Alþýðublaðið - 13.01.1963, Blaðsíða 5

SAGAN kennir, að oft tvinnast
saman örlög smalanda við þær að-
stæður, að bæði eru á jöðrum
stærri stjórnmálaheildar, þótt fjar
lægðir skilji þau að. íslendingar
mega minnast þess, hve barátta
Jóns Sigurðssonar 1849-74 var ým-
ist styrkt eða lömuð sökum þess,
hvernig fór um Holtsetaland og
Slésvík, syðst í veldi konungs vors,
og farsæl úrbót 1918 í Slésvíkur-
deilum var ein af gi'undvallará-
stæðum Dana til að samþykkja ís-
lenzkt fullveldi það ár. .
íslenzk samúð með vesturþýzkri
kröfu um landásameining og end-
urheimt hertekinna austursvæða er
náskyld samúð okkar með kröfu og
nauðsyn Dana 1864-1918 að fá aft-
ur Slésvík. Sterk voru rök til þess
þá, og ekki eru þau þaö síður nú.
Hvort tveggia eru þjóðir, sem
við óttuðumst að Ijá vald yfir okk-
ur, og rennur blóð til skyldunnar
við báðar, því að hart voru þær
leiknar. í þessari grein vil ég ekki
gera ráð fyrir einum þýzkum mála-
lokum öðrum fremur, þótt minnt
sé á Slésvíkurskiptinguna 1920,
sem betur hefði gerzt 1-2 manns-
öldrum fyrr. Og samfléttun við ís-
lenzk mál og sjónarmið næstu ár-
in munum við langhelzt finna í
Berlínarvandamálum, án þess að
við blöndum þar alþýzkri sögu við.
Annað landið er stór ey með tæp
ar 200 þús. íbúa, umlukt gjöfulu
hafi. Vestur-Berlín er 2 milljónum
mannfleiri og er lítil ey, umlukt
múr og rafstraumsgirðingu í
miðju því frjóa landi, sem hún var
lengi höfuðborg fyrir. Matvæli sín
og hráefni þarf hún að sækja eigi
skemmri veg en er frá Reykjavík
til Norðurlands og selja iðnaðar-
framleiðslu, sem hún lifir af, í enn
fjarlægari byggðir og lönd.
Um þetta ástand yrði engu
breytt, þótt múrinn hyrfi. Hvorki
mundi Austur-Þjóðverjum vaxa
kaupgeta til að greiða Berlínar-
framleiðslu né aukast svo búnaðar-
afurðir þeirra, að þeir fæddu Ber-
lín, — ástand búskapar eystra þarf
eigi að ræða. En Póllandsverzlun
við- Berlín gæti blómgazt við ný
skilyrði, sem þó trauðla semst um.
Svo örðug sem hagræn aðstaöa
þessarar landgirtu, múrgirtu eyj-
ar er, hefur atvinnulíf hennar
blómgazt og ríkir ósigrandi bjart-
sýni um það.
En varnarstaðan gegn rússnesku
leppríki og austurveldunum er
slík, að nú er í Berlín feginleikur
þrátt fýrir frost og reykjarkóf, sem
bæði grúfir yfir borg og andár kalt
að henni í óhlutrænni skiJnihgi,
enn hóta Rússar henni í nýársboð-
skap. Stórblaðið Die Zeit í Ham-
borg skilgrcinir orsök feginleikans
þannig: Viðræður Kennedys og
Krústjovs báru þann árangur, að
kaldur friður,, samtilverunnar"
leysir kalda stríðið af hólmi, og
eftir það er vopnuð árás á Beriín
eitt hið ólíklegasta sem fyrir gæt.i
komið í brösum Austurs og Vesturs-
Atlantshafsbandalag litiff Jiýj-
um augum.
Það er feginsfregn í Hamborg,
sem eins og ávallt þráir meiri
verzlun í austurveg, að nú mun
vera auðsannað, að NATO tokur
kalda friðinn fram ýfir kalt stríð,
hvað þá fram yfir verra strið.
Eitt því til sönnunar er, að Fr. J.
Strauss var látinn hverfa úr em-
bætti várnarmálaráðherra í Bonn
og hernaðarlegur skoðanabróðir
hans, Norstad, úr sinni mikilvægu
stöðu. Hingað til hefur mikill hluti
þýzks almennings verið tortrygg-
inn í garð NATO ekki síður en í
garð Stráuss (og Adenauers), og
muna margir, hve sósíaldemó-
krataforinginn Kurt Schumacher
barðist hart gegn inngöngu bangað
og ýmsir smærri eftir lát hans.
En þegar fylgismesti arftaki hans
Willy Brandt, getur fullvissað
þjóð sína um það, eftir Kúbudeilu,
að engu nema friðarvopnum se
hægt að beita í Berlínarmálum og
órjúfandi vestræn samstaða muni
lialdast og muni duga, er ekki
hægt að gera veru í Atlantshafs-
bandalagi að neinu ágreiningsefni.
Hefur það ekki heldur verið ágrein
ingsefni í sjálfri borg Brandts,
síðan loftbrúin fræga barg henni
frá uppgjöf.
