Voröld - 26.08.1919, Qupperneq 5

Wmnipeg, 26. ágúst, 1919
VORÖLD.
Bls. 5
Ný hreifing
Nokkrir Islendingar hafa gengist fyrir því að koma á fót nokkurs
konar almenningsstofnun til veraldlegrar og andlegrar uppbyggingar
á svipuðum grundvelli og verkamannakirkjan er á meðal enskra.
Hefir Goodtemplarahúsið verið leigt til þess annaðhvert sunnudags-
kveld til næsta nýjárs og séra Albert Kristjánsson ráðinn til þess að
flytja þar ræður. þetta starf byrjar næsta sunnudag, 31. ágúst kl. 8
að kveldinu. Fer þar fram sálmasöngur og frjáls guðsþjónusta; að-
al ræðuna flytur séra Albert, en séra Woodsworth, verkamanna for-
ingi flytur einnig ræðu á ensku; er hann einhver allra mælskasti
maður sem hér er uppi.
þess má vænta að mikil aðsókn verði, bæði til þess að heyra
Woodsworth og séra Albert, því þeir sem hafa heyrt séra Albert flytja
ræður geta borið því vitni að menn fara ekki í geitarhús að leita ullar
þegar á hann er hlustað. Hann hefir óvenjulega glögt auga og næmar
tilfinningar fyrir mannfélags málum vorum og er mælskur með af-
brigðum.
Hvert er svarið?
Enginn ber á móti því, að mesta framfaratímabil í sögu Canada
iiafi verið frá 1896 til 1911. En hvernig stóð á því? Var það tilvilj-
un ein? Veðráttan var sú sama yfir höfuð að tala; landið var það
sama bæði að auðlegð og legu. En breytingin 1896 var afarmikil og
vellíðan hélzt einnmitt til ársins 1911. Hvernig stóð á því? Hver
var ástæðan ? Hvert er svarið ?
Eins og í skáldsögu
Fyrir nokrum árum, lézt lögmaður í Chicago sem Matter hét.
Hann lét eftir sig $250,000. Ekkja hans kom til Ottawa 1915, var þar
um tíma á sjúkrahúsi og ól þar barn eftir því sem hún sagði; hún
fór með barnið með sér til Chieago. Nokkru síðar barst sú saga út,
að þessi kona mundi ekki hafa átt barnið, heldur tekið það til eignar
og uppeldis. Stúlka kemur fram í Ottawa sem Margrét Ryan heitir;
segist hún liafa alið barn á þessu sama sjúkrahúsi á sama tíma og
heldur því fram að þetta sé sitt barn. Hafði henni verið sagt að
barnið hefði dáið á sjúkrahúsinu, en það var gert vegna þess að frú
Matters vildi fá það til eig'.ar og taldi sjúkrahússráðið að Darninu
væri betur borgið hjá henni en moður þess, sem var fatæk stulka og
umkomulaus. "En Margre' var ekki a þvi að lata barn sit.t alast upp
annarstaðar; hún fór til Chicago, for í mál við fru Matters, fékk
barnið dæmt sér, þar sem fullsannað þotti að hun væri moðir þess og
hafði það með sér heim til Ottawa. þetta-var stúlkubarn og ólst upp
hjá móður sinni og ömmu, háaldraðri, og eiga þær mæðgur heima
að 78 Florence'Btr. Gamla konan heitir Eliza Ryan, en litla stúlkan
var skírð Kathleen og er köiluð gælunafni Baby Irene. Frú Matters
áfrýjar málinu og vinnur það í æðri rétti í Bandaríkjunum; réttur
hennar er því viðurkendur þar í landi sem móður Kathleenar er, en
ekki í Canada. 29 júlí kemur frú Matters til Ottawa og dvaldi þar;
reyndi hún hvað eftir annað til þess að ná Irene, eða aðrir fyrir
hennar hönd og loks varð amma litlu stúlkunnar svo hrædd um hana,
að hún flýði með hana í annað hús og faldi sig þar ásamt barninu.
