Lögrétta


Lögrétta - 25.06.1930, Blaðsíða 2

Lögrétta - 25.06.1930, Blaðsíða 2
2 LÖGRJETTA fræði, að margt er óskýrara og efasamara um upptök og sögu Alþingis en alment sjest af kenslubókum og yfirlitsritum og er ekki unt að rekja það hjer. Áður en Alþingi var sett, ánð 980, voru til önnur þing í land- inu, t. d.Þórsnesþing og Kjalames- ; fór í þjóðfjelaginu um yfirráðin I og um frelsið. Stjórnin gat verið ! alþýðleg höfðingjastjóm eða | höfðingleg alþýðustjórn. 1 fram- : kvæmdinni urðu það ríkustu og | aðsópsmestu höfðingjarnir, sem í rjeðu, stundum þeir glæsilegustu, j stundum þeir ósvífnustu og yfir- frelsi sínu uns konungsvaldið varð ofan á og einveldi komst á 1662. En landsmenn beiddust þess þó jafnframt, að konungi þóknað- ist að halda „vor gömul, venjuleg og vel fengin landslög, frið og frelsi ...“ Eftir þetta gengur á ýmsu fyr- er þín fornarldarfrægð, frelsið og manndáðin best. Og annarsstaðar í Alþingiskvæði: Frelsi vil jeg sæma — framgjarnan lýð. Jónas Hailgrímsson hefur meira en nokkur einn maður annar mótað hugmyndir samtíma síns og seinni manna um fornöldina og Úr Almannagjá. þing, er Þorsteinn setti Ingólfs- son og hefur Kjalamesþing sjer- staklega verið undanfari Alþing- is. Alþýða manna og höfðingjar hennar lifðu að nokkra leyti eins og í sjerstökum, sjálfstæðum ríkjum áður en þeir menn, sem að Alþingisstofnuninni stóðu fóm að vinna að því að koma yfir landið allsherjarskipulagi og ein- um lögum. Alþingis- og alríkis- stofnunina má hugsa sjer á svip- aðan hátt eins og þegar Banda- ríki Norður-Ameríku gerðu sam- band sitt löngu seinna. Stofnun Alþingis ei' órjúfanlega tengd nafni Úlfljóts og löggjöf hans er hann sneið að nokkru eftir Gulaþingslögum. Hann hafa ís- lenskir sagnaritarar og þá Ari fróði fyrst og fremst gert að föður íslenskrar löggjafar og lýð- ríkis. En fóstbróðir hans Grímur geitskór valdi hinu nýja þingi stað. Alþingi fór frá upphafi með löggjafar- og dómsvald, en menn hefur greint á um það, hvemig því hafi verið fyrir komið, eða hvort það hafi verið sameigin- legt eða aðskilið frá upphafi. En þegar á leið, að minsta kosti, var dómsvaldið hjá sjerstökum Al- þingisdómi, en löggjafarvaldið hjá Lögrjettu. Þetta voru merk- ustu stofnanir og staðir hins foma þings og svo Lögberg, þar sem fram fóru ýmsar lýsingar og tilkynningar og stefnur. Þeir, sem mestu rjeðu á þinginu vora goðarnir, höfðingjar sem höfðu forráð fyrir öðram mönnum, þing- mönnum sínum, en vora þó jafn- framt að vissu leyti háðir þeim, þar sem þeir, að minsta kosti að forminu til, gátu sagt sig úr þingi og í þing með hverjum goða er þeim þóknaðist. Mikið af sögu Alþingis og stjómarfars- sögu þjóðarinnar á fyrstu öldun- um, er saga um reipdrátt og róst- ur goðanna, um það hvernig þeir togast á um frelsi sjálfra sín, þingmanna sinna og þjóðarinnar. Fjórðungaskifting og stofnun fjórðungsdóma og fimtardóms, lögtaka kristindómsins, breyting goðatölunnar, umráðamenn goð- anna í Lögrjettu o. fl., eru alt liðir í þeirri baráttu, sem fram Almannagjá. þingvellir. freisið. Hin stórfeldu áhiif Jón- asar sjást með því að bera hans orð saman við ummæli Magnúsar Stephensen um „fomaldarinnar ímynduðu farsæld“ eða við um- mæli þeirra þjóðmálaleiðtoga um aldamótin 1800, sem vildu leggja Alþiugi niður eða flytja það m. a. af því að Þingvellir væru ein- hver Ijótasti staður á landinu. Þótt Jónas Hallgrímsson hafi átt mikinn þátt í sköpun þess hugs- unarháttar, sem endurreisti Al- þingi var það Jón Sigurðsson, sem gaf þeim hugsunarhætti festu og frjósama stefnu í hag- nýtu stjómmálalífi. Boðskapur Jóns öigurðssonar var kröftugur boðskapur um frelsi, en fyrst og fremst boðskapur um hagnýta og framkvæmdasama notkun frels- isins. Hann sagði, „að Alþingi er og verður að vera einskonar þjóð- skóli landsmanna, til að venja þá á að hugsa og tala með greind og þekkingu um málefni þau, sem alla varða“. Það sjest mjög víða í orðum og athöfnum manna á árunum kringum endurreisn Al- þingis hversu glæsilegar vonir hinir bestu menn hafa gert sjer um áhrif og gildi þess. Fyrsta