Alþýðublaðið - 21.12.1965, Blaðsíða 7

Marœllus Skálholtsbiskup
Eftir Björn Þorsteinssón.
— Heimskringla, Reykjavík
1965. - 176 bls.
— Umbrot og teiknun: Gísli
B. Björnsson, Aulýsingastofa.
— Myndamót: Lítróf. —
— Prentun: Hólar —
Hið fyrsta sem í hugann kemur,
Þegar bók sú sem hér um ræðir
er augum litin og handleikin, er
hversu umtalsverðar framfarir
hafa orðið í bókagerð hérlendis
síðustu tvo áratugi.
Á árunum 1941—50 stóð bóka-
útgáfa hér að vissu leyti með mikl-
um blóma, svo marga mun enn
minni til reka. Þá voru gefnar út
fjölmargar bækur þykkar og þung-
ar, og mikilfengleg ritsöfn í mörg-
um bindum ráku hvert annað. En
annað var verra: Væru bækur
þessara ára opnaðar, var viðbúið
að brysti hátt eins og bogi Einars
þambarskelfis forðum; þá sprakk
bókin upp úr kilinum, og gott ef
ekki voru verri spjöll ó henni unn-
in. Skæðar tungur sögðu i þá daga,
að hinar stóru þungu bækur, sem
að jafnaði voru mikið gylltar ó
spjöidum, og þó einkum á kili,
væru ætlaðar til gjafar en ekki
lestrar, enda fóru þær að þeirra
tíma smekk vel á hillu, en voru
illmeðfærilegar til lestrar sökum
þyngdar.
Bækur sem aldrei eru teknar
niður úr hillum eigenda sinna eru
næsta afkáralegir hlutir og hljóta
frekar að teljast hluti af leiksviðs-
búnaði en uppspretta ánægju og
fræðslu. En kauðaleg prentun,
handónýtt band, smekklaus gyll-
ing, hraklegur prófarkalestur og
flautir í stað innihalds skiptir þá
minnstu máli.
Vonandi er, að smekkur manna
sé að batna og kröfur um bættar
umbúðir sé samfara vandlæti í efn-
isvali, og er helzt til marks um
það, hversu útgefendur eru á
seinni órum farnir að vanda meira
til frágangs bóka sinna. Nú koma
árlega út nokkrar bækur hér, sem
væntanlega þarf hvergi að fyrir-
verða sig fyrir á byggðu bóli, og
mér vitanlega ber ekki ó öðru en
þorri manna kunni vel að meta
nýstárlegt umbrot og uppsetning,
ef það fer með, að vinna höfundar
og prófarkalesara er siðuðum
mönnum samboðin..
Vandaður frágangur bókar er
sem sagt lofsverður og ánægju-
legur. En þegar öll kurl koma til
grafar, þá stendur bók eða fellur
með efni sínu og meðferð þess.
Fagur búningur er tæplega öðrum
bókum samboðinn en þeim, sem
vert er að eiga, geyma og lesa
oft. Er þá ekki seinna vænna að
segja þá ætlun mííia, að þeir sem
áhuga hafa á íslenzkri sögu muni
tæplega taka annarri bók þakk-
samlegar þetta árið en sögu ævin-
týramannsins Marcellusar. Ber þá
j meira að segja að hafa það hug-
fast að sjaldan hafa fleiri alvar-
leg sagnfræðileg verk borizt ís-
lenzkum bókakaupendum á hinni
árlegu bókavertíð en að þessu
sinni.
Það sem að mínum dómi gerir
bókina um Marcellus sérstaklega
girnilega til fróðleiks er að hún
bregður nokkurri birtu yfir þann
vegarkafla á ferli þjóðar okkar,
sem flestum okkar er að mestu
eða öllu móðu hulinn. Fer ekki
hjá því, að enn fastar verður hér
eftir en hingað til á Björn Þór-
steinsson leitað um að bera al-
menningi á borð meira af þeirri
vitneskju um þetta tímabil, sem
honum hefur áskotnazt á liðnum
árum. Marcellus er eins og rúsína
úr þeirri köku, enda er saga hans
í rauninni líkari reyfara, en ævi-
ágripi kennimanns.
Þyí er ver-r, að margháttaða
vitneskju vantar til þess að fylla
út mynd söguhetjunnar og þeirra,
sem á leið hans urðu, og er þó
lengra og víðar leitað fanga en
tíðast er um þá, sem við sögu ís-
lands koma á liðnum öldum. En
Björn er djarfur og hispurslaus í
álykíunum sínum, og frásagnar-
gleði hans og kunnugleiki á tíma-
bilinu fleytir honum farsællega
yfir flestar torfærur. Leynir sér
ekki að höfundi þykir gaman að
söguhetju sinni, — gott ef honum
er ekki meira að segja hlýtt til
þess brokkgenga lukkuriddara og
óforbetranlega bréfafalsara, sem
ekki sá sér aðra hlaupabraut greið-
færari til frægðar og frama en
embættisstiga kirkjunnar. En hann
var líka manna ótrauðastur við
að stytta sér leið, ef torfærur urðu
í vegi.
Ugglaust eru þeir teljandi, sem
ekki finna í bókinni um Marcellus
margháttaða vitneskju um menn
og málefni fimmtándu aldar, sér
áður ókunna með öllu. Þá er sag-
an einnig á þann veg sögð, að hún
má ánægju veita þeim, sem eng-
an teljandi áhuga hafa á söguleg-
um sannindum, en vilja gjarnan
leita sér dægrastyttingar með því
að fylgja ævintýralegum og óvenju
legum lífsferli gengins meðbróð-
ur, þótt ekki væri hann í tölu sann-
heilagra.
Ég vil loks eindregið benda á-
hugamönnum um íslenzka sögu
á að láta bók þessa ekki ólesna
fram hjá sér fara. Og jafnfrámt
leyfi ég mér að vænta þess atf
Björn og þeir aðrir, sem grafitfr
hafa upp umtalsverða vitneskji*
um „hinar myrkvu miðáldir” f
sögu íslands, dragi okkur sem fá-
fróðir erum sem skemmst á þvf>
er stuðia mætti smám saman' aff
því að brúa bilið milli 1300 og
1500.
B. J.
(P. s.: Þegar ég var að leggja
frá mér bókina um Marcellus,
heyri ég að út er komin enn' ein
bók, sem ætla má að varpi nokkri*
ljósi á nýnefnt tímabil íslandssöa
unnar. Á ég þar við rit Hermann»-
Pálssonar lektors, Eftir þjóSveld•
ið. Vonandi væri að ég hafi hiít
á óskastund, þegar ég æskti fleirl
tíðinda á næstunni af vettvangi
íslandssögunnar í lok miðalda).
B. J. 1
ALÞÝÐUBLAÐIÐ - 21. des. 1965 7