Sovétvinurinn - 01.12.1935, Blaðsíða 4

[Sovétvinurinn]
Rússneskir
hljómlistarmenn
eftir dr. Franz Mixa.
Dr. Franz Mixa, sem er allra manna kunnugastur
rússneskri hljómlist, hefir lofað Sovétvininum nokkr-
um greinum um þetta efni. Hér birtist sú fyrsta.
I. Michael Glinka.
Michael Glinka (1804—1857) er oft nefndur „fað-
ir hinnar rússnesku hljómlistar“. Á þeini tímum,
þegar aðrar þjóðir höfðu mörg frjósöm stíltíma-
bil á sviði hljómlistar að haki sér, byrjaði fyrst
hljómlistin i Rússlandi að fá sérkennilega mynd.
I Niðurlöndum lauk árið 1594, með dauða snill-
ingsins Orlando Lasso, hljómlistarstefnu, sem þeg-
ar hafði þróazt um 200 ár. Italinn Palástrina, sem
lézt þetta sama ár (1594), hafði komið ítalskri
kórmúsik á ákaflega hátt stig. Á 17. og 18. öld
þróaðist líka i Þýzkalandi, Englandi, Frakklandi
og ítaliu auðugt hljómlistarlif. Snilldarverk J. S.
Bachs voru skrifuð um 100 árum áður en Glinka
kom fram. Beethoven hafði þegar (i siðari verk-
um sínum) brotið form klassiska skólans (Haydn,
Mozart), sem hann hafði sjálfur vaxið upp við.
Rússneska hljómlistin hafði aftur verið algjör-
lega óræktaður akur. Að vísu nær saga rússneskra
þjóðlaga og rússneskrar kirkjuhljómlistar langt
aftur í tímann, en liafði fram á 19. öld enga þýð-
ingu fyrir hina veraldlegu „kunstmúsik“. Og það
var ekki fyrr en Glinka kom til sögunnar, að kom-
izt var að raun um, hver óþrjótandi auður þar
lá falinn.
Bússneska kirkjumúsik má rekja allt aftur til
9. aldar og þjóðlög Rússa má meira að segja
rekja til hinnar gráu forneskju sagnanna. Þau
eru eldri en rússneska ríkið, sem nokkrir slaf-
neskir þjóðflokkar mynduðu á 9. öld. Þegar á 6.
öld segja byzantiskir rithöfundar frá herteknum
Slöfum, sem að visu gátu ekki farið með vopn,
en léku snilldarlega á „Gusle“, elzta rússneska
hljóðfærið, sem hefir haldizt í notkun í meir en
1000 ár hjá hinni „músicerandi“ rússnesku þjóð.
En þar eð kirkjufeður og keisarar öldum saman
lögðu blátt bann við allri hljómlist utan kirkjunn-
ar múra, gat hin veraldlega hljómlist (þessi
„Teufelsspuk" og þessi ,,Fleischeslust“) ekki náð
neinum þroska. (Árið 1636 voru 50 vagnhlöss
hljóðfæra hátíðlega brennd í Moskva). Og vegna
hins nána sambands við hinar kirkjulegu „cere-
moníur“ liélzt kirkjumúsikin i hinu eldgamla
formi sinu, — alltaf eins.
Á stjórnarárum Péturs mikla og drottninganna
Önnu, Elísabetar og Katrínar II., var að vísu tals-
vert músiklíf í Rússlandi, en þar voru á þcssu
sviði aðallega ítalir og itölsk hljómlist yfirgnæf-
andi. Og þannig hélzt það, þar til Glinka árið 1836
kom fram með fyrstu óperu sína, „Das Leben fur
den Zaren“ (Lífið fyrir keisarann).
List Glinka, sprottin úr rússneskum jarðvegi,
kröftug og sérkennileg, reis upp á móti hinni sætu
melodik Itala — og náði fram til sigurs eftir
mikla baráttu.
Yfir liinni forn-rússnesku kirkjumúsik livílir
töfrablær aldagamalla kirkjutóntegunda, sem hin-
ir gömlu Byzantsbúar og Grikkir léku. Glinka vann
að þvi alla æfi, að grafa upp þessa fjársjóði og
gefa þeim listrænan búning.
Honum liefir þó tekizt að vernda anda hinnar
rússnesku „þjóðmúsik“, og er þannig brautryðj-
andi þjóðarinnar á sviði tónlistarinnar.
Vísindastofnun,
sem býr til rigningu.
Turkmenistan er land hins skýjalausa himins.
Frá því í marz og fram í nóvember kemur þar
varla dimmviðrisdagur, og aldrei sést þá ský á
lofti. Rigningar koma þar aðeins litils háttar á
vetrum. í hitabeltisloftslagi Mið-Asiu eru öll lífs-
skilyrði, ef vatn fengist nægilegt. Þar, sem er
gnægð vatns, er einnig líf, þar sem hins vegar
ekki er til vatn, getur ekkert lifandi haldizt við.
í Turkmenistan er tilfinnanlegur vatnsskortur.
Þjóðirnar í Mið-Asíu hafa um allar aldir staðið
i stöðugum deilum og orustum um vatnslindirnar.
Vegna legu landsins og loftslagsins fær landbún-
aðurinn i Turkmenistan ekki annað vatn en það,
sem náð er með áveitum úr hinum fáu lindum
og fljótum. En þær lindir, sem til eru frá náttúr-
unnar hendi, eru svo fáar og smáar, að vatnsskort-
urinn er vanalega Þrándur i Götu hinnar eðlilegu
þróunar í þessu sovétlýðveldi Asíu.
Það var einmitt þetta sérkennilega loftslag í
Turkmenistan, sem var orsök þess, að ráðizt var í
að koma á fót hinni merkilegu vísindastofnun í
höfuðborg landsins, sem á engan sinn líka undir
sólunni; stofnun, sem á að húa til rigningu.
Það eru, enn sem komið er, aðallega þrjú við-
fangsefni, sem stofnunin glímir við.
Það fyrsta er að framleiða þoku og ský, og er
4