Lögrétta - 25.06.1930, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
3
urnöðrum“, þótti það ekki vel á
verði fyrir því, sem menn í það
og það skiftið kölluðu frelsi. Um~
mælin, sem hníga á sveif óánægju
og aðfinninga verða fleiri eftir
því sem lengra líður og eru sum
merkileg og frá mönnum, sem
sjálfir voru þingmenn. En stund-
um verður að lesa þau með
varkárni, þegar þau eru
aprottin af flokkaríg eða af
tilhneigingu til þess að
smækka samtiðina á kostn-
að fortíðarinnar og eru bor-
in fram af þeim mannflokki,
sem verið hefur til frá alda
öðli og heldur sífelt, að
heimuiinn fari versnandi og
sje áberandi verri en í þeirra
ungdæmi.
Þessi hlið á afstöðu þjóð-
arinnar til þingsins er ann-
ai’s merkileg, en hefur verið
of lítill gaumur gefinn, eink-
um að því er forna þingið
snertir. Hugmyndir almenn-
ings um þingið og það þjoð-
frelsi, sem það átti að varð-
veita, koma hvað best fram
í gagnrýninni á þinginu. Og
það er eftirtektarvert, að
þessi gagnrýni á þinginu
hefur komið fram mjög
snemma. Höfundur Banda-
mannasögu, þessa skemti-
lega, litla meistaraverks,
hefur lýst Alþingi og lífinu þar
um miðja elleftu öld á athyglis-
verðan hátt og frá öðru sjónar-
miði en menn eru vanir að sjá
það. Lýsingin á Ófeigi gamla
Skíðasyni á Reykjum og á mála-
vafstri Odds sonar hans bregður
einkennilegu ljósi yfir hversdags-
legt líf Aiþingis og málafylgju-
manna þar. Hún sýnir slægvitsk-
una, talhlýðnina, flokkadrættina,
klíkuskapinn og jafnvel mútum-
ar. Það er hugsanlegt að gagn-
rýni og kýmni höfundarins geri
of mikið úr göllunum. En sagan
sýnir að minsta kosti það, að sú
skoðun, sem fram kemur í henni
á þinginu hefur verið til. Það
mætti hugsa sjer, að eitthvað á
þá leið, sem sagan segir, hafi
margir friðsamir borgarar talað
sín á milli þegar þeir voru leiðir
á þingþrasinu og flokkarígnum,
höfðu skömm á því og kýmdu að
því á víxl.
Bandamannasaga er ekki held-
ur eina heimildin fyrir slíkri
skoðun á hinu forna þingi. Hún
kemui fram á merkilegan hátt í
Þorláks sögu biskups hinni elstu.
Þar segir svo af hinum sæla Þor-
láki, að hann var mjög jafnlynd-
ur og svo orðvar, að hann lastaði
jafnvel aldrei veður og kvíddi
engu mjög, nema alþingi og
ymbrudögum. Og sagan gefur þá
merkilegu skýringu, að alþingi
kvíddi hann af því, „að honum
þótti margur maður þar verða
villur vega um sín málaferli, sá
er mikils var virður og honum
þótti mikið við liggja“.
Þannig má mjög langt aftur í
söguna rekja gagnrýni og jafnvel
óbeit á þinginu, áþekka þeirri,
sem ávalt kennir á þrengingartím-
um þingstjðrnarinnar, jafnframt
því, sem sjá má stoltið, valdið og
virðuleikann, sem af þinginu hef-
ur stafað í mörgum málum og
fyrir kraft margra þeirra, sem
þar fóru með völd og manna-
forráð.
