Skólablaðið - 01.01.1912, Blaðsíða 13

SKOL.ABLAÐIÐ
13
hve varfærin við ávalt ættum að vera gagnvart skoðunum sem
uppi eru, því vel má svo fara oftar sem hér, að það, sem á
einum tíma er dæmt lítils nýtt, verði á næstu tímum hafið upp
til skýjanna. Svo sem í flestu öðru svo er og í skoðunum
þjóðanna bylgjugangur. Og sannleikurinn er venjulegast hvorki
uppi á bylgjutoppinum né heldur í bylgjuláginni, heldur mitt á
milli, bil beggja. Það var ekki sannleikur: að bókvitið verði
ekki látið í askana, og það er heldur ekki sannleikur að það sé
einhlýtt í askana — sannleikurinn er hér, eins og svo oft, bil
beggja. Og að sjá þetta er útaf fyrir sig undurmikill ávinn-
ingur. Að læra að þekkja sannleikann er ávalt óumræðanlegt
fagnaðarefni, ómetanlegur sigur. Því með sannleikanum kemur
frelsið; hann gjörir oss frjálsa, leysir oss úr fjötrum hindurvitna
og hleypidóma, tekur burtu skýluna frá augum vorum svo vér
sjáum hlutina, málefnin eins og þau eru, og lærum um leið að
meta þau rétt. — Gamla viðkvæðið: að bókvitið verði ekki látið
í askana er náttúrlega alveg rétt bókstaflega skilið — úr bók-
viti verður enginn spónamatur búinn til — en það sem gömlu
mennirnir sáu ekki var það, að bókvitið er á ýmsan hátt lykill
að þeim forðabúrum sem allir verða að sækja í í alla sína aska;
við gætum líka líkt bókvitinu við öngul, og bókstaflega hefði
það þá líka verið rétt hjá gömlu mönnunum að önglarnir yrðu
ekki látnir í askana, en rnörg matarílátin hefur það þó fylt, sem
á önglana hefur komið. Þeir liorfðu ekki nógu langt frá sér,
gömlu mennirnir, þeir voru of nærsýnir, og sáu því ekki björg-
ina, sem bókvitið flytnr í skauti sínu, eygðu ekki leiðir þær til
afkomu, vegs og frama, er mentunin opnar manninum. Þeir
komu ekki auga á hið sanna gildi mentunarinnar, sáu ekki í
þessu efni sannleikann. En svo hættir mönnum svo oft við
því, er þeir vakna við vondan draum, sjá að þeir hafa verið að
villast, að taka svo harða og langa spretti í gagnstæða átt að
síðari villan verður stundum litlu minni en sú fyrri. Þannig
slagar mannsandinn sig tíðum eins og hengill í klukku frá einni
villu yfir í aðra — en smátt og smátt verða sveiflurnar minni
uns hann að lokuin nemur staðar í friðarhöfn sannleikans. —
Eins og það er fjarri sannleikanum að bókvitið, rétt skilið,
sé ekki látið í askana, eins er hitt of langt farið að ætla að það