Breiðablik - 01.07.1911, Blaðsíða 11

BREIÐABLIK
27
annan fróðleik. Eg- veit að menn greinir á
um það, hvort Jón Arason hafi kunnað
latínu, og eg fullyrði ekkert um það, enda
tel málið ósannað á báðar hliðar. En eg
bendi á það, að það er hvað eftir annað
fullyrt í Biskupasögunum, að þann lær-
dóm hafi hann aldrei eignast.
En þótt Jón Arason væri ekki hálærð-
ur maður, hefir hann náð miklum andleg-
um þroska eftir mælikvarða sinnar tíðar.
við sjáum það bezt á því, að hann verður
mesta skáld sinnar aldar. Hann fer ekki
að yrkja til muna fyr en hann er orðinn
roskinn nokkuð, en þá yrkir hann bæði
rímur og löng kvæði andlegs efnis og
mikið af tækifærisvísum, og gerir það af
snild eltir mælikvarða þeirrar aldar.
Þegar Jón Arason hefir náð þeim lær-
dómi, sem eg mintist á áðan — hvort
sem hann hefir nú eingöngu verið sá að
lesa og skrifa og syngja grallara-söng eða
eitthvað meiri — varð hann prestur að
Hrafnagili í Eyjafirði. Hann hélt mjög
fast fram hinum gamla sið, katólskunni,
þegar andmæli fóru að koma upp gegn
honum. Og auðvitað hefir hann gert það
af fylstu sannfæring. Með lærdómsleysi
sínu skortir hann öll skilyrði til þess að
bera skyn á nokkuð annað. Og lundar-
farið hefir fráleitt verið sem hentugast til
þess að vega og meta með sanngirni á-
stæður annara manna. En sennilega
hefir hann einkum haldið fast við það í
hinum gamla sið, sem ekki rak sig á til-
hneigingar sjálfs hans. Að minsta kosti
hélt hann ekki einlífið, sem kaþólskum
klerkum hafði þá verið fyrirskipað um
langan aldur, eins og þeim er það fyrir-
skipað enn. Hann tók að sér konu, Helgu
Sigurðardóttur, sem áður hafði búið með
öðrum presti og átt barn með honum.
Með henni átti hann sjö börn, fjóra syni
og þrjár dætur. Þetta framferði var auð-
vitað beint á móti fyrirskipunun heilagrar
kirkju. En gæta verður þess, að einlífis-
boðorðinu var ekki alment hlýtt hér á
landi af klerkum, þó að þeir kvæntust
ekki löglega. Agaleysi katólsku kirkj-
unnar í þeim efnum var hér á landi alveg
gegndarlaust. Einn af þeim, semumjón
Arason ritar í Biskupasögunum, kemst
svo að orði um það mál:
,,Þótt bannaður væri í páfadómi hjú-
skapur klerka, þá leyfðu þó helgir og
guðhræddir feður klerkum (eg veit reynd-
ar eigi með hverri heimild) að hafa hjá-
konur sér við hönd í stað eiginkvenna.
Og með því að þá á tíðum var prestsem-
bætti í miklu meiri metum og sæmd en
nú, á þessum gjörspiltu tíðum, þá varð
prestlingum gott til kvenna, svo að þeir
fengu jafnvel dætur, systur eða frændkon-
ur höfðingja sér til aðstoðar; var sæmi-
legur og lögmætur sáttmáli gjör af beggja
hendi, og skorti ekkert á hjúskap annað
en nafnið eitt, því óhæfa þótti þeim að
ganga undir hið helga hjónaband, sem
annars tíðkast í kirkju fyrir augum safn-
aðarins; en engi meinaði að staðfesta sátt-
málann með góðri veizlu, máldaga eða
festaröli.
,,Á þessari eymdaröld voru að vísu
mörg dæmi til ólögmæts skilnaðar, þar
sem prestar máttu að ósekju reka frá sér
fyrir litlar sakir þessar frillur sínar eða
aðstoðarkonur, og taka til sín aðrar, eða
þar sem þær, sem miklar voru heimskon-
ur og lauslátar, hlupust frá prestum sín-
um til annara presta eða leikmanna“.
Eitt ljósasta dæmið þess, hvernig ástatt
var um þessar mundir í þessu efni í presta-
stéttinni, er í ætt þessarar Helgu Sigurð-
ardóttur, konu Jóns Arasonar. Bræðra-
börn hennar hétu síra Kolbeinn og Þór-
unn. Þessi Þórunn var gift manni, sem
hét Jón Þórðarson. Þegar hún var önd-
uð, tók ekkillinn, Jón Þórðarson, fylgi-
konu mágs síns, síra Kolbeins, af honum.
Hún hét Aldís Sölvadóttir. Hún sór
börnin til skiftis sitt ár upp á hvorn þeirra
máganna, síra Kolbein og Jón, og var
sitt árið hjá hvorum.
En þó að Jón Arason bryti boð kirkju
sinnar með þessum hætti, sem alkunnug