Alþýðublaðið - 15.05.1964, Blaðsíða 4

(Framhald aí 1. síðu).
*jóð. Hefði þetta verið vaxandi
#áttur í starfi bankans að undan-
«éiörnu. Umfangsmest í þessu efni
<aefði verið starfræksla Rikisá-
4óyrgðasjóðs, en við henni tók
*3eðlabankinn á árinu 1962. Sagði
dr. Jóliannes, að greiðslur sjóðs-
«éns vegna vanskila hefðu orðið
• *njög miklar á árinu 1963, eða 107
-•milljónir króna, en verulegur
■filuti af þeim hefði stáfað af erfið-
*iæikum togaraútgerðarinnar og
'••rekstrarhalla Rafmagnsveitna rik-
-aésins. Sagði dr. Jóhannes, að allt
liapp væri lagt á að lækka þessar
®reiðslur með ötulli innheimtu og
«amningum við þá skuldunauta,
jsem við sérstaka erfiðleika eiga
«ð étja. Dr. Jóhannes sagði, að
JSeðlabankinn hefði einnig tekið
*x6 sér ýmiss konar fyrirgreiðslu
vegna framkvæmdaáætlunarinnar
"3t963. Samdi ríkisstjórnin um það
við viðskiptabanka og stærstu
•rjparisjóði, að þeir legðu 15% af
jaukningu innlána á árinu 1963 til
•íramkvæmda innan áætlunarinn-
«r. Tök Seðlabankinn að sér að
•aannast innheimtu þessa fjár og
•endurlána það til hinna ýmsu
Jparfa í samráði við fjármálaráðu-
éaeytið. í heild námu þessi fram-
'ltög af innlánaaukningu ársins
‘S963 80.9 milljónum króna, en í
-órslok var búið að ráðstafa sam-
íals '58.7 milljóhum af þessu fé
til framkvæmda og fjárfestingar-
«jóða.
Síðan kom dr. Jóhannes Nordal
wð þróun efnahagsmála árið 1963:
hana sagði liann orðrétt:
,;Eftir því sem á árið leið. kom
ftkýrt í ljós, að aukning eftirspurn-
■ítr yrði meiri og örari en áætlað
fcafði verið, og birtist það i stór-
auknum innflutningi, vinnuafls-
jjkorti og óeðlilegri hækkun fast-
vignaverðs. Áframlialdandi launa-
laækkanir og mikil Iánsfjárþensla
Atti hvort tveggja þátt í þessari
4>róun. Við þetta bættist svo vax-
-andi ótti við áframhaldandi liækk-
-anir kaupgjalds og verðlags. Þensl
an jókst þannig stig af stigi fyrir
áhrif tekiuaukn:ngar annars vegar
-C-n -vaxandi vantrúar á framtíðar-
verðgildi peninga hins vegar. Jók
t>etta miög á spennuna á vinnu-
Tmarkaðinum og vtti undir fjár-
Tfestingu einkaaðila’'.
„Nauðsvnlegar ráðstafanir voru
-efcki gerðar í peningamálum til
V>ess að hamla á móti bessari þró-
ion fyrra helming ársins 1963. —
Wægilegt fjármagn var því fyrir
fiendi til þess, að eftirspurnar-
4>enslan gæti þróazt ört. Staða
toankakerfisins gagnvart Seðla-
toankanum var hagstæð og spari-
•íjáraukning mikil framan af ár-
4nu,. og ýtti þetta hvort tveggja
Cindir mikla útlánaaukningu við-
.iJdptabanka og sparisjóða.
„Auk þess vax- lausafjárstaða
Gæryúlpur
kr. 998.00
tuit agpflftl JSiSHiHMtUI WmMHHÍtHIIJ VmtHHHUIH vMmhiihii&í $>íu}i"* MirtAi 1
1 MIKLATORGI
fyrirtækja og álmennings óvenju-
lega rúm fyrra helming árslns
vegna góðrar afkomu og mikillar
aukningar bankainnstæðna á und-
anförnum árum. Við þetta bættist
svo stóraukin notkun greiðslu
frests erlendis samfara auknum
ínnflutningi. Þegar verðbólguótt-
inn fór að grípa um sig, voru því
framan af nægir fjármúnir fyrir
hendi til þess, að eftirspumin gæti
aukizt hröðum skrefum. Þetta fór
liins vecar að smábreytast, eftir
j að komið var fram yfir mitt árið,
! og kom þar bæði til hin almenna
þróun á peningamarkaðinum og
ný.iar aðgerðir í peningamálum”.