Nýárshorfur 1963 taka ágrein-
ingsmál liðins áratugs í NATO burt
í flestum löndum þess, t.d. Alsír-
stríðið og deilur um bandariskar
vopnategundir staðsettar í evrópsk
um herstöðvum. Enn má sitc sýnast
hverjum um það, hvort ekki hcfði
mátt (og e.t.v. fyrr) komast á sama
stig sáttaumleitana og ptórveldin
hafa nú náð, þótt minni hefðu ver-
ið vígamannslætin og kjarnorku-
sprengjuæðið. En hugleiðingar um
það varða söguna, ráða ekki svo
mjög framtíðarþróun tll 1970.
Úr þeim vanda þarf að ráöa, sem
er — ekki hinum, sem var. Þótt ég
trúi enn, að á fyrstu 5 árum sínum
eða lengur hafi NATO tæplega
gagn gert umfram það, sem vest-
rænu sigurherrarnir frá 1945 voru
fullfærir um að gera án ;máþjóða-
þátttöku og höfðu næga lagni til
að gera hljóðalítið, þykir mér aiit
öðru máli gegna um mikilsverða
viðleitni þess til að „vinna friðinn“
með sem fjölþættustu ‘■•amstarfi
smærri og stærri grannþjóða, og
þar er ísland þátttakandi. Enda er
svo, að bæði vegna innri þróunar
síðari árin í Atlantshafsbandalag-
inu og sterkari friðarvona litur
mikill hluti íslendinga það vin-
samlegri augum en fyrir iáum ár-
um, og getur sú skoðanabreyting
nú komið upp hvar í floicki, sem
þeir kynnu að standa.
Nú fær það nýja og tæpait hern-
aðarlega merkingu, að eyja vor við
íshaf og múrgirta eyjan í Berlín
eru vandstödd jaðarsvæði NATO-
heildar, og kynnu örlög beirra að
tvinnast eitthvað, þó langt sé á
milli. Sögulögmál réð, að Berlínar-
átök verkuðu hingað líkt og ferð-
um og Slésvíkurdeila.
Þetta má ekki freista manns til
að spá, heldur aðeins til að leita
sér nauðsynilegrar þekkingar á
Berlín, eins og hagur bennar og
hugur er nú.
„Dagstund, húms við hurðir
tafin“.
Skyldi ekki íslendingum þykja
vænna um sjálfsákvörðunarrétt
lands síns en öðrum? — Aldrei
minna vænt. — Finna be:r ckki
flestum meir til beizkju undir
niðri, ef sterkt stjórnarvald beitír
þá ofríki? — Svo mun reynast. Að
sama skapi ættu okkur að skiljast
kjör þjóða, sem komizt hafa í þær
kröggur og við getum kynnzt við
áþreifing.
Á heitum sóldegi í júní renndi
ég augum stórborgargötuna endi-
langa, og auð var hún og bílalaus.
Nú var hún kennd við Stalín og
þokkakga hýst, hafði verið mikil
umferðaræð og heitið Frankfurter
Allee, beðið sprengjutjón og verið
endurreist, en ekki hlotið fyrra líf
Nýbúinn var ég að ganga hjá
táknandi rústum hrunins stórveld-
is þar í borg. Prússaernir á Krón-
prinzhöllinni gnæfðu efstir enn,
vængskotnir og hálsbrotnir stein-
ernir með glenntar steypujárns-
klær sínar enn'í dauðateyg.ium.
Þetta vildu nýir valdhafar ekki láta
taka frá augum manna, þó sancUlöt
gul væri hið eina, sem eftir sóst
nú þar, sem Hitlersbústaður Berlin-
ar hafði verið. Mér kom forspá í
hug, sem Svíinn Tegnér gerði, þeg-
ar her og ernir á gunnfánum Nap-
oleons voru fyrir 150 árum gð geys
ast austur álfuna í Rússlandsför
til sigurs:
men nágon gáng brytes det vandr-
ande svard
öch örnarna fállas i flykten;
vad váldet má skapa ar vanskligt
och kort,
det dör som en stormvind i öknen
bort.
Sigur brást, storminn iægði, og
flæmi af borgarrústum ráiægt
Stalinallee urðu auðnin dapra, sem
ég stari yfir og stormsins orku
gleypti 1945.
Þótt nokkurra stunda ganga um
miðbik Austur-Berlínar væri þá
búin að sannfæra mig um, að vana-
gangur alþýðulífs, harla vanabund-
inn, kynni að reynast álíka
bærilegur þarna 1959 og í daufustu
vestrænum iðnbæjum, sem ég hef
séð, fannst mér ónóg að skynja
éngin merki (nema grænklæddu
DDR-dátana, sem moraði af) um
höfuðstaðarlíf. Frá tómri Stalíns-
götu bar mig til hins auða Rauða-
torgs, sem frétzt iiafði, að nýbúið
var að missa risalíkneski aitt af
Stalín. Kvöldið næstliðna höfðu
verið þar mikil ræðuhöld yfir lýðn-
um, talað ofan af órifnum fótstalli
líkneskisins. Nú sá ég þar ekkert
tilkomumeira en auðan ræðustól
Ulbrichts vcsalings, sem aliir
spyrja, livað Rússar nenni lengi
að styðja sem lepp.