kjörfundarræðan, sem haldin var i Reykjavík (1844) sýnir þetta einnig. Þá segir Stefán bæjar- fógeti Gunnlögssen að nú „sje því frækorni niður sáð, sem menn vona, og guð gefi þeim orðum sigur — að í tímans fyllingu muni eftir skin og skúr, samt ýmsar væntanlegar þrengingar, þróast og vaxa svo mjög, að það að lyktum verði að einni mikilli eik, hvörrar greinar jfirskyggi það gjörvalla land og í hvörrar skjóli og svalandi skugga sann- leikur, rjettvísi og sanngirm, samheldni og kraftur muni búa °g byggja á meðan landið stend- ur ... ó, að þeirrar tilvonandi miklu eikur aldini aldrei mættu finnast ormsogin af eigingiminn- ar og flokkadráttanna eitumöðr- um og illyrmum, sem í fornöld sugu svo mjög vökvann úr hinni fornu eik, að hún loks með öilu uppþornaði .. .“ En bráðlega fór svo, að ýmsum þóttu vonirnar um þingið illa ræt- ast, þótti það „ormsogið af eigin- girninnar og flokkadráttanna eit- gangsmestu, ráðsnillngarnir eða ribbaldarnir, þeir, sem vörðu lög- in og landsrjettinn og frélsið eða þeir sem teygðu það milli sm eins og hráblautt skinn sjer og sínum til hags eða tróðu það und- ir fótum. Afstaða fólksins og laganna til frelsisins kom þó í engu greini- legar og einkennilegar fram en því, að í þjóðfjelaginu var ekkert framkvæmdavald til. Þingið setti lög og þingið dæmdi, en ljet borg- arana eina um framkvæmdirnar. Það mun vera hartnær einsdæmi, að sjálfstætt ríki hafi staðist svo í þrjár til fjórar aldir að eiga ekkert framkvæmdavald. Þess munu ekki heldur mörg dæmi, að þjóðfjelagið hafði engan fast- | an allsherjarembættismann að I minsta kosti ekki milli þinga. ! Lögsögumaðurinn var lítið meira I en þingforseti með þeim skyldum til lagauppsögu og leiðbeininga, sem voru afleiðing þess, að þjóð- fjelagið bjó lengi (til 1117) við óskráð lög í minni manna. Lýð- veldið var eiginlega forsetalaust. Islendingum varð hált á ýmsu í þessu skipulagi, eða skipulags- leysi. Svo fór að frelsið gekk beim úr greipum og þeir játuðu íhiut- un konungs í erlendu landi (1262) og beygðust síðan smátt og smátt meira og meira undir erlend yfir- ráð, með meira eða minna þrótt- [ mikilli vöra fyrir hinu forna j frelsi. Járnsíða (1271) og Jónsbók ! (1281) eru skilríki hinnar nýju 1 afstöðu til frelsisins eða ófrelsis- ins. Alþingi tekur ýmsum stakka- skiftum, svo að eiginlega verður Lögrjettan ein eftir af hinu forna þingi og á þó í sífeldri baráttu við konungsvaldið fyrir löggjafar- ir Alþingi, frelsi þess og þjóðar- innar. Að vísu störfuðu þar oft mætir menn að merkum málum og vildu í öllu veg og virðing og frelsi fósturjarðar sinnar. En er- lend ásælni eða skilningsskortur og innlend vesalmenska og deyfð saug merginn, úr Alþingi meira og meira. Fólkið hætti að sækja þangað, það var ekki lengur mio- stöð þjóðlífsins, það var ekki lengur altai'ið þar sem eldur frels- isin brann. Árið 1798 var Alþingi háð í síðasta sinn við Öxará og j árið 1800 var það tekið af, eða því var breytt í svonefndan j landsyfirrjett. En íslendingar undu því ekki í lengi að vera Alþingislv.usn* og urðu frelsishreyfingar um’.uúms- ins — frönsku byltingarnar 1830 og 1848 — til þess að ýta við sjálfum þeim og konungsvaldinu. Hugsunin um nauðsynina á endur- reisn Alþingis var reyndar komin upp löngu fyr, um leið og farið var fyrir alvöru að vinna að því að endurreisa andlegt og efna- legt frelsi þjóðarinnar. Eggert ólafsson talar um lög- j kæna menn að Lögbergi í sama j kvæðinu sem hann talar um það, að „koma munu læknar þeir er landsmanna bæta siðbresti, bæta geðbresti*. En það er Baldvin Einarsson, sem löngu seinna (um 1830) verður frömuður barátt- j unnar fyrir endurreisn Alþingis. ' Það verður Jónas Hallgrímsson, sem meira en nokkur annar skan- ar það almenningsálit, þá hrifn- ingu, þann hugsunarhátt, sem gert hefur fomöldina að gullöld og Þingvöll að heilögum stað. Hann leggur höfuðáhersluna á söguminningar og á frelsið: Hvar

x

Lögrétta

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögrétta
https://timarit.is/publication/196

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.