Sá ljómi, sem stafað hefur af
hinu foma þingi hefur þó ekki
eingöngu, eg stundum jafnvel
ekki aðallega, stafað af löggjaf-
ar starfi þess, enda var löggjafar-
starfið ekld ávalt sá þáttur þing-
sóttur samkomustaður fyrir allar
stjettir þjóðfjelagsins jafnt, er
varð aðallega samkomustaður
stjórnmálamanna. Þeir einangruð-
' ust af þessu og höfðu hvorki
i gagnrýni nje stuðning almenn-
ingsálitsins. Kringum þá safnað-
ist að vísu ávalt einhver hópur
Einar Jónsson: Saga.
lífsins, sem að sjer dró mesta al-
menningsathygli. Við Öxará var
um þingtímann miðstöð hins ís-
lenzka samkvæmislífs. Til Alþing-
is sótti flest það, sem göfugast
var og glæsilegast í þjóðlífinu,
ríkir menn og’ höfðinglegir og
fagrar og glæsilegar konur, skáld
og sagnamenn, íþróttamenn, trúð-
ar, kaupahjeðnar og ferðafólk. Og
í kjölfar alls fyrirfólksins eða
annara þeirra, sem áttu alvarleg-
um Alþingisstörfum að gegna
komu svo förukonur og lands-
homamenn, lausingjalýður og
labbakútar, tepmr og tildurrófur,
ævintýramenn og braskarar. Stór-
málin og stórmennin eða hávaða-
mennirnir í stjórnmálum og lög-
gjöf hafa dregið að sjer athygli
almennings, þá eins og nú og
valdið mannjöfnuði og flokka-
dráttum og átt sinn þátt í því að
draga fólk til þingreiðar. En tals-
vert af minniháttar löggjafar-
störfum og hversdagslegri mál-
streitu hefur sjálfsagt farið fyrir
ofan garð og neðan hjá öllum
Þorra þinggesta, þá eins og nú.
En menn undu sjer samt vel á Ai-
þingi, við að skemta sjer, sýna
sig og sjá aðra. Meðan þingið var
slík miðstöð þjóðlífsins lifði það
góðu lífi, meðan þingstaðurinn
hafði aðdráttarafl fyrir allar
stjettir og einkum fyrir æskuna,
sem kom þangað til þess að
skemta sjer og læra í senn. Al-
þingi hnignaði ekki einungis fyrir
erlenda ágengni á vald þess og
verksvið eða fyrir skort á hæf-
um stjórnmálamönnum eða fyrir
veilur í stjómskipulaginu, þó að
þær væru að vísu áberandi. Því
hnignaði einnig vegna þess, að al-
menningsálitið innanlands hefur
snúist á móti því, vegna þess að
það misti af ýmsum ástæðum
aðdráttarafl sitt á samkvæmislíf
þjóðarinnar og ekki síst vegna
þess, að það hætti að vera fjöl-
þinggesta, t. d. fátæklingar og
förufólk, eins og sjera Jón Stein-
grímsson lýsir (á 18. öld) í æfi-
sögu sinni. samt var svo komið
stundum á seinustu áratugum
Öxarárþingsins, að nefndarmenn
voru því nær allir teknir úr sveit-
um kringum þingstaðinn, því aðr-
ir fengust ekki og komu ekki, eða
mannvalið var svo lítið, að menn
úr einni ætt (Stephensenarnir)
skipuðu hvert rúm. Þegar almenn-
ingur hætti að halda vörð um
Alþingi, sem þjóðlegan samkomu-
stað alíra stjetta, þá hnignaði
því, en höfðingjarnir rjeðu ráð-
um sínum annarsstaðar. Þegar
tilraunir hefjast til að endur-
reisa Alþingi, er einmitt lögð rík
áhersla á þetta, að það eigi að
verða almennur fundur íslend-
inga, þjóðfundur, almennilegur
samkomustaður almúgans og
bænda, eða þjóðskóli eða heilag-
ur staður — alt saman tilraunir
til þess að vekja aftur almenn-
ingsálit og almenningsáhuga á
þinginu sem þjóðlífsmiðstöð.
