Vísir - 23.03.1959, Qupperneq 9

Máríudauirin 23. nTai'1’1959
VISIR
staklega eftirsóttur. Smíðaði
kirkj ur, bæi og húsmuni víða|
um sýsluna. Hann var faðir
1 Skúla prófessors.
Keflavík í Hegranesi.
Hegranes
Frh. af 4. siðu:
tækir bændur í Rípurhreppi
tóku fóður að stórbændum í
Húnavatnssýslu gegn fyrirfram-
greiðslu í peningum. (Eflaust
í jarðarafgjöldin), og fengu
þann vitnisburð, að bændur í
Rípurhreppi væru fátœkir skila-
menn. (Gagnstætt því sem nú
þekkist: Ríkir vanskilamenn).
Þessa sögu sagði mér um alda-
mótin Jón hreppstjóri á Haf-
steinsstöðum. Þegar Ólafur í
Ási var orðinn umboðsmaður,
kom hann í veg fyrir þessi mjög
óhagstæðu viðskipti að fóðra
fyrir aðra.
Séra Jón Magnússon, sem var
síðasti prestur er sat að Ríp,
sagði mér, er ég hitti hann að
Flögu í Vatnsdal ekki löngu
fyrir andlát sitt, að íólkið í
Hegranesi væri jafnbezta fólk,
sem hann hefði kynnzt í sínum
prestskap. Megum við Rípur-
hreppsbúar vel við una slíka
yfirlýsingu hins ágæta manns.
Um eitt er Rípurhreppur sér-
stæður í Skagafirði. Þar hefur
enginn ómagi verið á sveitinni
síðan fyrir aldamót. Hagur
sveitarinnar er nú yfirleitt mjög
góður — enginn ríkur og held-
ur enginn fátækur. Sem sagt
jöfn velmegun, og mun vera
með því bezta í sýslunni.
Merkir menn. Hávamál segja:
„Einn es af sonum sæll (= þæg-
ur), einn af ornu, einn af vor-
kunn vel.“ Því segi ég fáeinar
línur um hvern, svo þetta sé
ekki steindauð upptalning.
Jón Samsonarson, bóndi og
alþingismaður í Keldudal, var
smiður góður og búhöldur í
bezta lagi. Um hann hefur Jón
á Reynistað skrifað ágætan
þátt.
Innsta þráin.
Ólafur Sigurðsson í Ási var
um margt merkur maður, stór-
bóndi og framkvæmdamaður
svo af bar í öllum Skagafirði.
Þrefaldaði túnstærðina, byggði
tvö timburhús á jörðinni, kom
upp stórum flæðiengjum og æð-
arvarpi. Þó virðist mér, eftir
að hafa kynnzt verkum hans,
að listræn snyrtimennska og
stök reglusemi hafi verið sterk-
ustu þættir í skapgerð hans.
Hann var smiður bæði á tré og
járn, en smíðaði einungis fyrir
sjálían sig. Var hann um það
líkur afa sínúm, Ólafi á Vind-
hæli. Á efri árum sínum sagði
hann við mig, þá nýlega fermd-
an: „Mig langaði til að það
yrði ekki lakara að búa á Ási
fyrir tvo bændur, en fyrir mig
einan þegar ég tók við. — Þetta
írar Jnnsta þráin. Hann var al-*
þingismaður stuttan tíma og
umboðsmaður Reynistaðar-
klausturjarða, tók við af Einari
umboðsmanni á Reynistað. þar
um var þessi vísa kveðin:
Einari úr greipum gekk
góss er miklu varðar.
Ólafur í Ási fékk
umboð Skagafjarðar.
Hann var mjög mikill bóka-
maður og átti stórt og framúr-
skarandi vel hirt bókasafn.
Jónas Jónsson í Hróarsdal var
samtímamaður Ólafs. Hann var
þjóðhagasmiður, skáldmæltur
og læknir ágætur og heppinn
57firsetumaður. Hann var víðles-
inn og átti lengi sæti í sýslu-
nefnd.
Sigurður Ólafsson á Hellu-
landi var þjóðkunnur smiður
og hugvits- og uppfinningamað-
ur. Yndi hans var verkfræði og
vélfræði. Átti hann margar
bækur um það efni á Norður-
landamálum. Hann var hómó-
pati og heppinn læknir, bóka-
maður mikill og átti gott bóka-
safn.