„Þecrar kom fraih í september,
var af hálfu Seðlabahkáns og rík-
■sstiórnarinnar 'geríf tilraun til
bess að hamla nokkuð á móti
benslunni með peningalegum að-
eerðum. Samkomulag var gert
milli Seðlabánkans og viðskipta-
bankanna um aðháld í útlánum,
en jafnframt var vaxtakjörum
beim. sem viðskÍDtabankamir búa
við hjá Seðlabankanum, breytt í
bví skyni að skana meira aðhald í
þessum efnum. Enn fremur voru
settar strangari reglur um notkun
greiðslufrests erlendis veena inn-
fluttra vara. Hinn vaxandi láns-
fiárskortur, sem fór að setja svip
sinn á efnahagsstarfsemina, þegar
á árið leið, átti þó aðrar diúptæk-
ari orsakir. Hin mikla þensla sam-
fara síhækkandi kaungialdi
brengdi æ meir að greiðslugetu
fvrirtækia. Mörg þeirra festu
rekstrarfé sitt að verulegu leyti í
ógætilegum fiárfestincum af ótta
við áframlialdandi verðhækkanir,
en iafnframt hækkaði rekstrar-
kostnaður, svo að bað rekstrarfé,
sem eftir var, hrökk skemmra en
áður. Samtímis þrengdi áð í við-
skiPtSböhkuhúm. en staða þeirra
saenvart SeðlabankanUm versnaði
mlög í iúnfmánnði óg hélzt síðan
erfið út árið. Átti stöðvun inn-
lánsaukningar meginbátt í -vax-
andi brengingum á lánsfiármark-
aðínum, en aukning innlána frá
maíiokum til áramóta var innan
við fiórða hluta bess, sem hún
liafði verið á sama tímabili árið
áður. Síðast á árinu urðu svo enn
miklar kauphækkahir, sem juku
þá rekstrarfiárörðugleika. sem áð-
ur voru farnir að segia til sín”.
„Þetta breytta ástand á peninga
markaðinum átti tvímælalaust þátt
í því, að það fór að' draga úr aukn
ingu innflutningsins síðustu mán-
uði ársins, svo að greiðslujöfnuð-
urinn varð ekki óhagstæðari en
áætlað hafði verið í upphafi árs-
ins. Mikilvægara var þó hitt, að
aukning þjóðarframleiðslunnar á
árinu 1963 virðist hafa orðið all-
miklu meiri en gert hafði verið
ráð fyrir. Samkvæmt bráðabirgða-
áætlunum Efnahagsstofnunarinn-
ar er talið, að aukning þjóðarfram-
leiðslunnar á árinu hafi numið
nærri 7%, en árið 1962 varð aukn-
ingin 8%. Er aukning þjóðar-
framleiðslunnar þessi tvö ár langt
yfir meðalaukningu þjóðarfram-
leiðslunnar undanfarinn áratug.
Sú mikla breyting varð hins veg-
ar á árinu 1963, að aukning fram-
leiðslunnar átti þá ekki rót sina
að rekja til aukirmar útflutnings-
framleiðslu, eins ■ og árin tvö á
undan, heldur fyrst og fremst til
aukinnar byggingarstarfsemi og
annarrar framleiðslu fyrir inn-
lendan markað. Er áætlað að fram
leiðsluaukning í byggingariðnað-
inum einum hafi numið nærri 25%
á • árinu og komu þar fram áhrif
vaxandi fjárfestingar og þenslu í
þjóðarbúskapnum. Hlýtur slík þró-
un að sjálfsögðu að skapa vaxandi
örðugleika fram á við.
Þótt útflutningsframleiðslan yk
ist hægar en á árunum 1961 og
1962, verður ekki annað sagt en að
árið 1963 hafi einnig áð þessu
leyti verið hagstætt. Heildarverð-
mæti útflutningsins jókst Um 418
millj. miðað við árið áður eðá um
fæp 12%, en þó lækkuðu birgðir
■útflutningsafurða í landinu ékki
um meira en 53 rhillj. kr. Inn-
flutningurinn jókst hins vegar
miklu örar eða um 879 millj. kr.,
sem ér tæplega 23% aukriing. Mik
il aukning inriflutnings á skipum
átti þó nokkurn þátt í þessari
aukriingu, en séu skip og flúgvél-
ar undantekin, jókst heildarverð-
mæti innflutnings á árinu 1963 um
19%”.
,;Enn sem komið er liggja aðeins
fyrir frumáætlanir um greiðslu-
í jöfnuðinn við útlönd á árinu 1963,
! en samkvæmt þeim hefur við-
skiptajöfnuður á vörum og þjón-
ustu verið óhagstæður á árinu um
nálægt 25 millj. kr. og er það
miklu lakari afkoma en á árinu
1962, en þá reyndist greiðslujöfn-
uðurinn samkvæmt lokaskýrslum
hagstæður um 355 millj. kr. svo
að í heild sýnir samanburður þess-
ara tveggja ára um 600 millj. kr.
, versnandi afkomu út á við. Er þá
lokið því stutta tímabili liagstæðs
greiðslujafnaðar, sem íslendingar
áttu við að búa á árunum 1961 og
1962”.
„Þessi miklu umslcipti til hins
verra í greiðslujöfnuðinum við út-
lönd komu þó ekki fram í rýrnun
gjaldeyrisstöðunnar á árinu 1963.
