BFÖ-blaðið - 01.07.1986, Síða 6

Kýr lífsstíll
Jákvæöui* lít'siitiáti
Erindi frá ráðstefnu Ábyrgðar hf. í vor
Stefán Hreiðarsson:
Lengi býr að
fyrstu gerð
Sú íslenska alþýðuspeki, sem birtist í þessu
orðtaki, er yfirleitt túlkuð á þann veg, að vel
skuli hlúð að börnum þessa lands, þau skuli
upp alin í Guðs ótta og góðum siðum og þeim
innrætt heilbrigt líferni, hvernig svo sem til
tekst á endanum. í gegn um tíðina hefur þetta
fyrst og fremst átt við um eldri börn, sem voru
komin til nokkurs vits og því getað numið
nokkuð það, sem fyrir þeim er haft. A seinni
hluta þessarar aldar, með bættu heilbrigði
almennt og vinningum læknisfræðinnar á
alvarlegri smitsjúkdómum, hefur athyglin
ekki síður beinst að ungabarninu og hinu
ófædda barni og á hvern hátt atburðir á því
skeiði geta mótað ævi einstaklingsins. Ætla
ég að gera þessi atriði að umtalsefni mínu nú
í dag.
Fósturskeiðið er líffræðilega eitt flóknasta
tímabil í þróun einstaklingsins. Fyrsti
þriðjungur þess einkennist af mikilli frumu-
skiptingu og flókinni sérhæfmgu frumanna í
hin ýmsu líffæri. Á síðari tveimur þriðjungum
meðgöngunnar fer síðan fram aðalvöxtur fóst-
ursins. Þetta er sá tími, sem frumurnar eru
næmastar fyrir eitrunaráhrifum ýmissa efna,
sem geta valdið öðru tveggja, göllum á líffær-
um eða skertum vexti. Það var trú manna
áður fyrr, að fylgjan verndaði fóstrið fyrir efn-
um úr blóðrás móðurinnar; að efni sem móðir-
in neytti, næðu ekki til fóstursins. Þetta hefur
sýnt sig að vera rangt; flest efni, sem fmnast í
blóðrás móður í meðgöngu, komast yfir í fylgj-
una í blóðrás fóstursins. Að auki vinna vefir
fóstursins oft mun hægar úr þessum efnum en
vefir móðurinnar og útskilnaður þeirra er
6 hægari, þannig að efnin geta safnast upp í
veíjum fóstursins. Það er því ekki að furða, að
hið líffræðilega umhverfi, sem hið ófædda
barn býr við, geti haft afdrifaríkar afleiðingar
fyrir þróun þess.
Sá atburður, sem varð til þess að vísinda-
menn og almenningur fór að gefa þessum mál-
um meiri gaum, var Thalidomide óhappið.
Thalidomide var meðal gegn ógleði, sem var
sett á markaðinn á sjötta áratuginum og var
mikið notað við morgunógleði hjá þunguðum
konum. Síðar kom í ljós, að lyfið gat valdið
alvarlegum fæðingargöllum hjá börnum þess-
ara kvenna á þann veg, að þau fæddust með
mikla styttingu á útlimum. í framhaldi af
þessu hafa menn gert sér ljóst, að fjöldamörg
efni, sem við notuð í daglega lífinu, geta vald-
ið fósturskaða. Hér er um að ræða margvísleg
efni, svo sem ákveðin lyf, vímuefni, tóbak og
hugsanlega ýmis leysiefni. Hér gefst ekki tími
til að ræða allan þennan fjölda. Hins vegar
verður vart hjá því komist, að ræða þá þætti,
sem vegna útbreiðslu sinnar hljóta að teljast
langmikilvægastir, en það eru áfengisneysla
og reykingar.
Hvað varðar áfengisneyslu í meðgöngunni,
þá hefur athygli manna beinst mjög að henni
síðustu 10 til 15 árin í framhaldi af uppgötv-
unum lækna, að mikil drykkja á fyrsta þriðj-
ungi meðgöngunnar tengdist ákveðnum fæð-
ingargöllum og vangefni. Það hefur hins veg-
ar eins og oft er komið í ljós, að hér er ekki um
alveg nýjan sannleik að ræða. Þannig var
bannað í Karþagó til forna, að brúðhjón
neyttu áfengis í brúðkaupi, þar eð þeim gæti
þá fæðst gölluð börn.
Þeir fæðingargallar, sem áfengið veldur,
samanstanda, eins og áður er getið, af ákveðn-
um útlitseinkennum og greindarskerðingu.
Þessir einstaklingar eru gjarnan smáir og
með smátt höfuð, þröngar augnglufur, sér-
kennilegt nef og efri vör og væga útlimagalla.
Greindarskerðingin getur verið rpismikil.
Stefán Hreiðarsson
barnalæknir er forstöðumaður
Greiningar- og ráðgjafarstöðvar
ríkisins og erfðaráðgjafi
við Kvennadeild Landspítalans.