Gamla konan er á sjötugsaldri — 62 ára — en hún klifraði á milli
húsa úr sínu eigin húsi í það næsta, batt kaðal utan um barnið, opn-
aði glugga á næsta lmsi dróg barnið þangað inn með sér eins og fisk
á færi og faldi sig þar um tíma inni í matskáp. Nú hefir frú Matters
verið tekin föst og tveir menn, kærðir um að vera í vitorði með henni.
pegar hún kom fyrir réttinn, fórust henni orð á þessa leið: pað et
mér gleðiefni að málið kemur fyrir dómstólana. Eg er móðir barns-
ins og ekki sek um neinar þær kærur sem á mig eru bornar; eg hefi
skjölin með mér og skal sanna það í eitt skifti íyrir öll, að “Irene”
litla er dóttír mín. ” Margrét Ryan segir aftur á móti: “Kathleen
er mitt barn. Eg hefi sannað það einu sinni og get sannað það aftur.
Ef dómur skyldi falla á móti mér, þá mundi eg fyr kasta mér í Chan-
dierefossinn með barnið í fanginu, en láta það af liendi.
í þessu máli er sanarlega þörf á Salomonsdómi. Enginn veit með
vissu hvernig málinu víkur við eða hvor konan muni segja satt.
Talið er líklegt að einhver annar og stærri fiskur muni liggja hér
undir steini, líklegast af hálfu þeirra sem undir vissum kringum-
stæðum mundu erfa Chicago-löghianinn. —
Bókmentir
Eimreiðin, 2. hefti, 25. árgangs hefir verið send Yoröld; er hún
vönduð að vanda ba-ði að efni og fráganagi. Hún flytur myndir og
æfiminningar þeirra skáldanna látnu Jóns Trausta (Guðmundar Mag-
nússonar) og Guðmundar Guðmundssonar, báðar eftir Á. Á., líklega
Ársæl Ámason, útgefanda Eimreiðarinnar. pá er þar kvæði sem
Guðmundur Guðmundsson þýddi á banasænginni; er handritið skrifað
með ritblýi o.g er allra síðasta ritverk Guðmundar. Kvæðið heitir
“Áður og nú” og er eftir Sophus Michaelis. pað er þannig:
Við konu eina eg ótta kenni,
í myrkur eg flý, ef eg mæti henni.
Hve oft hennar spyrjandi augu mig nístu,
sem hulinni sök mér á hendur lýstu.
pað fer geigur um sjón og sálu mína;
á milli okkar hyldýpis gljúfur gína.
Af bráleiftrum hennar mér stendur stuggur,
af hönd hennar lamandi ót.ti og uggur.
Og jafnvel er hljóðast eg heyri ‘ana tala
í hjarta mér finst mér eg kenni kvala.
Ilún nísti það, kreisti—í einhverju æði,—
svo iunan skamms því til ólífs blæði.
Og þó var ekki milli okkar lengri leið,
en að koss hefði gljúfrin þau brúað breið.
Og bráleiftur hennar var blaktandi logi,
er um hug minn fór eldi í andartogi.
Og jafnvel er mælti hún í hljóðum hálfum,
hjartanu týndi’ eg, og gleymdi mér sjálfum.
Fyrrum barst orðstír af orðgnótt minni
Nú verður mér orðfall hvert einasta sinni.
pá flytur ritið grein um launamálið eftir ritstjórann, séra Magnús
Jónsson, ítarlega og vel samda. Næs t er nokkurskonar hugleiðing
sem heitir ‘ ‘ Vökudraumur ’ ’ eftir ‘ ‘ Stein ’ ’ laglega skrifað, alt kryddað
með ljóðum. Næst. er alllöng og greinileg ritgerð um Kötlugosið,
1918eft.ir Gísla Magnússon frá Norður-Hjáleigu. pá er stu*t kvæði
og laglegt, eftir Huldu og nefnir hún það “Mold”. Næst er ritgerð
eftir Finn Jónsson frá Kjörseyri (úr minnisblöðum) Er ritgerðin um
Jón Björnsson fyrrum allþingismann í Olafsdal, er það skemtileg grein
og fróðleg. Næst eru þrjú kvæði eftir Sigurð Grímsson, einkennileg
og laglega ort. pá er framhald af ritgerðinni “Töfratrú og galdra-
ofsóknir” eftir ritstjórann séra Magnús Jónsson. Er ritgerðin öll
sérlega merkileg og mun verða lesin með athygli af íslenzkri alþýðu.
pá er fallegt æfintýri eftir Sigurjón Jónsson. pað heitir “Ódáins-
veigar” og byi-jar sv.ona: “Guð alfaðir var að tala við yngs^u dóttur
sína”. Loksins er framhald af “Frisko” sögu eftir Ovida og að end-
ingu ritsjá — ritdómar — allir eftir ritstjórann.