Vinnuklæddur marxisti gengur
hjá, sér það á hátterni mínu, að
landshornaflækingur sé ég vestan
úr álfu, og segir með góðlegu
^spotti:
„Þú sérð, góðurinn, að hér er
ekkert að sjá, — ekkert að frétta."
„Jú, eitthvað er þetta,“ segi ég
til að anza nokkru og bendi á úl-
brigtskar skrumtilkynningar, sem
fokið höfðu af fundarstað í gótu-
rennuna nær okkur.
Enn hann hristir höfuðið í al-
vöru, og augu okkar mætast, ég
þykist finna, að sammála gætum
við orðið um margt, ef e-kki væri
þarna fjarstýrt land. Ég gekk það-
an til Vestur-Berlínar.
Örlög aff baki, stærri örlög
fram undan.
Ótvíræðasta óbeina lýsingin á
Vestur-Berlín er í fám orðum sú,
að það er borgin, sem flesta íbúa
austurhlutans langar til, ef frjáis-
ir væru. Hvers vegna þá langar,
er annað mál og fjölbreytilegra,
enda varðar meir austurástandið.
Einföld staðreynd er, að milljónir
horfa í löngun og ást á hamingju
hætt staddrar Berlínar í umsátr-
inu.
Hvergi kemurðu þar í borgir, að
þér mæti meira af glaðlegri festu
og öryggi í framkomu fólksins en
í Veátur-Bérlín. Við úflén'ding cr
Berlín orðhvöt og gestrisin, líkust
reyndum heimrborgara, sem ein-
angrazt hefur á afdalabýii og íær
gesti að garði öðru hverju, tekur
þeim djarft, stórmannlega og vel.
Þannig hefur miðbik 20. aldar gert
hina umgirtu Berlínarbúa minms-
stæðasta þjóðarbrot Þýzkalands, a.
m.k. fyrir margan gest frá fáfömu
eylandi voru.
Að öðru leyti er Vestur-Beriíln
stórborgarlegust allra staða þýzkra,
hvort sem litið er á umferðarhrað •
ann á stórgötum, verzlunarlífið eð.t,
reisn hins nýja miðbæjar í Tiei -
gartdn. Eitt metið, sem hún hefuv
sett, er í framhaldsskólanúmi oi;
aðsókn að háskólum i bænum
Síðustu ár hafa eigi færri en 10»
hver piltur og allt að því 12. hvc:t*
stúlka lokið þar stúdentsprófi (eð i
samsvarandi) í árgangi þess prófe •
aldurs (18-19 ára). Hamborg C;T
nokkrir fleiri þýzkir bæir sækj’v
fram í átt að þessu marki, en lanc j-
er, þar til Norðmenn og íslenúine -
ar þora að setja mark svo iiáf'.
Það er ekki sízt hin vaxandi sé) -
hæfing í iðju og öllum atvinnu-
stjórnarháttum í Berlín, sem velc -
ur, að langflestir þessir stúdenta r
geta fengið atvinnu sér við bæ: l"
að loknu námi. Lífsformið stÓJ •
borg tekur hvergi fyrr á sig i97G •
svip en þarna. íbúarnir segja, aif
framfaraandinn hafi styrkzt ótrú -
lega við þá mannraun, þegar borg •
in stóðzt sitt þyngsta próf i um—
sátri cjg loftbrúin var. Þá tókst sam
stilling allra krafta, kvíði var upp -
rættur og sú kenning at’sönnuð,,
að stórborg afberi það vart að*-
vera króuð áratug og svipt öllur
náttúrlegu upplandi. Það talt
þeirra minnir á Róm, meðan húr.i
þoldi ósigra fyrir Hannibal og varðt-
við það borgin ósigrandi.
Ég kallaði Berlínarbúa eitt atf
þjóðbrotum síns'' kynstofnamargat
lands og átti við samkenni, sem*
þeir á fám árum hafa eignast, ert
eru vart fæddir með. Mig gruna’r
að einungis minnihluti þeirra sé-
berlínskur að uppruna, allir, seint
ég spurði menn, hvaðan væru,
reyndust aðfluttir og ’.angfiestií
þeirra frá svæðum, 6em lúta nú
Pólverjum, eða frá Königsberg,.
Fraihh. á 12. síffu
TILKYNNING
frá Bæjarsímanum ;
í Hafnarflrði
Vegna undirbúnings nýrrar símaskrár, eruf
þeir sem eiga óafgreiddar símapantanir 'viðf
stöðina, beðnir að endurnýja þær fyrir 20«
janúar 1963, ella skoðast pantanirnar úr gildit
fallnar.
Endurnýjun fer fram alla virka daga kl. 8—1
21 í afgreiðslu símastöðvarinnar, Strancl-j
götu 24.
Stöðvarstjórí.
ALÞÝÐUBLAÐÍÐ - 13. jan. 1963 Jgkj
yz