Þvért á móti batnaði gjaldeyris-
staðan um 16 millj.', og nam nettó-
gjaldeyriseign bankanna í Iok árs
ins 1.311 millj. kr. Mismuriurinn í
þróun gjaldeyrisstöðunnar annars
vegar og greiðslujafnaðarins hins
vegar nam nærri 400 millj. kr., og
stafaði hann af því, hve mikið
Námskeið verður haldið í Iðnskólanum í Reykjavík dag-
ana 20. —30. maí n.k. kl. 3 —- 6 síðdegis daglega nema
laugardag 23. maí.
Kennd verður sykursuða, ýmiskonar skreyting og vinna
úr sykri (karamell).
Þátttökugjald er kr. 500.—•
Þátttaka tilkynnist eigi síðar en 19. maí til skrifstofu skól-
ans.
Iðnskólinn í Reykjavík.
Landsamband bakarameistara.
vérður lokuð á laugardögum frá og með
16. maí.
verður lo'kuð vegna sumarleyfa frá og með
6. júlí —• 27. júlí. Pantanir sem eiga að af-
greiðast fyrir sumarleyfi, iverða að hafa bor
ist fyrir 1. júní n.k.
KassagerS Reykjavíkur h.f.
Kleppsvegi 33. Sími 38383.
kom irin af lánsfé á árinu um-
fram afborganir. Alls riámu er-
lendar lántökur á árinu 783 millj.
kr., en afborganir 391 millj., svo
að skuldir þjóðarbúsins til langs
tíma erleridis hækkuðu um 392
millj. kr. Fór hér saman, að opin-
berar lántökur voru óvenju mikl-
ar á árinu, en jafnframt jukust
lántökur einkaaðila eirinig stór-
lega, einkum vegna skipákaupa.
„Þróun peningamála á árinu
1963 varð mún óhagstæðari en ár-
in tvö á undan, og einkenndist
hún af hinni miklu þenslu innan
lands annars vegar, en liins vegar
af vefsnandi greiðslustöðu við út-
lönd. Aukning innlána varð nú
mun minni en árið áður samfara
því, sem heildarútlán jukust mjög
mikið. Mikill. munur var á þróun-
inni fyrra og síðara misseri. Frám
um mitt ár jukust þæði innlán og
útlán mjög ört. Þegar kom fram
á haustið, fór mjög að þrengja að,
aukning innlána og útlána stöðv-
aðist, og þrengdi að um greiðslu-
getú banka og fyrirtækja”.
„Staðan á innlendum reikning-
um við Seðlabankann batnaði um
92 millj. á árinu 1963, og var það
að mestu leyti að þakka batnandi
stöðu ríkissjóðs. Á hinn bóginn
minnkaði mótvirðisfé um 61
millj. kr. vegna aukinna lána af
mótvirði innflutnings landbúnað-
arvara frá Bandaríkjunúm. Að-
staða banka og annarra peninga-
stofnana við Seðlabankann versn-
aði um 10 riiillj. kr., en liafði batn
að um 592 millj. árið 1962.”
Dr. Jóhannes sagði, að bankar
þeir, sem hefðu komist í stuttar
skuldir við Seðlabankana hefði
tekizt að greiða þær að miklu
leyti fyrir áramót. Bundnar inni-
stæður í Seðlaba-nkanum á árinu
1963 jukust um 235 milljónir
króna, og átti sú aukning megin-
þátt í þvi að koma í veg fyrir veru
lega rýrnuri gjaldeyrisaðstöðunn-
ar á árinu. Hann sagði jafnframt,
að aukning spariirinlána í bönkum
og sparisjóðum á árinu 1963 hefði
numið samtals 724 milljónum á
móti 772 árið áður. Útlánaaukn-
ing banka og sparisjóða á árinu
1963 nam 762 milljónum króna,
en það er tæplega 15% aukning.
Síðan sagði dr. Jóhannes orð-
rétt:
„Þetta stutta yfiílit yfir þróun
peninga- og gjaldeyrismála á ár-
inu 1963, sýnir ljóslega hin miklu
umskipti til hins verra í efnahags
málum þjóðarinnar á árinu. Þrátt
fyrir þessa erfiðleika og hinn versn
andi greiðslujöfnuð, sem þeim
var samfara, er staða þjóðarbús-
ins út á við þó enn sterk, og tek-
izt hefur að varðveita gjaldeyris-
varasjóð þjóðarinnar óskertan á-
samt því viðskiptafrelsi, sem á-
unnizt hafði. Hitt dylst hins vegar
ekki neinum, sem kunnugur er ís-
lenzkum efnahagsmálum, hve al-
varleg þau vandamál eru, sem
skapazt hafa vegna hinar stórkost-
legu röskunar kaupgjalds og verð-
lags á árinu 1963”.
Síðar í framhaldi af þessu sagði
dr. Jóhannes:
„Margt bendir nú til þess, að
betra tækifæri gefist en um langt
skeið undanfarið til þess að snúa
við og sameinast um algera stöðv-
un Verðlags og kaupgjalds um
hæfilegan tíma. Ef samningar eiga
að takast um þetta, verður að
Framh. á bls. 13.
4 15. maí 1964 — ALÞÝÐUBLA0IÐ