Eimreiðin hefir tekið upp það nýmæli að borga há verðlaun fyrir
það sem hún telur bezt, en engin fyrir annað, í stað þess að borga
jafnt fyrir alt sem birt er á annað borð. petta er betri aðferð, en
vandasöm í meira lagi.
II.
LJÓDApÆTTIR EFTIR p. p. pORSTEINSSON
eru nýlega komnir út. Bókin er tæpar hundrað bllaðsíður að stærð,
í 8 blaða broti, prentuð á góðan pappír með skíru letri, bundin í
laglegt band; prentuð hjá “Heola Press”.
p. p. porsteinsson er orðinn svo kunnur meðal íslendinga sem
skáld að engan formála þarf fyrir þessum línum til þess að kynna
hann; ljóð hans og myndir hafa fundið opnar dyr að flestum heimil-
um vestan hafs og víða austan.
Bókinni er skift í þrjá aðalkafla og eru þeir þessir: “Vorsöngv-
ar” “Auðunarkviða” og “Sónhættir” Fyrsti aðalkaflinn er aftur
í V. köflum, sem heita: “Vorsöngur” “ Helgimyndin” “Á fjöllum”
“Ókomið vor” og “Vortrú”
pótt bókin sé ekki stór kennir þar ýmsra grasa; þar eru gull-
fagrar náttúrulýsingar, eldheit ættjarðarljóð; bitrar ádeilur og djúp
heimspeki. Bezt, er bókinni lýst með því að láta hana tala sjálfa,
og tökum vér því hér upp örfá sýnishorn af ljóðunum. Úr ádeilu-
áttinni skal þetta nefnt:
“Inni er dauðinn í höllum og kofum og kirkjum
Kristur er flúinn úr löggiltum afturhalds virkjum;
preytti hann dimmau -g öfug og misskilin menniing;
Melétin, brunnin og rangsnúin aldanna kenning. ”
Og enn fremur:
pú aUðvald ert bölvnn sem blekkir vort líf
og banvæna tæringu elur,
því gull þitt er lastanna’ og lyginnar hlíf,
sem lausnara mannkjmsins selur
í kvalara liendur, á krossinn, á bál
og kúgar í fangelsum di'englynda sál.
pú kviksetur frelsið o.g kallar á stjórn
og ldrkju í gröfina’ að moka.
Minsta blaS í heimi — yngsti rit-
stjóri í heimi.
Blaðið Literary Degest skýrir
frá því 19. júlí, að blað sé gefið út
í bænum Terre Iiaute í Indjána-
ríki. Blaðið heitir ‘ ‘ Saturday Eve-
ing Times” og er aðeins 4 blaðsíð-
ur, sex þumlunga langt og fjögra
þumlunga breitt. pað kemur út
vikulega. Ritstjórinn er 19 ára
gamall og heitir Á. Z. Foster Wood
Blaðið flytur fréttir, kvæði, rit-
gerðir, auglýsingar og alt mögu-
legt. Faðir piltsins hafði verið
ritstjóri að litlu vikublaði og byrj-
aði það mjög ungur, orðið að
liætta við það hvað eftir annað
sökum fjárskorts, en altaf byrjað
aftur.
pað var árið 1916 að Wood
nubyrjaði þetta blað sitt og hélt
því þá úti í 9 mánuði; þá var hann
ekki nema 11 ára. Svo hætti hann
og bjóst aldrei við að byrja aftur.
Sjálfur segir Wood frá á þessa
leið: “pað var 1916 að eg byrjaði
blaðið mitt; eg hafði prentvél sem
var 3X5 þuml. að stærð, og prent-
aði eg blaðið í pörtum. Eftir sex
mánuði hafði eg dregið saman
talsverða peninga og gat keypt
stærri prentvél, og þessvegna gat
eg stækkað blaðið, sem nú er 4X6
þumlungar. Eftir níu mánuði var
eg orðinn þreyttur á öllu saman og
hætti; lýsti eg því yfir í síðasta
blaðinu að það kæmi út við hent-
ugleika seinna, þegar eg hafði lok-
ið skólanámi. Satt að segja bjóst
eg aldrei við að. byrja aftur. Eg
lýsti því líka yfir, að áskrifendur
fengju endurborgaðan afganginn
af blaðyerðinu, því þeir höfðu
borgað fyrir heilt ár; en enginn
kallaði eftir því og það vissi eg
reyndar fyrirfram.