í gömlum heimildum eru ekki
til sjerlega ítarlegar lýsingar á
hversdagslegu lífi eða samkvæm-
islífi um þingtímann, en úr mörg-
um stuttum frásögnum má lesa
saman ýmislegt einkennilegt um
þetta. Það er kunnugt að stund-
um lá við borð að barist yrði og
um opinberan flutning stormála
er margt kunnugt. Hitt er síður
kunnugt nema í brotum, hverju
fram fór að tjaldabaki, þar sem
ríkir menn eða fagrar konur og
stoltar reru undir. En dæmi eru
til hvorutveggja, t. d. í Banda-
mannasögu og Njálu. Frásögn
Sturlungu um Hvamms-Sturlu og
orðmælgi hans fyrir utan búð
hans á Alþingi bregður einnig
ljósi vfir þá „agitation“ sem þar
hefur farið fram. Ákvæði lögbók-
anna, og undir eins Grágásar,
um hegningar við því, ef menn
troðist mjög að Lögrjettu eða hafi
þar háreysti, svo að glepjist mál
manna, sýna það einnig, að æs-
ing hefur verið til í fólkinu þá
eins og nú. Fleiri slík dæmi finn-
ast. T. d. er þess eitt sinn getið
(1481), að biskupinn, Ólafur
Rögnvaldsson, hafi verið „hastað-
ur“ út úr Lögrjettu, eða
með öðrum orðum „píptur
niður“ eins og menn segja
nú á þjóðmálafundum.
Það hefur þó ekki ávalt
verið einskær stjórnmála-
æsing- sem valdið hefur
þeirri háreysti, sem Lög-
rjettuþáttur Grágásar var-
ar við og Járnsíða og Jóns-
bók árjettar. Þess er sem
sje einnig getið í lögbókum,
að bannað sje að bera drykk
í Lögrjettu. Má því ætla,
að nokkur brögð hafi verið
að drykkjuskap á Alþingi,
enda kunnugt, að þar voru
ölbúðir og sjálfsagt sukk-
samt stundum og nokkurt
kvennafar.
En þar hafa einnig farið
fram glæsileg og skartmikil
samkvæmi undir beru lofti
eða í fagurlega tjölduðum
búðum og ríkmannlegum. Og
mest hefur Alþingislífið far-
ið fram undir berum himni,
þótt leitað hafi verið til
kirkju undan veðri frá fornu
fari. En Lögrjettuhús mun ekki
hafa verið reist fyr en seint
(1691). Ekki eru til miklar lýs-
ingar á þingveitslum fyr en nokk-
uð seint, t. d. á veitslu kon-
ungsfulltrúa við eiðatökumar
1649, sem lýst er í ýmsum ann-
álum og öðrum ritum. Þá var
fyrst haldin hjer kongsveitsla að
sögn. Hún fór fram með miklum
virktum, í tólf faðma langri búð,
druknar margar skálar og „blás-
ið í trómetur“ á meðan og skotið
úr fallbyssum og höfðu þau verk-
færi ekki fyr sjest á Alþingi.
Veitsluhöld á þingi voru annars
tíð og löngu seinna urðu þing-
veitslur að einskonar fastri stofn-
un, sumpart til gleðskapar og
sumpart til skrafs og ráðagerða.
Þessar þingveitslur hafa stundum
verið með nokkuð einkennilegum
hætti og ekki sparað að „bera
drykk í Lögrjettuna“ eins og
sjá má af því, sem til þurðar
gekk í einn þeira (1849). Þá
drukku 25 þingmenn og ein-
hverjir gestir þeirra þessa lögg:
16 flöskur af kampavíni, 14 flösk-
ur af madeira, 14 flöskur af
)>ortvíni og 58 flöskur af rauð-
víni. Þar að auki borðuðu þeir í
þessari veitslu einn kassa af rús-
ínum og ,,sultutau“ fyrir 28 rík-
isdali. Það er enn siður að haldn-
ar eru þingveitslur við góðan
; gleðskap.
! Ef rekja ætti nákvæmlega það,
; sem hjer hefur verið drepið á,
! vrði það að sjálfsögðu lengra mál
og flóknara en svo, að það væri
viðráðanlegt í blaðagrein. A þús-
und ára afmæli Alþingis er tin-
skis meiri ástæða að minnast en
þessa, hver áhrif þingið hefur
haft á þjóðina og þjóðin á þing-
ið. fyrst og fremst í þeim málum,
sem varða efnalegt og andlegt
frelsi alþjóðar og einstaklinga.
Það er ekki nóg að kunna skil á