Gunnar bróðir Sigurðar bjó
í Keldudal og á Lóni í Viðvík-
ursveit urri tíma, síðast í Ási.
Hann lærði vefnað erlendis og
kenndi mörgum, slyngur og
menntaður hestamaður og skrif-
aði greinar þar um. Félagslynd-
ur var hann langt fram yfir
þða almenna hér í sveit og
sýslu.
Guðjón Gunnlaugsson, bóndi
í Vatnskoti, var lærður snikk-
ari, framúrskarandi fjölhæfur
smiður og afkastamikill, og sér-
| .Sigurður bróðir“.
Sigurður Sigurðsson, bróðir
jlafs í Ási, var afar einkenni-
legur maður, ókvæntur alla tíð.
— Allir í Hegranesi kölluðu
nann „Sigurð bróður“, og var
hann aldrei nefndur annað. AIl-
vel fjáður á þeirra tíma vísu;
hafði erft tvær jarðir eftir föð-
ur sinn, bókamaður mikill og
bókbindari, eins og Ólafur bróð-
ir hans og átti gott bókasafn.
— Svo veitull var hann við gest
og gangandi, að rómað var um
allan Skagafjörð, og framúr-
skarandi veiðikló á lax og sil-
ung. Hann var lengi húsmaður
í Nesi á uppvaxtarárum Jóns
Ósmanns. Voru þeir samrýmdir
mjög við veiðiskap og ferju-
stúss við ósinn.
Þann hátt hafði Sigurður
bróðir á, þegar margir gestir
voru komnir að Nesi, annað-
hvort ferðamenn eða sjómenn,
að hann dró útskorinn kistil
undan rúmi sínu. Var hann
hálfur af reyktóbaki (eins og
hey í hlöðu) og 7 reykjarpípur
í handraðanum, ásamt eldspít-
um. Var nú sezt kringum kistil-
inn og reykt eftir vild, en
brennivínsflaskan gekk hring-
inn milli manna, og svo kandís-
sykur.
Það var glatt á hjalla kring-
Um kistilinn og „bróðúr1 á þess
um stundum. Það var lífsnautn
þessa manngæzkumanns að
gleðja aðra og hressa eftir föng-
um.
Hér hefur verið lögð undir-
staðan að hinni þjóðkunnu
greiðasemi og gjafmildi Jóns
Ósmanns.
Greiddu oft
farartálmann.
Um Jón Ósmann kvað Rögn-
valdur í Réttarholti þetta:
Var oft grýla vegfarans
vatnastríða álman.
Grettistökin góðu hans
greiddu oft farartálmann.
Alla gladdi, öllum gaf,
eins þeirn hærri og lægri.
Vinstri höndin vissi ei af
verkum þeirrar hægri.
Af öllu því sem að hér flyzt
engin mérki bar hann,
því að bæði innst og yzt
íslendingur var hann.
í ljóði, sem Ólafur Á. Vigfús-
son kvað um Jón, er þetta er-
indi:
Við þekkjum allir Ósmanri karl,
sem einn þar byggir kofa,
og mengi hér hinn mæta jarl
að maklegleikum lofar.
Á sérhvert handtak fár og fix
á flestu hefur gætur,
sem Caron fyr við fljótið Stix
hann ferjar dag og nætur.
Á síðustu árum sínum orti
Jón Ósmann þessa vísu:
„Bytna“*)flýtur brims við rönd
bezt með ýta á Furðuströnd.**)
Strauminn brýtur sterkleg
önd.***)
Stálsveif ýtir lúin hönd.
Af þjóðkunnum mönnum, sem
ólust upp í Hegranesi, má nefna
þá bræður Sigurð málara og sr.
Pétur í Grímsey og frændur
þeirra, Björn Ólafsson augn-
lækni og Ólaf Gunnarsson,
lækni á Hvammstanga og síðar
í Reykjavík. Svo og Skúla Guð-
jónsson frá Vatnskoti, prófessor
í Árósum, og vitaskuld fleiri.
Ég hef, því miður, fylgt þeim
gamla bændasið, að geta um
afrek bænda, en kvenna þeirra
að engu, sem oft hafa átt eins
mikinn þátt í velgengni þeirra
og athöfnum eins og þeir sjálfir.
Það eru sterkar líkur fyrir
því, að góð heilsa og hár ald-
ur hafi verið meiri og almenn-
ari í Hegranesi en í öðrum
byggðarlögum í Skagafirði.