Næstu þrjú árin var eg í skóla
og hafði nóg að gera og einn vet-
urinn fór eg til Californiu, til þess
að íinna afa minn og ömmu. pau
áttu nokkur eintök af blaðinu
hans.pabba míns, eg fór að lesa
það og varð svo niðursokkinn í
það og svo hrifinn af því, að eg
fastsetti mér að byrja aftur. peg-
ar eg kom heim tók eg til óspiltra
málanna og endurvakti blaðið mitt
eftir þriggja ára svefn, nuddaði
stírurnar úr augum því og reisti
það á fætur.
Góða nótt!
Frá því er sagt, að auðugur
bóndi frá Islandi hafi haft fram
hjá konunni sinni, með vinnukonu.
Smali sem var á bænum kom því
upp þannig, að hann heyrði og sá
að bóndinn fór inn í svefnherbergi
vinnukonunnar, fékk henni tíu
krónur, kyst hana og sagði: ‘Góða
hótt!”. petta bar strákur seinna
fyrir sáttanefnd, þegar reynt var
að “tala á milli hjónanna”, eins
og það var kallað heima. Stjórn-
inni okkar fórst eins og bóndanum,
um leið og hún sleit þinginu. Sein-
asta verk hennar var það, að veita
dagblöðunum í Canada $50,000
styrk úr fjárhirslu fólksins, til
þess- að standast kostnaðinn við
það að flytja fréttir. Með öðrum
orðum, stjórnin laumar $50,000
í lófann á vinnukonunni, um leið
og hún býður henni góða nótt.
Munurinn var aðeins sá, að Guð-
mundur gamli (svo hét bóndinn)
tók peningana handa henni Vil-
borgu vinnukonu úr sínum eiginn
vasa, en stjórnin tók fimmtíu þús-
undirnar frá fólkinu, til þess að
gefa vinnukonunni sinni.
Heimkomnir hermeim hafa mynd
að stjórnmálaflokk og er stefnu-
skrá hans birt í Vovöld 8. þ. m.
Sagt er að Ileimsk. og Bergur hafi
lesið stefnuskrána með athygli og
hafi fljótt fundist að hermennirn-
ir séu snortnir af Bolshevikikenn-
ingum og brýna nauðsyn beri til
að vinna öfluglega á móti slíkri
lóhæfu. Ekki er þó enn kunnugt
á hvern hátt það verð-ur gert.. peir
sem hjónunum eru kunnugir geta
þess til að Bergur muni gangast
fyrir því að mennirnir verði settir
í fangelsi en Heimsk. muni álíta
hyggilegra að gera þá landraeka.
Sá er “scap” sem tekur vinnu
annars manns á meðan verkfall
stendur yfir.
Mátulega voru leigutólin búin
að mynda Bolsheviki herópið, til
þess að geta notað það þegar pro-
german!!! hætti að vinna-
En vilji svo einhverjir andmæla því,
sem auðlögin kónghollu bjóða,
þá verða þeir pyntaðir varðhaldi í
sem véféndur kristinna þjóða. ”
Eg er sjálfur ritstjóri, ráðsmað-
ur, auglýsingaagent, útsölumaður,
útsendingamaður og prentári, og
nú er yngri bróður minn að ganga
í félag við mig” .
Vinnuveitandi: ‘ Vinnumaðiuúnn
se,m eg hafði á undan þér var helm
ingi meira virði en þú.”
Vinnumaðurinn: “Borgaðir þú
honum þá helmiagi meira. ’ ’ L.D.
Ó, lýður, ó, lýður! sjá ljós brýst þinn veg,
hví lýsturðu’ ei fjötrana’ í mola!
