277 59%
1901-1910 460 53%
1911-1920 430 47%
1921-1925 586 34%
1946-1952 um 200 um 10%
Á síðustu tveimur áratugum
má ætla, þótt ekki séu fyrir
hendi nákvæmar skýrslur, að
um 80% af öllum sáttamálum
hafi verið vísað til aðgerða dóm
stólanna. Ljóst er af því, að
þessi þróun mála hefur bent til
þess, að mcðíerð mála fyrir
sáttamönnum valdi aðeins töf-
um í málarekstri og kostnaðar-
auka.
Á Alþingi 1955 var lagt fram
stjórnarfrumvarp til laga um
meðferð einkamála í héraði.
Var frumvarpið samið af sér-
fræðinganefnd. Þar var gert
ráð fyrir algeru afnámi sátta-
nefndanna. Frumvarp þetta er
ekki enn orðið að lögum, en
var í fyrra á ný lagt fyrir Al-
þingi, óbreytt að þessu leyti.
Líklegt má telja, að frum-
varp þetta nái fram að ganga
innan tíðar. Það er mjög ósenni
legt, að sáttanefndum berist
nægilegur þingstyrkur til við-
lialds tilveruréttinum. Sátta-
nefndir og störf þeirra tilheyra
því að öllinn líkjndum fortíð-
inni að skömmum tíma liðnum.
Einhver kann því að spyrja,
hví verið sé að ræða þetta rétt
aratriði, sem verið er að af-
nema. Þessu er því til að svara
að störf sáttamanna hafa með
vissum hætti sett svip sinn á
réttarfarið í landinu hátt á aðra
öld. Eigi þau því vissulega skil
ið, að á þau sé minnzt, þótt
þau verði nú að þoka fyrir
straumi tímans. Einnig má í
vissum skilningi skoða skrif
þessi sem snemmborin eftir-
mæli.
ÐAVID BEN-GURION hélt
fund með fréttamönnum síðast-
liðinn laugardag. Fréttamaður
Alþýðublaðsins bað hann þar að
s'vara eftirfarandi spurningu:
— Hvað finnst yður um vel-
d'ejrðarrikin á Norðurlöndum
Samanborið við ísrael?
4 Forsætisráðherrann svaraði
fíéssari spurningu á eftirfarandi
tfátt:
— Það er margt líkt á Norð-
• -j- ■
urlöndum og hjá okkur, þó er
margt ólíkt. Á sumum sviðum
hafið þið Norðurlandabúar geng-
ið lengra en við, til djemis varð-
andi styrltjagreiðslur til aldraðs
fólks. Á öðrum sviðum höfum
við aftur gengið lengra.
Við höfum skapað félagslega
lífsháttu, sem ég held að séu þeir
fullkomnustu, sem til eru. Þar
á ég við samyrkjubúin (Kibutz-
im). Þar er séð fyrir þörfum
allra, og þar er hrint í fram-
kvæmd þeim kennisetningum,
sem eru markmið sósíalismans.
Þétta hefur hvergi annars
staðar verið gert. Þar fær hver
Framh. á 14. síðu
Forsætisráðherra með dóttur sinni
Flóttamennirnir
tala 84 tungumál
4 18. sept. 1962 - ALÞÝÐUBLAÐIÐ