Berklaveiki var hér ekki. Ein-
ungis tvær konur hafa dáið hér
úr berklum á tímabilinu frá
1890 til þessa dags, en þær voru
báðar aðfluttar.
„Eg væri dauður
úr hor“.
Eitt sinn áttum við Jónas
Kristjánsson, læknir á Sauðár-
ltróki, tal saman um heilsufar
og háan aldur í Hegranesi, þar
*) Það er ferjan.
**) Svo kallaði Jón strönd-
ina austan við ósinn.
***) Það er bátur, skip.
sem svo margir höfðu komizt
á tíunda tuginn og fjöldi yfir
áttrætt. — Þá segir Jónas: „Eg
væri fyrir löngu dauður úr hor,
ef allir í mínu læknisumdæmi
væru eins heilsuhrausir og
Hegranesbúar.“
Hvað. veldur, veit ég ekki.
En fæði var fjölbreytt, vegiía
silungsveiði, fiskveiði og fugla-
veiði við Drangey. Neyzluvatn
er víðast ákaflega gott. Upp-
sprettulindir, sem koma afar-.
djúpt og langt að gegnum
hraunið. Hafa úrfelli og þurrk-
ar mjög lítil áhrif á lindir þess-
ar. Getur verið, að hin háu berg
og hæðótta land hafi einhver
áhrif á loftslag til hollustu.
Þjóðsagan og vísan um skóg-
inn og sauðaþjófana í Hegra-
nesi er að mörgu leyti merki-
leg.
Dalir tveir alldjúpir liggja
út og suður nokkuð fyrir aust-
an Helluland. Líkjast þeir mjög
því, að vera smámynd af al-
mannagjá á Þingvöllum. Þeir
hétu fyrmeir Þjófadalir, en nú
kallaðir Grendalir, því að refir
hafa oft átt greni þar, þótt í
miðjum Skagafirði sé.
Sagan segir, að nokkrir sauða
þjófar hafi haldið til í eystri
dalnum, sem er raunar þröng
og alldjúp hraunsprunga og var
skógur alveg vaxinn yfir hana..
Aðför var að þeim gerð og
náðust sumir en tveir slupptv
Þeir, sem náðust, voru hengdir
í fallegri og skjólsælli brekku,
sem heitir enn þann dag í dag
„Gálgaskógur“. Þeir, sem und-
an komust, hétu ísleifur og
Sturla. Komst ísleifur undan í
helli, sem er austan í Geita-
bergið, heitir sá „ísleifshellir“,
er mikið framvarp fyrir fram-
an þennan hellismunnan, líkt
og hlaðvarpi væri. Sagan segir,
að bóndinn í Vatnskoti, sem er
næsti bær þar við, hafi líknað
sig yfir ólánsmanninn og fært
honum mat og voðir og síðast
komið honum undan. Af Sturlu
er það að segja, að hann var
eltur og náðist fram á Hólm-
bergi, sem er milli Kárastaða og
Hróarsdals. Uppi í berginu:
vestanverðu er snotur lá, sem.
heitir „Sturlulá“. Þar var hann
hengdur og dysjaður.
Örnefnin og vísan eru óljúg-
fróð vitni um mikinn skóggróð-
ur í Hegranesi fyrr meir og svo
mórinn með sínum miklu lurk-
um, sem þar eru í hverju mýr-
arsundi.
Huldufólk h'efur löngum ver-
ið margt og gott í Hegranesi og
er þar enn. En saga þess verður
ekki sögð að þessu sinni.
Myndin er úr bekk í Katrinedalsskolen í Khöfn, tekin fyrir skömmu. Eru þunnskipaðir bekk-
bekkirnir. Orsök: Inflúensan var x hámarki.
Níu skólabörn
drukkna í bíl.
Níu skólabörn drukknuðu í
Georgeu-fylki í Bandaríkjun-
um í síðustu viku.
Það voru fimm telpur' og
fjórir drengir, sem drukknuðu,
þegar almenningsbifreiðin, sem,
flutti þau að jafnaði i skólann,
rann út í tjörn um 8 km. frá
bænurn Tiíton surinan til í fylk-
inu. í vagninum voru að
minnsta kosti 80 börn, og varð
•fc Það er skoðun margra
fréttaritara í Austur-Ev-
rópu, að Vorosjilov, forsetl
Sovétríkjanna, teljist tiB
andstæðinga Krúscvs. J