En til hvers er annars að tala við þig,
þú trúgjarna, margþjáða rola?—
Eg held næstum, sjálfur þú bindir þín bönd
og blúndir hvað sætast með járnin á hönd. ”
pessi fáu dæmi sem hér eru sýnd úr ádeiluköflum bókarinnar
nægja til þess að sýna tvent; fyrst hversu skýrt höfundurinn hugsar,
hversu glögga mynd liann hefir í huga sér af því sem í raun og sann-
leika fer fram í kring um hann og í öðru lagi hversu gott lag hann
hefir á því að búa hugsanir sínar í viðeigandi orð. Vér getum ekki
stilt oss um að minnast á kvæði í þessu sambandi eftir sama höfund,
sem birtist fyrir mörgum árum. pað heitir “í vestri” og er eitt
með snjöllusitu ádeilukvæðum sem ort hafa verið hér vestra, Eift
erindi þess er svona:
“í ísuhaus mannlífsins öfugt snýr flest
og oftast það versta sem tignað er mest,
og kvarmiroar skrölta svo helvíti hátt,
og hugsunin sljófgast í glamrinu þrátt,
og margir, sem eiga’ enga hugsun í haus,
en hafa’ aðeins tungu, sem altaf er laus.”
Er ekki dásamleg mynd dregin upp í þessu erindi af sumum flauta
þyrlum vorra daga?
(Framhald)
Hvert fara peningamir?
Matvælaskemdir.
Hér er skýrt frá gróða nokkurra
félaga sem sýnir hvernig á því
stendur að okurverð er á lífsnauð-
synjum vorum.
U1
s
h+s
c-t-
?P
o
o
o
o
-<Y>
Cn M -q M
* J M "bi "to “00 "cn Vi
" ' á í 9? i^
O
o
>
3
o
£
&
O
o
o\
“d
OD CO QO 05
GOOOOOtO^OOW
COODHOiW^COW
-u to
œ ^ cr jmj m joi
^ lo 'a> 'os "o "to 'io
WWOIWOUIM^
ZO -Á ^ CFi -<1 -<1
'co 'to ^ 'bi o io bo bo
-I O O Ul M M Ol w
OltOHOl-I-ICOCO
-æ-
<D>
t—•
O:
crcj
02
i#
a>
w
'S'
“Miljónir punda af fæðu rotna
,o skemmast, þrátt fyrir það, þótt
Bandaríkjafólkið þurfi á hverju
einasta matarlóði að halda”. pessi
eftirtektaverða setning stendur í
skýrslu Bandaríkjastjórnarinnar
sjálfrar, gefin af C. W. Hare, vista
sala. Á meðal hinna skemdu vista,
sem stjórnin hefir afgangs frá
hernum og auðvaldinu hefir verið
borgað fyrir okurverð, eru 75,000-
000 pund af reyktu svínakjöti
(bacon), 580,000 pund af reyktu
svínakjöti (ham), $50,000,000 virði
af niðursoðnu kjöti, $100,000,000
virði af niðursoðnum ávöxtum.
Sterk félög hafa myndast í Can-
ada og Bandaríkjunum, sem hafa
náð allri matvælaverzlun í sínar
hendur og geta bókstaflega skamt-
að úr hnefa, fyrir hvaða verð sem
þeim sýnist.
O)"-*
Tvö kvœði
Úr “All the year round weekly”, eftir
Charles Dickens 1860.
•o
I.
Stöðuvatn og foss
sjá kulsveigað, limríkan skóg,
sjá kulsve.’gf'an, hrís.úktr skóg,
sjá bláva'.nið bjart ei;.s cg spegil,
sem bir'.ist i himnesk á r6,
Sjá ÍO"irm. sem þruiuandi þýtur
hve þröngur sem vegur hans er,
hann ryður sér áfram — já, “áfram’
er orðtak hans hvar sem hann fer.
Með hyldýpi heiðkyrra vatnsins
skal hugsa hver,t. einasta mál,
og síðan með framtökum fossins
því fylgja með alhug og sál.
II.
Skrifað í sand
Er sólin reis, með sorg í hug
eg sat á hafsins strönd,
og hjarta djúpt í dökkan sand
eg dró með staf í hönd. ,
Minn hugur rakti horfin spor,
eg hafði ekki að því gætt,
að bárur hafsins hlupu’ á land
og höfðu’ um sandinn flætt.
Og ein með liáan froðufeld
um fagra sandinn brauzt,
og hjartað mitt frá mér á brott
hún máði vægðarlaust.
par framtíð mín og forlög öll
mér fluttu dómsorð sitt;
eg hugsa enn með tregatár
um týnda hjartað mitt.
Sig Júl. Jóhannesson
í
! _ I
itmmm-ommm-ommm-o-mmommmommm-o-m^m-om^m-o-mmt-ommm-ommmo-mmmo-mm-ía